جریان شناسی احزاب در تاریخ انتخابات ریاست جمهوری / از رقابت حزب جمهوری اسلامی و جبهه ملی در اولین انتخابات تا اوج تنش راست و چپ در سال 88/ در انتخابات 1400، جنگ بین کدام احزاب است؟

به گزارش خبر فوری ، با وجود اینکه بسیاری معتقدند در انتخابات ریاست جمهوری ایران، رقابت بین دو چهره یا شخص است و حزب و گروه جای زیادی در آن ندارد اما نباید فراموش کرد که حتی کاندیداهای مستقل هم یک نوع وابستگی سیاسی به جریان یا گروهی داشته اند؛ از این رو، توجه به احزاب و گروه‌ها در جریان شناسی انتخابات مختلف بسیار مهم است.

در این گزارش قصد داریم مروری بر احزاب رقیب در انتخابات ریاست جمهوری تاریخ ایران داشته باشیم:

الف. 1358/ رقابت حزب جمهوری اسلامی و جبهه ملی

هر چند ابوالحسن بنی صدر عضو حزب جمهوری اسلامی نبود اما با زیرکی توانست در ایام انتخابات در مرز جبهه ملی و حزب جمهوری اسلامی حرکت کند و در عین حفظ فاصله، به هر دو نزدیک شود. با این حال، نکته جالب این است که حزب جمهوری اسلامی در انتخابات سال 58 هیچ نماینده ای به صورت مستقل نداشت. از طرف دیگر، جبهه ملی یک نماینده مستقل یعنی احمد مدنی را معرفی کرده بود. نهضت آزادی (با حسن حبیبی)، حزب ملت (با داریوش فروهر)، حزب جاما (با کاظم سامی) از دیگر احزاب حاضر در انتخابات سال 58 بودند که رقابت‌ها را بسیار گرم کردند.

با این حال، در نهایت این ابوالحسن بنی صدر بود که با وجود احزاب مختلف و نمایندگانشان توانست با کسب حداکثر آراء پیروز شود.

ب. 1360 - 1364/ رقابت حزب جمهوری اسلامی - موتلفه

اتفاقات سال 1360 باعث شد جبهه ملی، گروه های چپ وسوسیالیست و مجاهدین خلق به انحاء مختلف در انتخابات شرکت نکنند. در این انتخابات، قدرت اصلی از آن حزب جمهوری اسلامی بود. در کنار حزب جمهوری اسلامی که به تازگی از فتنه بنی صدر به سلامت عبور کرده بود، نهضت آزادی که کم رمق‌تر از همیشه بود و حزب قدیمی اما ضعیف موتلفه اسلامی هم حضور داشتند که رقابت‌ها را از حالت تک بعدی خارج نمودند.

محمد علی رجایی نامزد حزب جمهوری اسلامی بود. در کنار او عباس شیبانی قرار داشت که نامزد نهضت آزادی بود و حبیب الله عسگر اولادی هم به نمایندگی موتلفه در انتخابات شرکت کرده بود.

در انتخابات مهر 1360 نیز تقریبا همین چینش تکرار شد. در این انتخابات، رقابت کاملا بین حزب جمهوری اسلامی (با نمایندگی آیت الله خامنه ای) و موتلفه (با معرفی سه نامزد) بود و حتی نهضت آزادی نیز از رقابت ها حذف شد.

در انتخابات 1364 نیز تقریبا همین اتفاق تکرار شد. در این انتخابات، آیت الله خامنه ای به نمایندگی حزب جمهوری اسلامی و حبیب الله عسگر اولادی به نمایندگی موتلفه و محمود کاشانی هم به صورت مستقل در انتخابات شرکت کردند و در نهایت هم آیت الله خامنه ای با کسب حداکثر مطلق آراء پیروز انتخابات گردید.

ج. 1368- 1372/ عصر قدرت نمایی روحانیت مبارز و احزاب دسته راستی

بعد از انتخاب آیت الله خامنه ای به مقام ولایت و رهبری انقلاب، آیت الله رفسنجانی به عنوان نامزد وارد گود انتخابات شد. در سال‌های دهه 60 دو مساله‌ی تقسیم دولت بین دو رکن نخست وزیری و ریاست جمهوری و نیز مساله عزل آیت الله منتظری از قائم مقامی ولی فقیه باعث شد دو جبهه چپ و راست در حزب جمهوری اسلامی شکل بگیرد و شرایط حزبی کشور را تغییر دهد.

با ورود رفسنجانی به انتخابات تقریبا جناح راست و به خصوص جبهه روحانیت مبارز قدرت مطلق پیدا کردند و رفسنجانی بدون داشتن حزب رقیب توانست در سال 68 و 72 به عنوان رئیس جمهورانتخاب شود.

تفاوت سال 68 و 72 این است که در سال 72، دولت رفسنجانی نوعی شکل ثابت به خود گرفت و گروهی از نزدیکان او با عنوان "کارگزاران" شناخته شدند. در این وضعیت، گروهی از اعضاء جناح راست ترجیح دادند از این کارگزاران فاصله گرفته و در مقابل رفسنجانی قرار بگیرند. احمد توکلی در انتخابات سال 72 چنین نقشی ایفا کرد و به رفسنجانی نشان داد قرار نیست همه اعضاء جناح راست تابع او و کارگزاران شوند. با وجود شکست توکلی در انتخابات، اما تعداد بالای آراء او نشان داد صندلی قدرت هاشمی رفسنجانی لغزان‌تر از آن چیزی است که خود گمان می‌کند.

د. 1376- 1380/ آغاز رقابت تاریخی جناح راست و چپ

انتخابات 1376 آغاز رقابت‌های جدی دو جناح چپ و راست است. سید محمد خاتمی به نمایندگی از روحانیون مبارز و ناطق نوری به نمایندگی از روحانیت مبارز وارد رقابت انتخاباتی شدند و با پیروزی خاتمی رسما جریان چپ، خط امامی‌ها و مخالفان جناح راست در جبهه گسترده "اصلاحات" قرار گرفتند.

در انتخابات سال 1380 نیز این رقابت به نوعی دیگر تکرار شد. البته انتخابات 80 تفاوت‌هایی با رقابت‌های سال 76 داشت که بد نیست به آن توجه شود. نام جنبش راست و چپ تغییر کرده بود. محمد خاتمی از جریان روحانیون مبارز و در ائتلاف گسترده "دوم خرداد" کاندیدا شده بود. از آن سمت، احمد توکلی (نفر دوم انتخابات) از ائتلاف راست و اصول‌گرای "نیروهای انقلاب" کاندیدا بود. در کنار این جریان، برخی جریانات دیگر اصول گرا و اصلاح طلب نیز نامزد داشتند. عبدالله جاسبی، محمود کاشانی و علی شمخانی دیگر نامزدهای انتخابات 1380 بودند.

ه. 1384/ رقابت اصلاحات، اصولگرایان سنتی و اصولگرایان جدید

انتخابات مجلس هفتم و رد صلاحیت‌های گسترده اصلاح‌طلبان باعث شد قدرت چپ‌ها در انتخابات 84 کم باشد. با این حال، در انتخابات این سال، اکبر هاشمی رفسنجانی که هنوز یک اصولگرا محسوب می شد و عضو روحانیت مبارز بود به اصلاحات کمی نزدیک شد و گروهی دیگر از اصولگرایان به دنبال نامزد دیگری رفتند. در واقع شکاف درون حزبی که در انتخابات 72 به وجود آمده بود، کاملا باز شد و شرایط جناح راست را تغییر داد.

جمعیت ایثارگران و ائتلاف آبادگران از اصول گرایان جدیدی بودند که در انتخابات مجلس هفتم توانسته بودند اکثریت کرسی‌های پارلمان را به دست آورند. این ائتلاف وسیع در انتخابات 84 از محمود احمدی نژاد (شهردار وقت تهران ) حمایت کرد.

روحانیون مبارز (اصلی ترین حزب اصلاح طلب) از مهدی کروبی حمایت کردند. جبهه مشارکت (دیگر شاخه اصلاح طلب) اما از کاندیداتوری مصطفی معین حمایت کرد. با وجود دوشقی شدن جریان اصلاحات اما گروهی از اصلاح طلبان تلاش کردند خود را به هاشمی رفسنجانی نزدیک کنند و این اقدام، باعث سه تکه شدن جریان اصلاحات شد.

تکثر و تکه تکه شدن دو جریان وسیع راست و چپ نهایتا باعث شد انتخابات به دور دوم کشیده شود و در دوم نیز محمود احمدی نژاد پیروز شد.

ن. 1388/ رقابت راست و چپ به درگیری تبدیل شد

اگر انتخابات 76 را آغاز رقابت و چالش بزرگ جریان راست و چپ بدانیم، انتخابات 1388 را باید انتهای این چالش بدانیم؛ چرا که این چالش در این سال تبدیل به یک درگیری بزرگ شد.

در انتخابات 88 جریان اصولگرا که بعد از انتخابات مجلس هفتم و انتخابات 84 دچار تکثر و انشقاق شده بودند توانست در یک حرکت جالب به یک اتحاد رسیده و روی محمود احمدی نژاد به اجماع برسد. در آن سمت، طرفداران هاشمی رفسنجانی و کارگزاران از یک سو و جریانات اصلی اصلاحات روی کاندیداتوری میرحسین موسوی به اجماع رسیدند.

ائتلاف حزبی عجیب و موفق دو جریان راست و چپ باعث شد انتخابات 1388 به یکی از جالب ترین، حساس ترین و دوقطبی ترین انتخابات تاریخ جمهوری اسلامی ایران تبدیل شود؛ رقابتی که البته در انتها به خشونت کشیده شد. با شکست موسوی و اعتراضات خیابانی اصلاح طلبان و طرفدارانشان، این جریان تا حدی از قدرت افتاد و سران آن دستگیر شدند.

ی. 1392-1396/ رقابت اعتدالیون و اصولگرایان

وقایع سال 88 باعث شد اصلاح طلبی تا مرز نابودی پیش برود. بسیاری از اصلاح طلبان در انتخابات 1392 شرکت نکرده و بسیاری هم رد صلاحیت شدند. رد صلاحیت اکبر هاشمی رفسنجانی باعث شوکه شدن اصلاح طلبان شد. با این حال، اصلاحات و کارگزاران و برخی جریاناتی که از اصولگرایی جدا شده بودند، به حسن روحانی نزدیک شدند تا او در انتخابات 92 یک جنبش جدید را که با نام جریان اعتدالی مشهور شد، رهبری کند.

جریان اعتدال در انتخابات 1392 گروه های اصولگرا را شکست داد. در این انتخابات، جریان پیشرفت و عدالت (به نمایندگی محمد باقر قالیباف )، جبهه پایداری (به نمایندگی سعید جلیلی) و برخی اصولگرایان شاخص همچون علی اکبر ولایتی ( که حمایت جامعتین را به دست آورده بود) شرکت کردند اما به علت ناتوانی در اجماع، با تمام قدرتشان، انتخابات را به حسن روحانی واگذار کردند.

در انتخابات 96، روحانی با قدرت بیشتری پا به رقابت‌ها گذاشت. حزب "اعتدال و توسعه" در ائتلافی با نام "امید" توانسته بود انتخابات مجلس 94 را هم پیروز شود. روحانی حمایت اصلاحات و جریان اعتدالی را به دست آورد. اصولگرایان سعی کردند در مقابل روحانی به یک اجماع برسند. با تلاش فراوان، آنها سرانجام ابراهیم رئیسی را به عنوان نامزد نهایی خود معرفی کردند اما اجماع دیرهنگام و قدرت روحانی در جذب حمایت احزاب گوناگون باعث شد، رئیسی در انتخابات شکست خورده و حسن روحانی به عنوان رئیس جمهور انتخاب شود.

انتخابات 1400 محل رقابت کدام جناح‌ها است؟

حالا در آستانه انتخابات 1400 همه چیز در حال تغییر است. اکنون از حزب اعتدال و توسعه چیزی باقی نمانده و جریان اصلاح طلبی نیز نماینده قدرتمندی در انتخابات ندارد. بسیاری معتقدند پیروز قطعی انتخابات جاری جریان اصولگرا است. اما آیا به راستی اصولگرایان در این انتخابات بی رقیب هستند و قرار است انتخابات بی‌رقابت را ببرند؟

جریان اصلاحات و اعتدالیون در مورد حمایت از یکی از دو چهره غیر اصولگرا یعنی مهرعلیزاده و همتی مردد هستند. در صورت تداوم تردید آنها باید اعتراف کرد که انتخابات 1400 رقابت اصولگرایان با اصولگرایان است اما اگر بخشی از جریان اصلاحات یا اعتدالیون از همتی یا مهرعلیزاده حمایت کنند شرایط به کلی تغییر می‎‌کند.

آنچه مشخص است این است که انتخابات 1400 یک نقطه عطف است و بدون شک، شرایط سیاسی، ترکیب جناح‌ها و احزاب در سال‌های آتی تغییر خواهد کرد.

منبع: خبر فوری

38