تناقض تحریم‌ها: چرا غرب دیپلماسی را با جنگ جایگزین می‌کند؟ | تعهد بدون حقوق، دیپلماسی بدون اعتماد؛ ایران چه مسیری را پیش خواهد گرفت؟
سه کشور اروپایی (E3) – بریتانیا، فرانسه و آلمان – سازوکار بازگشت خودکار تحریم‌ها (مکانیسم ماشه) در توافق هسته‌ای برجام ۲۰۱۵ را فعال کردند. این یعنی اقتصاد و مردم ایران بار دیگر با تمامی تحریم‌هایی مواجه خواهند شد که برجام وعده داده بود لغو شوند.
به گزارش خبرفوری به نقل از آمریکن کنسروتیو، این تحریم‌ها شاید در هدف واقعی‌شان، یعنی مجازات ایران به خاطر نپیوستن به غرب علیه روسیه پس از جنگ اوکراین، موفق باشند، اما در هدف ادعایی‌شان – رسیدن به یک توافق هسته‌ای جدید – شکست خواهند خورد.
این اقدام نمونه‌ای از نظم رو به افول آمریکا‌محور است که در آن تهدیدهای اقتصادی و نظامی جای دیپلماسی را گرفته‌اند. چنین رویکردی سودی ندارد و پر از خطر است. تحریم‌ها تاکنون هیچ تأثیری بر پایبندی ایران به برنامه هسته‌ای غیرنظامی‌اش نداشته و دلیلی وجود ندارد که تکرار دوباره همان روش، نتیجه متفاوتی بدهد. مجازات ایران به خاطر روابطش با روسیه فقط آن را بیشتر به روسیه و چین نزدیک خواهد کرد.
پارادوکس‌های تکراری برای ایران
ایران سال‌هاست در موقعیت‌های متناقض گرفتار است. دردناک‌ترین آن، تلاش برای اثبات این بوده که هیچ‌وقت برنامه تسلیحات هسته‌ای نداشته است.
در سال ۲۰۱۵، دولت اوباما همراه با سه کشور اروپایی، روسیه و چین موفق شد برجام را امضا کند. اصل ساده توافق این بود: اگر ایران برنامه هسته‌ای غیرنظامی‌اش را محدود کند، آمریکا تحریم‌ها را رفع خواهد کرد. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بارها و بارها تأیید کرد که ایران به تمام تعهداتش پایبند بوده است. با این حال، در مه ۲۰۱۸، دولت ترامپ یک‌جانبه از توافق خارج شد.
دولت بایدن هم چهار سال فرصت داشت فقط ترامپ را مقصر بداند، اما خودش هیچ‌وقت به راه‌حل ساده بازگشت به برجام متعهد نشد. ایران قول داده بود برنامه‌ای را محدود کند که اساساً نیازی به محدود شدن نداشت، اما باز هم مجازات شد.
بمباران به جای دیپلماسی
در ابتدای دولت دوم ترامپ، با وجود بی‌اعتمادی ایران به مذاکره مجدد با همان رئیس‌جمهوری که توافق قبلی را نقض کرده بود، تهران دوباره پای میز مذاکره برگشت. این گفت‌وگوها حتی تا آستانه دستیابی به توافق هم پیش رفت.
عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، گفت: «ما در آستانه یک دستاورد تاریخی بودیم.» ایران آماده بود در مورد دو مسیر سازش بحث کند:
۱. صادرات یا تبدیل اورانیوم غنی‌شده و محدود کردن غنی‌سازی آینده به ۳.۶۷ درصد همراه با شفافیت کامل و همکاری با آژانس.
۲. گنجاندن برنامه هسته‌ای ایران در یک کنسرسیوم بین‌المللی که اجازه غنی‌سازی بدهد اما دسترسی کامل به فرایند را از ایران بگیرد و نقش‌ها را میان کشورهای مختلف – احتمالاً شامل عربستان و امارات – تقسیم کند.
اما به جای پایان دیپلماتیک، این مسیر رها شد و تأسیسات هسته‌ای ایران بمباران شدند.
اجرای تعهدات بدون برخورداری از حقوق
این همان پارادوکس دوم بود: ایران موظف بود به همه تعهدات خود ذیل معاهده NPT عمل کند، بدون اینکه از حقوق یا حمایت‌های آن برخوردار شود.
با وجود ناکامی رژیم منع اشاعه در حمایت از ایران، تهران تلاش کرد همکاری با آژانس را ادامه دهد. پس از مدتی تعلیق، دوباره توافق تازه‌ای با آژانس امضا کرد.
اما این هم به پارادوکس سوم انجامید: سه کشور اروپایی به ایران قول داده بودند اگر همکاری با آژانس و گفت‌وگو با آمریکا را از سر بگیرد، اجرای مکانیسم ماشه را شش ماه به تعویق می‌اندازند. ایران هر دو کار را انجام داد، ولی باز هم تحریم‌ها فعال شدند.
تماس‌های مستقیم و پیشنهاد توافق موقت
ایران نه‌تنها همکاری واقعی با آژانس را از سر گرفت، بلکه با آمریکا هم تماس مستقیم برقرار کرد. در ۱۶ سپتامبر، عراقچی پیشنهاد یک توافق موقت را به استیو ویتکاف، نماینده ویژه ترامپ، ارائه داد. خطوط کلی توافق به اطلاع وزرای خارجه E3 هم رسید:
ایران اورانیوم ۶۰ درصدی خود را به ۲۰ درصد رقیق می‌کند (سطحی کافی برای مصارف پزشکی اما ناکافی برای ساخت سلاح).
در مقابل، آمریکا تضمین می‌دهد که هیچ اقدام خصمانه تازه‌ای علیه ایران صورت نگیرد و E3 اجرای مکانیسم ماشه را به تعویق بیندازند.
سپس در مرحله بعد، آمریکا برخی تحریم‌ها را لغو می‌کرد و مذاکرات برای توافق نهایی آغاز می‌شد.
ایران و آژانس، با کمک مصر، حتی بر سر سازوکاری برای گزارش‌دهی و نظارت روی ذخایر اورانیوم ۶۰ درصدی توافق کردند.
بسته شدن آخرین راه دیپلماسی
با وجود این همه امتیازدهی، سه کشور اروپایی باز هم تصمیم گرفتند مکانیسم ماشه را اجرا کنند. این اقدام به‌جای سرعت بخشیدن به دیپلماسی، آخرین فرصت برای آن را هم بست.
عراقچی هشدار داد: «اگر تحریم‌ها فعال شوند، توافق با آژانس هم بی‌اعتبار خواهد شد.» شورای عالی امنیت ملی ایران نیز پیش‌تر اعلام کرده بود که این توافق در صورت اعمال تحریم‌های جدید یا حمله به تأسیسات هسته‌ای لغو خواهد شد.
او گفت: «وقت انتخاب میان همکاری و تقابل است. ما به راه‌حل دیپلماتیک امیدواریم، اما مطمئن باشید اگر آن شکست بخورد، ایران آماده اقدام‌های لازم است.» این اقدامات ظاهراً شامل تعلیق همکاری با آژانس هم می‌شود.
بن‌بست ایران؟!
واقعیت این است که مشخص نیست ایران دیگر چه باید بکند. این کشور تا زمانی که آمریکا توافق را نقض نکرده بود، به برجام پایبند ماند. سپس شروط اروپا را هم اجرا کرد، اما باز هم با تحریم‌ها روبه‌رو شد.
نتیجه آنکه ایران دوباره در موقعیتی قرار گرفته که هیچ راه روشنی برای حل دیپلماتیک مشکلی که اصلاً وجود نداشته، پیش رویش نیست.
