از پایان عصر اقتدارگرایی اردوغان تا سیاستمداری که نتیجه انتخابات را رقم می زند/ آیا انتخابات ترکیه مانند انتخابات ۸۸ ایران می شود؟

به گزارش خبر فوری، نتایج انتخابات ریاست جمهوری ترکیه مشخص شد. در حساس‌ترین انتخابات ریاست جمهوری در این کشور، رجب طیب اردوغان نتوانست از پس رقیب اصلی اش کمال قلیچداراوغلو برآید و انتخابات به دور دوم کشیده شد (اینجا بخوانید).

آنچه مشخص است این است که رقابت های انتخاباتی ۲۰۲۳ ترکیه تاثیرات فراوان سیاسی و اجتماعی و اقتصادی خواهد داشت و احتمالا سرنوشت این کشور را تغییر خواهد داد.

۵ نکته مهم در مورد انتخابات اخیر ترکیه وجود دارد که می توانند به خوبی وضعیت سیاسی این کشور را به نمایش بگذارند. در این گزارش قصد داریم به این ۵ نکته اشاره کنیم:

الف. اردوغان دیگر اقتدار قبلی را نخواهد داشت

اردوغان حدود ۲۰ سال در راس قدرت بوده است. او در تمام ارکان سیاسی کشور ترکیه دخالت داشته و بر تمام آنها تسلط و غلبه داشته است. در سال‌های نخست قدرت او، دیگر اعضاء متنفذ حزب عدالت و توسعه مانند عبدالله گل و احمد داووداغلو تا حدی در مسیر اقتدارگرایی او قرار می گرفتند اما بعد از مدتی از قدرت کنار رفتند و به خصوص بعد از کودتای نافرجام در آنکارا قدرت یکسره به دست اردوغان افتاد.

حالا شرایط تغییر کرده است. تمام اعضاء اپوزیسیون به توافق رسیده و از رقیب اردوغان یعنی کمال قلیچداراوغلو حمایت کرده اند. اردوغان پیش از انتخابات خطر را به خوبی حس کرد و شروع به ایجاد ائتلاف جمهور از طریق اتحاد با برخی احزاب اسلام‌گرا  اعضاء جدا شده از حزب عدالت و توسعه و حتی برخی احزاب میانه رو کرد. اکنون اردوغان مجبور به ائتلاف شده و همین امر، قدرت او را کم خواهد کرد. او در صورت پیروزی در انتخابات چاره ای جز دادن امتیاز به این احزاب و گروه ها ندارد و همین امر اقتدار او را که در این سال‌ها به اوج خود رسیده بود، کم می کند.

ب. پیروزی قلیچداراوغلو به معنی آغاز درگیری دولت و مجلس خواهد بود

انتخابات پارلمانی همزمان با انتخابات ریاست جمهوری برگزار شد. نتایج نشان می دهد  که حزب عدالت و توسعه در انتخابات مجلس وضعیت بهتری داشته است. ۳۶ حزب سیاسی و سه ائتلاف اصلی «جمهور»، «ملت» و «کار و آزادی» بر سر تصاحب ۶۰۰ کرسی پارلمان رقابت کردند. پس از اعلام نتایح مشخص شد که ائتلاف جمهور متشکل از حزب عدالت و توسعه، حزب حرکت ملی و چند حزب کوچک دیگر، با کسب ۴۹.۳۷ درصد آرا، موفق به کسب ۳۲۱ کرسی پارلمانی شده‌اند. ائتلاف ملت، متشکل از ائتلاف شش‌گانه اپوزیسیون با ۳۵ درصد آرا ۲۱۳ کرسی و ائتلاف کار و آزادی متشکل از حزب چپ سبز و حزب کارگران ترکیه ۶۶ کرسی پارلمانی را کسب کرده‌اند.

همچنین، در این دوره از انتخابات پارلمانی، هر کدام از اعضای کابینه اردوغان به دستور رئیس جمهور از یک حوزه انتخابیه استانی و غالباً از زادگاه های خود نماینده پارلمان شدند. ۱۶ وزیر کابینه اردوغان توانستند نماینده پارلمان شوند. مولود چاووش اوغلو وزیر امور خارجه از حوزه انتخابیه آنتالیا، خلوصی آکار وزیر دفاع از حوزه انتخابیه قیصری، بکر بوزداغ وزیر دادگستری از شهر کردنشین شانلی اورفای ترکیه رای گرفت و حتی نورالدین نباتی وزیر اقتصاد و سلیمان سویلو وزیر کشور که به عنوان وزرای منفور و حاشیه ساز کابینه شناخته می‌شدند، موفق شدند به پارلمان راه پیدا کنند.

همچنین، مصطفی دستیجی رهبر حزب ملی گرای وحدت بزرگ که به عنوان یکی از سیاستمداران حامی اردوغان شناخته می‌شود، در حوزه انتخابیه استانبول با شکست سنگینی مواجه شد و با کسب رای کم شمار سی هزار، از ورود به پارلمان بازماند. اما دولت باغچلی رهبر حزب راست افراطی حرکت ملی، از زادگاه خود عثمانیه، دوباره رای گرفت و نماینده پارلمان شد. همچنین ذکریا یاپیجی اوغلو رهبر حزب اسلامی – کُردی هداپار به عنوان یکی دیگر از حامیان اردوغان از استانبول به پارلمان راه یافت و فاتح اربکان فرزند ارشد نخست وزیر فقید ترکیه نجم الدین اربکان نیز به عنوان یکی دیگر از حامیان و شرکای اردوغان، نماینده مجلس شد.

به همین علت، پیروزی قلیچداراوغلو در انتخابات می تواند دولت او را وارد چالش کند. ائتلاف او نتوانست اکثریت مجلس را به دست آورد و همین امر مشکلات متعددی را برای تصویب قوانین مورد نظر دولت کرده و مجلس و دولت را وارد یک چالش و درگیری جدی خواهد کرد.

نباید فراموش کرد که قلیچداراوغلو و اپوزیسیون به دنبال تغییر چارچوب نظام سیاسی ترکیه هستند و برای آغاز روند این کار در پارلمان به کسب حداقل دو سوم کرسی‌های مجلس نیاز داشتند.

ج. احزاب کرد در انتخابات اخیر قدرت زیادی گرفتند

کردها که تا پیش از این، روابط خوبی با اردوغان نداشتند، در انتخابات پارلمانی ۲۰۲۳،  هم این مخالفت را نشان دادند. آمار نشان می دهد که  بر خلاف مرکزنشینان، مناطق شرق (استان‌های کردنشین) و مناطق غربی کشور آرا خود را به سبد ائتلاف ملت و رقبای حزب حاکم عدالت و توسعه ریخته‌اند. البته برخی احزاب کرد نیز در گردشی تاریخی به اردوغان و حزبش رای دادند.

گروه های کرد و اقلیت ها نقش برجسته ای در دور دوم انتخابات ایفا خواهند کرد. اردوغان سعی دارد در همین یک هفته با وعده و وعید با گروه های کرد سازش کند و از آن سو، قلیچداراوغلو به دنبال جذب حمایت حداکثری آنها است. این نشان می دهد که کردها در انتخابات ۷ خرداد نقش برجسته ای خواهند داشت و احتمالا مهم ترین اقلیت ترکیه باشند که سرنوشت سیاسی آن را مشخص خواهد کرد.

د. احتمال اعتراضات خیابانی پس از دور دوم زیاد است

درصد بالای مشترکت در انتخابات ۲۰۲۳ باعث حیرت همه شد.  میزان مشارکت در انتخابات ۸۸.۷۵ درصد اعلام شده است که در نوع خود بی‌سابقه بوده است. بسیاری از تحلیلگران، انتخابات ۲۰۲۳ را با انتخابات ۸۸ ایران مقایسه می کنند. در ترکیه نیز مانند ایران، شاهد دو دستگی اجتماعی عجیبی هستیم. جوانان دانشجو، اعضاء طبقه متوسط شهری، سکولارها، کردها، نسل Z از قلیچداراوغلو  و اسلام گراها، طبقه روستایی و سنتی شهری، عشایر، طرفداران ایده عثمانی‌گرایی و ... از اردوغان حمایت می کنند.

درصد بالای مشارکت در حالی است که دو طرف، طرف دیگر را به تلاش برای تقلب متهم کرده اند. شکی نیست که این وضعیت می تواند به اعتراضات خیابانی بینجامد. البته رفتار اردوغان و قلیچداراوغلو بعد از برگزاری انتخابات هفته آینده، رفتار احزاب سیاسی و واکنش پلیس به اعتراضات احتمالی آرام نقشی برجسته در کنترل این اعتراضات و عدم تبدیل آن به آتشی بزرگ دارند.

ه. سینان اوغان، نفر سوم انتخابات و دارنده ۵ درصد آراء در دور دوم تعیین کننده ترین فرد خواهد بود

کمتر کسی فکرش را می‌کرد که به جای اردوغان و قلیچدار اوغلو، سینان اوغان باشد که تبدیل به شخص اول انتخابات ۲۰۲۳ تبدیل شود.  او با کسب بیش از ۵ درصد آراء توانست آراء دو رقیب سرسخت خود را کم کرده و انتخابات را وارد مرحله دوم کند (اینجا بخوانید). حالا ۵ درصد رای او می تواند سرنوشت نهایی انتخابات را تعیین کند. نماینده حزب حرکت ملی بعد از دور اول با کمال قلیچداراوغلو دیدار کرد اما شرط سختی برای ائتلاف با او گذاشت. او گفت حاضر است از قلیچداراوغلو حمایت کند، به شرط اینکه حزب جمهوری خلق (حزب قلیچداراوغلو و یکی از احزاب ۶ گانه اپوزیسیون) را منحل کند. معلوم نیست سبد رای اوغان به حساب اردوغان خواهد ریخت یا قلیچداراوغلو. همه چیز بستگی به تلاش سیاسی دو طرف برای ائتلاف با حزب حرکت ملی و البته جذب خارج از چارچوب حزبی طرفداران این حزب دارد.