خاتمه مأموریت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای گزارش‌دهی درباره برجام
با خاتمه قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، مأموریت گزارش‌دهی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره راستی آزمایی و نظارت تحت این قطعنامه پایان یافت. آنگونه که غریب‌آبادی می‌گوید مدیرکل هیچ الزام و تعهدی ندارد که موضوع برجام و ارائه گزارشی درباره اجرای تعهدات ایران تحت برجام را در دستورکار شورای حکام آژانس نگهدارد.
«مأموریت گزارش‌دهی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مورد راستی‌آزمایی و نظارت تحت قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد پایان یافته است.» این بخشی از نامه‌ای است که دیروز (جمعه) دوم آبان‌ماه سفرا و نمایندگان دائم سه کشور ایران، روسیه و چین نزد آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خطاب به مدیرکل این نهاد رافائل گروسی نوشتند.
در نامه نمایندگان سه کشور به گروسی آمده است: «ما تأیید می‌کنیم که مطابق با قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل، تمام مفاد آن در تاریخ ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ خاتمه یافته است. با توجه به این خاتمه، مأموریت گزارش‌دهی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مورد راستی‌آزمایی و نظارت تحت قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد پایان یافته است. در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، اجرای برجام و همچنین راستی‌آزمایی و نظارت در جمهوری اسلامی ایران در پرتو قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد، توسط قطعنامه شورای حکام به تاریخ ۱۵ دسامبر ۲۰۱۵ (GOV/2015/72) تصویب شده است. این قطعنامه همچنان معتبر است و تنها راهنمایی است که دبیرخانه آژانس در این زمینه ملزم به رعایت آن است.»
۲۶ مهرماه سالجاری (۱۸ اکتبر ۲۰۲۵) بود که مهلت مقرر قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل پایان یافت. وزارت امور خارجه ایران همان روز در بیانیه‌ای درباره خاتمه قطعنامه مذکور اعلام کرد: موضوع هسته‌ای ایران که تحت عنوان «منع اشاعه» در دستورکار شورای امنیت قرار داشته باید از فهرست موضوعات مورد بررسی این شورا خارج شود و با انقضای قطعنامه ۲۲۳۱، باید با برنامه هسته‌ای ایران مانند برنامه هسته‌ای هر کشور فاقد تسلیحات هسته‌ای عضو معاهده منع اشاعه رفتار شود. (جزئیات بیشتر)
از زمان انعقاد برجام تاکنون آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ۱۵ گزارش بر اجرای کامل تعهدات برجامی از سوی ایران صحه گذاشته است. آنچنانکه در بیانیه ۲۶ مهرماه وزارت امور خارجه آمده است: «همه هدف ادعایی طرح موضوع هسته‌ای ایران در دستور کار شورای امنیت، اطمینان از ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران و عدم انحراف آن به سمت تسلیحاتی شدن بوده است. این هدف کاملا محقق است، کما اینکه هیچ گزارشی در مغایرت با این واقعیت از سوی آژانس نیز منتشر نشده و علیرغم فشارهای سه کشور اروپایی و آمریکا بر آژانس برای اثبات عدم پایبندی ایران به تعهدات پادمانی، هیچ‌گاه چنین احرازی صورت نگرفته است. این در حالی است که ایران به رغم پذیرش تعهدات فراپادمانی ذیل برجام، همزمان تحت تحریم‌های ظالمانه قرار داشت و این سه کشور اروپایی، اتحادیه اروپا و آمریکا بودند که تعهدات رفع تحریمی خود را نقض کردند.»
* مدیرکل از این پس الزامی ندارد
پایان گزارش‌دهی آژانس پیش از این نیز از سوی کاظم غریب‌آبادی معاون امور حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه در ۲۵ مهرماه در گفت‌وگویی تلویزیونی عنوان شد. او در این باره گفت: «با پایان قطعنامه ۲۲۳۱، موضوع ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز تغییراتی خواهد کرد. مدیرکل آژانس پیش از این هر سه ماه یک بار یک گزراشی درباره اجرای تعهدات برجامی ایران ارائه می‌کرد و با توجه به خاتمه قطعنامه، این گزارش هم دیگر طبیعتاً منتشر نخواهد شد و مدیرکل هیچ الزام و تعهدی ندارد که موضوع برجام و ارائه گزارشی درباره اجرای تعهدات ایران تحت برجام را در دستورکار شورای حکام آژانس نگهدارد.» (اینجا بخوانید)
* نامه سفرای ایران، روسیه و چین به گوترش و رئیس شورای امنیت
نامه سفرا و نمایندگان دائم ایران در آژانس حدود یک هفته پس از نامه سفرا و نمایندگان دائم ایران در سازمان ملل در نیویورک به دبیرکل و رئیس شورای امنیت ارسال شده است.
امیرسعید ایروانی سفیر و نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران، دیمیتری پولیانسکی سفیر و کاردار موقت فدراسیون روسیه نزد سازمان ملل و فو کونگ سفیر و نماینده دائم جمهوری خلق چین نزد سازمان ملل متحد ۲۶ مهرماه درباره خاتمه قطعنامه ۲۲۳۱ به دبیرکل سازمان ملل و رئیس شورای امنیت نامه نوشتند. در نامه مذکور آمده است: «تأکید می‌کنیم که بر اساس بند عملیاتی ۸ قطعنامه ۲۲۳۱، تمامی مفاد آن پس از ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ خاتمه یافته است. بار دیگر تصریح می‌کنیم که اختتام کامل و به‌موقع قطعنامه ۲۲۳۱ به منزله پایان بررسی موضوع هسته‌ای ایران در شورای امنیت است، امری که موجب تقویت اقتدار شورا و اعتبار دیپلماسی چندجانبه می‌شود.»
نامه سفرا و نمایندگان دائم ایران در آژانس حدود یک هفته پس از نامه سفرا و نمایندگان دائم ایران در سازمان ملل در نیویورک به دبیرکل و رئیس شورای امنیت ارسال شده است
* همکاری با آژانس تنها در چارچوب پادمان و قانون مجلس
قبل از آن هم سیدعباس عراقچی درباره خاتمه قطعنامه ۲۲۳۱ به دبیرکل سازمان ملل و رئیس شورای امنیت سازمان ملل نامه نوشت. وی در این نامه اعلام کرد که قطعنامه ۲۲۳۱ به‌طور قطعی منقضی و خاتمه یافته است و هرگونه ادعای «احیا» یا «اعاده» قطعنامه‌های خاتمه یافته، از اساس باطل بوده، فاقد مبنای حقوقی است و قادر به ایجاد اثر الزام‌آور نیست. (اینجا بخوانید)
وزیر امور خارجه جمعه شب ۲۵ مهرماه و یک روز قبل از منقضی شدن قطعنامه ۲۲۳۱ در شبکه ایکس نوشت: قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل فردا ۲۶ مهر منقضی می‌شود و بدینوسیله تمامی محدودیت‌های پیشین شورای امنیت علیه ایران پایان می‌یابد و ایران از دستورکار این شورا خارج می‌شود. ایران به عنوان یکی از امضاکنندگان پیمان منع گسترش تسلیحات هسته‌ای منبعد تنها به حقوق و تعهدات خود طبق این پیمان متعهد خواهد بود. این تعهد شامل عدم هرگونه محدودیت در ابعاد برنامه هسته‌ای ایران است و همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تنها در چارچوب توافق جامع پادمان و مطابق با قانون اخیر تصویب شده توسط مجلس شورای اسلامی صورت می‌گیرد.
* سوءاستفاده عامدانه از اختیارات شورای امنیت
امیرسعید ایروانی سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان ملل در نیویورک هم جمعه شب دوم آبان‌ماه در نشست شورای امنیت درباره حفظ صلح و امنیت بین‌المللی طی سخنانی با اشاره به اقدام سه کشور اروپایی در فعال‌سازی مکانیسم اسنپ‌بک (ماشه) گفت: «سوءاستفاده عامدانه از اختیارات شورای امنیت از سوی سه کشور اروپایی عضو برجام تحت فشار و هدایت آمریکا و تلاش نافرجام آنان برای فعال‌سازی سازوکار موسوم به «اسنپ‌بک» ذیل قطعنامه ۲۲۳۱ (۲۰۱۵)، که اقدامی بی‌اساس و غیرقانونی برای بازاعمال قطعنامه‌های تحریمی خاتمه یافته علیه ایران بود، نقض آشکار روندهای مقرر و مغایر با متن و روح هر دو سند یعنی قطعنامه ۲۲۳۱ و برجام است.»
ایروانی افزود: «این اقدام سیاسی و مغرضانه، که قاطعانه از سوی شماری از اعضای شورا از جمله دو عضو دائم آن و نیز جامعه بین‌المللی گسترده‌تر، به‌ویژه ۱۲۱ کشور عضو جنبش عدم تعهد رد شده است، فاقد هرگونه وجاهت یا اعتبار حقوقی بوده و از این‌رو، باطل و بلااثر است.»
* سرنوشت تفاهم قاهره
لازم به یادآوری است که پس از اجرای مکانیسم اسنپ‌بک همانگونه که پیش از این هم سیدعباس عراقچی وزیر امور خارجه بعد از امضای تفاهم قاهره با گروسی اعلام کرده بود که «اجرای این تفاهم در صورت اجرای مکانیسم ماشه، متوقف خواهد شد»، علی لاریجانی ۲۸ مهرماه در نشست خبری مشترک با قاسم الاعرجی مشاور امنیت ملی عراق و در پاسخ به سؤال خبرنگار فارس درباره روند همکاری ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بعد از اجرایی شدن مکانیسم ماشه گفت: آقای عراقچی بعد از نشست قاهره اعلام کرد اگر ماشه را اجرایی کنند این توافق کان لم یکن خواهد بود. این رخ داد، می‌خواستند ماشه را اجرا نکنند. فلذا اگر آژانس پیشنهادی داشته باشد باید مطرح کند و در کمیته‌ای در دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی بررسی می‌شود و نظر خواهد داد.
البته آنگونه که کاظم غریب‌آبادی ۲۸ مهرماه عنوان کرده، «آژانس برخی درخواست‌ها را برای بازدید از تأسیسات هسته‌ای آسیب ندیده دارد» و اظهار داشت: بازرسان آژانس در زمان اجرای تفاهم قاهره از چند تأسیسات آسیب ندیده بازدید کردند و خبری هم شد و الان هم (آژانس) چند درخواست دارند که این درخواست‌ها دیگر در چارچوب تفاهم قاهره بررسی نمی‌شود. در چارچوب توافق قاهره، در کمتر از یک هفته، پاسخ می‌دادیم و چند دسترسی هم انجام شد، ولی الان این‌ها (درخواست‌ها) در ید اختیار شورای عالی امنیت ملی است که هر تصمیمی را بگیرند، ما آن تصمیم را اجرا خواهیم کرد.
سه کشور اروپایی عضو برجام ششم شهریورماه روند فعال‌سازی مکانیسم بازگشت خودکار تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران را کلید زدند و بعد از گذشت ۳۰ روز و با وجود ارائه پیش‌نویس قطعنامه‌ای برای تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ از سوی روسیه و چین و عدم تصویب آن، در نهایت بامداد یکشنبه ششم مهرماه شش قطعنامه‌های ۱۶۹۶ (۲۰۰۶)، ۱۷۳۷ (۲۰۰۶)، ۱۷۴۷ (۲۰۰۷)، ۱۸۰۳ (۲۰۰۸)، ۱۸۳۵ (۲۰۰۸) و ۱۹۲۹ (۲۰۱۰) بازگشت. اقدامی که ایران به صراحت آن را به لحاظ حقوقی مردود خوانده است. ایران همچنین به همراه روسیه و چین فعال‌سازی اسنپ‌بک را از حیث حقوقی و آیین‌کار معیوب و فاقد وجاهت حقوقی خوانده و اعلام کرده است که سه کشور اروپایی، که خود از اجرای تعهداتشان ذیل برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ خودداری کرده و همچنین روند مقرر در «سازوکار حل‌وفصل اختلافات» را طی نکرده‌اند، فاقد صلاحیت استناد به مفاد آن هستند.
