سرنخ‌های تازه در مذاکرات وین از نگاه کارشناسان:
ایران، لای منگنه ضرب‌الاجل؟
مذاکراتی که روز دوشنبه در وین آغاز شد باعث امیدواری هایی در بین مذاکره کنندگان برای بهبود اوضاع بین ایران و غرب شد که به نظر می رسد طرفین گامی رو به جلو برای احیای توافق هسته ای برداشته اند.
دور هشتم مذاکرات وین در حالی روز دوشنبه شروع شد که به نظر می رسید به دلیل اظهارنظرهای مقامات ایرانی و آمریکایی مشکلات زیادی پیش پای مذاکره کنندگان باشد. هفته های قبل که رابرت مالی سفری به اسراییل داشت، به تلاویو قول همکاری داد و با اعلام ضرب الاجل در مورد رسیدن به یک توافق تلاش بر آن شد تا فضایی علیه ایران به منظور اعمال فشار شکل گیرد. در مقابل وزیرخارجه کشورمان هم اعلام کرد که ایران به ازای گرفتن یک امتیاز، ده امتیاز نخواهد داد. در همان روزی که جلسه قرار بود آغاز شود رابرت مالی نماینده ویژه آمریکا در امور ایران، بدون اشاره به مقصر بودن واشنگتن در خروج از برجام، اقدامات ایران را اشتباه محاسباتی خواند. در چنین فضایی بود که مذاکره کنندگان ایران و کشورهای ۱+۴ از یک سو و ایالات متحده از سوی دیگر راهی وین شدند. اما در ادامه روند و بعد از برگزاری اولین جلسه، فضا به گونه ای دیگر تغییر کرد.
خبرهای امیدوار کننده چین و روسیه
بعد از جلسه کمسیون مشترک برجام در روز دوشنبه ششم دی ماه نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی واقع در وین در توییتی گفت‌وگوهای وین را "نتیجه‌محور" توصیف کرد و از توافق طرفین برای تسریع در نوشتن پیش نویس به منظور دستیابی هر چه سریعتر به توافق خبر داد.
پیش از او هم شبکه اسکای نیوز به نقل از وانگ کوان نماینده چین در مذاکرات وین گزارش داد که موارد اختلاف میان طرف های ایرانی و سه کشور اروپایی در حال کاهش یافتن است و امکان حصول توافق تا پیش از فوریه ۲۰۲۲(ظرف کمتر از یک ماه) وجود دارد. نماینده چین گفته بود که دور جدید مذاکرات وین بر رفع تحریم های ایران متمرکز خواهد بود و متن مشترکی درباره رفع تحریم های ایران داریم. در چنین وضعیتی روز دوم مذاکرات در وین آغاز شد. مذاکراتی که بعد از پایان آن خبرها باز هم امیدوارکننده تر بود. میخائیل اولیانوف سرپرست تیم مذاکره کننده روسیه در مذاکرات رفع تحریم‌های وین همچنین عصر سه شنبه در توییتی خبر از "پیشرفت بی چون و چرا" مذاکرات داد. او نوشت در جریان مذاکرات وین با موضوع برجام، کارگروه مسائل هسته‌ای یک جلسه مفید برگزار کرد ما ناظر پیشرفت تردیدناپذیری بوده و درباره موضوع لغو تحریم‌ها به نحو فعالانه‌ای رایزنی میشود.
حتی وزارت خارجه روسیه بیانیه‌ای منتشر کرد که در آن آمده بود: در پایان دور قبلی مذاکرات که روز ۱۷ ماه دسامبر خاتمه یافت، طرف های شرکت کننده در مورد ادامه اقدامات برای بازگرداندن برجام به حالت اولیه توافق کردند. در این مرحله بر عزم عمومی برای افزایش تلاش ها به منظور تنظیم سند بسته توافق ها به منظور دستیابی به راه حل قابل قبول در زمان فشرده تاکید شد. همکاریها در فرمت های متفاوت ازجمله نشست گروه های کاری لغو تحریم ها، مسائل هسته ای و ترتیب اجرای توافقنامه آینده برای احیای برجام ادامه پیدا خواهد کرد.
اولیانوف در ادامه نیز به جزئیات دیگری از مذاکرات اشاره کرد و نوشت: صادقانه بگویم، من در این مرحله نسبتاً خوشبین هستم و هیچ دلیل عینی برای شک و تردید نمی بینم. معتقدم که شانس بسیار زیاد است زیرا پیش نیاز اصلی موفقیت (مذاکرات) وجود دارد.همه کشورها، همه شرکت کنندگان، از جمله ایران و ایالات متحده، به دنبال احیای توافق هسته ای هستند
اولیانوف در همین حال تصریح کرد که اکنون زمان تهدید ایران به رغم پیشرفت‌های هسته‌ای این کشور نیست. او در واکنش به فشارهای غرب بر روند مذاکرات وین تصریح کرد که رسیدن به توافق برای احیای تعهدات سال ۹۴ ضروری است اما نباید ضرب‌الاجل‌های مصنوعی تعیین کرد. وی افزود: احساس فوریت از سوی طرف‌های غربی کمی اغراق آمیز است. مساله فوری است، اما بیایید محتاط باشیم و ضرب الاجل های مصنوعی تعیین نکنیم.
اولیانوف در مصاحبه ای ادعای این که روسیه و چین، ایران را متقاعد کردند که برخی خواسته هایش را کنار بگذارد، ازجمله اینکه مذاکرات تنها روی موضوع تحریم ها متمرکز باشد، نه مسائل هسته ای افزود: در نهایت نیز مذاکره کنندگان پذیرفتند که رایزنی ها را بر مبنای پیش نویسی که در شش دور مذاکره قبلی به دست آمده بود، آغاز کنند.
همزمان یک رسانه چینی نوشت که دور هشتم مذاکرات در وین زمینه لازم برای توافق نهایی را ایجاد کرده است و اکنون نوبت آمریکا است که با دادن امتیاز به موفقیت مذاکرات کمک کند.
واکنش محتاطانه غربی‌ها
برخلاف روس ها و چینی ها غربی ها موضع محتاطانه خود را حفط کردند.ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه محتاطانه در مورد موفق بودن دور جدید مذاکرات هسته‌ای در وین ابراز خوشبینی کرده و قضاوت درباره رویکرد ایران در این دور از گفت‌وگوها را زودهنگام دانسته است.
پرایس که سه‌شنبه تلفنی به سوال‌های خبرنگاران پاسخ می‌داد، گفت در دور هفتم مذاکرات پیشرفت‌هایی صورت گرفت ولی هنوز برای ارزیایی سازنده بودن رویکرد ایران در دور تازه گفت‌وگوهایش با گروه ۱+۴ زود است. هم زمان با پیشرفت مذاکرات رفع تحریم‌ها در وین، دیپلمات های ارشد سه کشور اروپایی با انتشار بیانیه‌ای تکراری ادعا کردند که برای نجات توافقات سال ۹۴ تنها چند هفته فرصت مانده اند. در این بیانیه که به تعبیر اغلب خبرنگاران مستقر در وین فاقد نکته تازه ای است، ادعا شده که پیشرفت‌های هسته‌ای ایران کار را به تدریج به نقطه‌ای رسانده که ماهیت برجام در حال نابودی است. دیپلمات های ارشد انگلیس، فرانسه و آلمان به رغم طرح این ادعا که ضرب‌الاجل مصنوعی برای مذاکرات تعیین نمی‌کنند ادعا کردند که برای دست یابی به توافق وین تنها چند هفته باقی مانده است.
این درحالیست که جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا هم پیشتر به هاآرتص گفته بود که آمریکا و دیگر قدرت‌های جهانی پشت درهای بسته در مذاکرات وین یک ضرب‌الاجل تعیین کرده‌اند که زمان آن دور نیست. وی ادعا کرد که تا چند هفته دیگر مذاکره‌کنندگان متوجه خواهند شد که آیا ایران برای راه‌حل دیپلماتیک آماده است یا خیر.
این عکس العمل ها در حالی صورت می گیرد که مذاکره کننده ارشد کشورمان گفته است هر چقدر طرف مقابل آمادگی جدی‌تری برای لغو تحریم ها و اراده جدی برای پذیرش ساز و کارهای مدنظر ایران برای لغو تحریم ها به ویژه در دو موضووع راستی آزمایی و تضمین‌ها داشته باشد، در مدت کوتاه تری می توانیم به توافق برسیم.
کارشناسان در مورد این دور از مذاکرات چه میگویند؟
نظر برخی از کارشناسان را درباره فضای دور هشتم مذاکرات وین جویا شده که در ادامه آنها را می خوانید:
نوذر شفیعی کارشناس مسائل بین الملل: دور هشتم مذاکرات نسبت به دور قبلی امیدوار کننده تر است. با این حال کماکان با چالش های جدیدی رو به رو است. در دور هفت با اینکه با پیش مذاکرات توافق اصولی بر روی مفاد توافقنامه شده بود، اما در عرصه عمل طرف‌های مذاکره کننده با چالش هایی روبرو شدند. در آن دور علتش این بود که هر دو طرف امریکایی و ایرانی نسبت به هم بی اعتماد بودند. در این دور علائم و نشانه هایی مخابره شده که این بی اعتمادی دارد به اعتماد بیشتر تبدیل میشود. برای اینکه همکاری شکل بگیرد اول باید همکاری شکل بگیرد و بعد اطمینان سازی و بعد تعامل اتفاق بیفتد و نهایتا به همکاری برسد. ما در اولین گام با چالش مواجه بودیم. به نظر می آید که دو واقعیت هست که ایران و امریکا را مجبور به همکاری می کند. امریکا با چین در تنگه تایوان درگیر است و در اوکراین هم با روس ها در گیر بوده. هر دو تهدید استراتژیک برای واشنگتن است. بایدن ناچار است تنش های خود را با این دو قدرت را کاهش داده یا ابتکار عمل هوشمند را در منطقه در دست داشته باشد. خیلی امریکایی ها با ازادی عمل مواجه نیستند و محدودیت ها واشنگتن را وادار می کند تا به سمت برجام و احیای آن حرکت کند. ایران هم با چالش هایی مواجه است. به هر حال اقتصاد ایران درست است که تاب آور بوده اما فشار زیادی را تحمل می کند. بنابراین ایران راغب است که برجام تحقق پیدا کند. این عوامل تنها متغیر هایی هستند که تهران و واشنگتن را به سمت یک توافق خوب حرکت کنند. سایه اینده کماکان می تواند بر مذاکرات برجامی و روندهای اجرایی آن حکمفرما شود. در برجام یا همه چیز خوب پیش می رود یا با شکست مواجه می شود. این برای ایران نگران کننده است چون تجربه تلخی داشته است. شواهد نشان می دهد که مذاکرات رو به جلو است و اراده در ایران وجود دارد.
عبدالرضا فرجی راد استاد ژئوپلتیک دانشگاه: اولیانوف موضوع را در مورد موفقیت های این دور باز کرده و می گوید ایرانی ها توافق کرده اند که بحث های مربوط به دولت قبل را دنبال کنند و با مذاکراتی که بین ایران و چین و روسیه انجام شده، آنها از تهران خواسته اند تا از تقاضاها کمک کند تا کار جلو برود. طرف ایرانی البته می گوید ما پیشنهاداتی به طرف مقابل دادیم و آنها دیدند و قرار شده که بر روی دستورالعمل جدیدی کار کنیم. مسلم است که چارچوب کار همان مذاکرات قبلی است و احتمالا پیشنهاداتی که ایران ارائه داده مد نظر قرار می گیرد.مذاکرات از دوره قبل جلوتر است. پله پله جلو می روند اما امریکایی ها نگرانند که سرعت کار، پایین است و ما به خاطر این مساله نگرانیم که افزایش غنی سازی ایران غیر قابل کنترل شود. لذا آنها می خواهند سریع تر به جوابی برسند که ایران غنی سازی فعلی را متوقف کند. در مجموع امیدواری ها بیشتر شده و من فکر می کنم در مذاکرات بعدی که چند روز دیگر شروع می شود، کار روی غلتک می افتد. البته کار سختی است اما من فکر می کنم که خیلی از امور انجام شده و اگر بگوییم که شش دور مذاکره قبلی هم مدنظر قرار گرفته خیلی امور انجام شده. غرب میخواهد سریع و کمتر از یک ماه اتفاقات بیفتد و ایران می خواهد روند طبیعی را طی کند. ممکن است که توافقاتی هم بکنند که نگرانی های غرب در مورد مذاکرات را تا حدی برطرف کنند.
امیرعلی ابوالفتح کارشناس مسائل آمریکا: این مذاکرات گاهی پیشرفت و گاهی توافق دارد. مورا می گوید که طرفین به پیشرفت هایی دست پیدا کرده اند. سخنگوی وزارت خارجه امریکا می گوید زود است و طرف های امریکایی و اروپایی می خواهند روند مذاکراتی را کم اهمیت جلوه دهند و طرف ایران و روسیه و چین می خواهند امیدواری را بیشتر کرده و خبرهای خوشی بدهند. اگر اتفاقات خوب نبود، مذاکرات ادامه دار نمیشد. باید منتظر بود. حرکت رو به جلو است اما کند؛ ولی رو به عقب نیست. آمریکایی ها ادعا می کنند با گذشت زمان ایران به آستانه هسته ای نزدیک تر می شود و دائم انتظار دارند توافق زودتر حاصل شود و اگر این اتفاق نیفتد ضرب الاجل تعیین می کنند. این تکنیک مذاکراتی است برای طرف مقابل که زیر فشار افکار عمومی و فشار آنها قرار بگیرد. ایران به کیفیت توافق اهمیت زیادی می دهد و آقای باقری کنی گفته است که به خاطر برداشته شدن تحریم زیر فشار زمانی قرار نمیگیریم تا از خواسته های خود عدول کنیم. این ادعای امریکایی هاست که میگویند سه چهار هفته بیشتر فرصت نیست و باید ماند و دید که چه اتفاقی می افتد. ایران نمی خواهد خود را در منگنه زمانی قرار دهد و تصمیمی بگیرد که بعدها باعث پشیمانی شود. به همین دلیل من فکر نمی کنم که بخواهد به ضرب الاجل ها توجهی کند.
فرصت نیست و باید ماند و دید که چه اتفاقی می افتد. ایران نمی خواهد خود را در منگنه زمانی قرار دهد و تصمیمی بگیرد که بعدها باعث پشیمانی شود. به همین دلیل من فکر نمی کنم که بخواهد به ضرب الاجل ها توجهی کند.
