بازگشت اختیاری افغانها به وطنشان در «اکسدوس»/ ما که رفتیم، فکری به حال ایران کنید!
خبرنگار: ونوس بهنوددرست در سالی هستیم که طرح خروج اجباری افغانها از ایران اجرا میشود. اما تاریخ میگوید همواره اینگونه نبوده و روزگاری نه چندان دور این اقلیت به دلیل مشکلات اقتصادی ایران به اختیار از این کشور مهاجرت معکوس داشت.
به گزارش خبر فوری، بهمن کیارستمی فرزند عباس کیارستمی کارگردان خوش نام سینمای ایران خود یکی از مستندسازانی است که طرح مشکلات اجتماعی رکن ثابت تولیدات اوست. او در سال 1398 به سمت ساخت فیلمی کشانده شد که اتفاقاً این روزها هم دغدغه آن زنده و جاری و ساری است.
اکسدوس که به مهاجرت معکوس افغانهای ساکن در ایران میپردازد مستندی مشاهدهگر است که کارگردان بدون مداخله در اظهارات افراد مقابل دوربین از زبان خود آنها به واقعه نگاری پرداخته است.
تمامی مشکلاتی که سالها به افغانها تحمیل شده و به ویژه جنگ و موضوع طالبان موجب شده تا طی دهههای اخیر مردم این سرزمین که از قضا قرابت زبانی و فرهنگی با ما دارند و زمانی هم کشورشان در حدود مرزی ایران واقع شده بود، مجبور به مهاجرت به کشورهای همسایه از جمله ایران، پاکستان، ترکیه و حتی کشورهای اروپایی شوند تا مهمترین نیاز بشر یعنی بقا را پاسخ یابند.
اما آیا کشورهای میزبان توانستهاند نیاز این اقلیت را تامین کنند؟
کادرهای بسته کارگردان برای ثبت حرف دل
کیارستمی نام اکسدوس را بر اساس داستان قدیمی مهاجرت یهودیان انتخاب کرده است اما حضور دوربین او در یکی از مراکز ساماندهی و بازگرداندن افغانها در مشهد به ماجرای مجموعه عکسهایی از زندگی و حضور افغانها در ایران بازمیگردد. او پیش از این در مصاحبه با رسانهها گفته است که «کتاب «فتو ریاحی» جمعآوری آرشیو عکسهایی از افغانتبارهایی بود که در لواسان زندگی میکردند و در دههی ۱۳۷۰ که هنوز نرمافزارهای پیامرسان موبایلی تقریباً همهگیر نشده بود به این عکاسی میرفتند تا به نوعی نامههای تصویری تهیه کرده و برای خانوادههای خود بفرستند. زمانی که برای رونمایی کتاب «فتو ریاحی» به دانشگاه گوهرشاد کابل رفته بودم، با جمعی از استادان دانشگاه علامه طباطبایی همسفر بودم. در هنگام بازگشت از افغانستان سری هم به شهر کوچک گلشهر در اطراف مشهد زدیم؛ جایی که به دلیل تعدد حضور افغانتبارها در این شهر، یک افغانستان کوچک به حساب میآید.

بازدید از گورستان گلشهر که مدفن تعداد زیادی از مهاجران افغان به حساب میآید نیز به چاپ کتاب عکس «گلشهر» منجر شد. این پژوهشهای میدانی تا سال گذشته که قیمت دلار در ایران صعودی ناگهانی داشت، ادامه پیدا کرد؛ زمانی که سیل مهاجرت معکوس به افغانستان آغاز شد. در همان دوران به صورت اتفاقی مسیرم به جادهی خاوران افتاد و با مرکز بازگشت امام رضا (ع) آشنا شدم که شلوغترین روزهای مراجعۀ افغانها برای بازگشت به کشور خود را تجربه میکرد. تصمیم گرفتم از وضعیت این مهاجران تصویربرداری کنم و در حالی که امیدی برای انجام این کار نداشتم، درخواست خود را ارائه دادم. این مجوز بعد از چند هفته پیگیری صادر و نتیجهاش فیلمیشد که به نمایش درآمد.»
اما دوربینی که با آگاهی سوژهها در این مرکز به ثبت تصاویر میپردازد یکی از بهترین جانماییهای دوربین در تولید فیلمهای مستند است. کیارستمی به یک مرکز اداری مراجعه کرده است. جایی که کارمندان علتالعلل خروج افغانها را از آنها سوال میکنند و آنها میبایست که پاسخ درست و حداقل قانع کنندهای به کارمندان ارائه کنند تا مجوز سفر دریافت کنند.
کیارستمی دخل و تصرفی در اظهارات ندارد. بیشتر افغانها اعتراف میکنند که برای پول درآوردن به ایران آمدهاند و از این طریق خانوادههای خود در افغانستان را تامین مالی میکردند. اما با کاهش ارزش پول ایران، دیگر کار کردن در این کشور نمیصرفد.
کارگرانی که اثر انگشت و شناسنامه ندارند
شاید در کشورها اقلیتهای مهاجر همواره به دیده منفی نگریسته شوند. اما کیارستمی در مستند خود در خلاف جهت آب شنا کرده است. او توانسته است مشکلات عمیقی که افغانها در طول مهاجرتهای اجباری و زندگی در ایران تجربه میکنند را عیان سازد. کارگران افغانی زمانی که اثر انگشت از آنها خواسته میشود، دستهایشان را نشان میدهند. کارهای سخت ساختمانی هیچ اثر انگشتی باقی نگذاشته است. کارفرماها پولشان را نمیدهند و یا خیلی دیر و کمتر از میزان مقرر پرداخت میکنند. برخی نمیدانند روزی چند ساعت کار میکنند و برخی حتی نمیدانند چند سال سن دارند. کارگری زمان و مکان را از آنها ربوده و زیر چرخ دنده فشارهای اقتصادی حتی دیگر قادر به گریستن هم نیستند. برخی میگویند ایران آنها را ناامید کرده است. میگویند ما که رفتیم اما فکری به حال ایران بکنید. برخی میگویند فکر میکردیم ایران وضعیت خوبی دارد اما پولش ارزش چندانی ندارد و به پول افغانی نمیارزد که اینجا ماند و کار کرد.

اما این تمام ماجرا نیست. کیارستمی در عین حال که تدوین هوشمندانهای در این مستند اعمال کرده است، به نوعی با فصلبندی نامحسوس مشکلات متعدد افغانها را طرح میکند. از جمله مسائل پزشکی و بیماریهای سختی که یا به خاطر درمان آن به ایران میآیند و اغلب نتیجه نمیگیرند یا در ایران گرفتار آن شدهاند. موضوع ارتباطهای خانوادگی و عقد و ازدواجهایی که هیچ ثبت قانونی ندارد. موضوع سرنوشت زنان افغان و انتخاب همسر توسط پدر برای پسر بی آنکه حتی یکبار دختر و پسر همدیگر را دیده باشند و موضوع اعتیاد.
آیا مهاجرت اجباری به ایرانیها سرایت خواهد کرد؟
اکسدوس از درد ترک اجباری وطن و درد بی خانمانی و خوابیدن بر روی زمین کشوری بیگانه میگوید. از انتظارهایی که در اشک خشکیده و از زخمهایی که هیچ پانسمانی قادر به پوشاندن آن نیست.
اما آیا این سرنوشت ممکن است سرایت داشته باشد؟ پسر افغان که تیشرتی با طرح دلار پوشیده است میگوید ارزش پول ایران پایین آمده و دیگر کارگری در این کشور صرف نمیکند. این کاهش ارزش پول از سال 1398 که مستند تولید شد تا به امروز در سال 1404 مدام روند نزولی داشته است. این روزها ایرانیها حقوق کارگر کشور همسایه را رقمی نجومی میدانند. همه چیزشان از قیمت نان و گوشت تا سرویس مدرسه بچهها را با دلار حساب و کتاب میکنند و نمیدانند آیا غذایی که در سفره دارند قادر خواهند بود ماه دیگر با همین کیفیت و کمیت تهیه کنند یا نه.
همان افغانها که به کارگری گرفته شدهاند میگویند در کشورشان وضع به مراتب بهتر است. میگویند تصور رویایی شان از ایران در هم شکسته است. میگویند اگر متحد باشند و دیگر قومیتها در این کشور محل ارج گذاری نباشد، افغانستانی که جنگ دیده است میتواند نجات یابد.
شاید اکسدوس یک زنگ هشدار است از اینکه مبادا سرنوشتی که چهرههای تکیده جوانان افغان جلوی دوربین روایت میکنند، روزگاری برای ما تکرار شود.
اگه ترامپ بزاره فعلا کلید کرده روی پایگاه بگرام افغانستان از اون گذشته ما که گفتیم برید کشورتون بهتره در ضمن همه ی افغانی ها که برنگشتن افغانستان ببینن کشورشون و طالبان جوابگوی مهاجران برگشته هست یا نه والا من که افغانی بیشتر میبینم جنگ ۱۲ روزه ما مردم با اینکه مشکلات اقتصادی داشتیم ولی پای این کشور پاک و عزیز ایستادیم تا آخرش هم می ایستیم نهایتش می میریم ولی جایی نمی ریم
از قضا نه قرابت فرهنگی داریم نه زبانی الکی به ما نچسبون از خودتم بیخود حرف در نیار
از ایران هرکی مهاجرت میکنه یا عشق خارجه یا خوشی زده زیر دلش که فکر میکنه مرغ همسایه غازه
بیکاری گرونی دزدی بی فرهنگی خودکشی و اینجور مسائل اجتماعی تو همه دنیا وجود داره خیالت راحت
ملت ایران سربار و مزاحم زندگی دیگران نیست افغان ها پرو هستین
ازهجده.میلیون.اتباع.افغان.هزاروهشتصدنفر
هم.به.شکل.واقعی.یه.افغانستان.برنگشتهاند
نیازی.نیست.افغانی
طالبانی.دلش.برای.ایران.بسوزد.ملت.ایران.قطعا
فکری.به.حال.خودش.خواهدنمود.وگرنه.قدرت.های
برتردوباره.برایشان.تصمیم.میگیرند
داداش چرا بین کلمه ها نقطه میذاری؟؟؟
سنگ پای قزوین پیش اینا حکم ریز گرد داره انگار نه انگار ۴۵ سال حق مردم ایران رو ضایع کردند. ببخشید دیگه به بزرگواری خودتون ببخشید. فعلا برید در کشور گل بلبل خودتون حال کنید به کشور ما کاری نداشته باشید مردم بلدن چکار کنن به مهمون رو بدی صاحب خونه میشه کدوم کشوره ۱۵ ملیون فقط از یک کشور پناهنده داشته باشه حالا بماند که عراقی ها دارن مشهد خوزستان رو تصرف میکنن ای بدبخت ایران
بزودی بخاطر همین ماجرای هستهای بلایی به سرتون بیاد که آرزو کنید ای کاش افغانی بلکه حبشی بودید
جوجو ماهی را از اب میترسونی من شخصا طالب جنگ با کفار وعاشق مردن بمب اتمم بزنن خیالی نیست دنیا زندانیست گذرا.....
به کجا میرویم ؟
فاقداهمیت
حداقل طالبان دزد نیستند
لعنت ابدی خداوند بر کسانی که پدر را شرمنده خانواده کردند
افغانی تو ایران روزی کمتر از 1.5 میلیون کار نمیکنه، تو کشور خودشون حقوق کارگر فوق فوقش به پول ما روزی 250 هزار تومنه، بعد الان نمیصرفه اینجا کار کنند؟!
امروز اعلام شد امارات دیگر به افغانها ویزا نمی دهد دلیلش هم مسائل امنیتی ذکر شده امارات هم از مشکلات حضور افاغنه درس گرفت آخوندهای ما نه
درسته پس از جنگ ۱۲ روزه و بعد از اینکه دیدن شمار بسیار زیادی از افغانها برای موساد علیه ایران که اینهمه در حق اینها خوبی کرده ، جاسوسی میکردند ، تصمیم به این کار گرفتند و همینطور افغانی هایی که به درخواست یا دستور آمریکا پذیرفته بودن اخراج کردن ، اما اینجا متاسفانه انگار قرار نیست درس عبرت بگیرند ، ۲۰ میلیون جمعیت افغانی رو ول دادن در کل ایران نفوذ کردند، دارن همه جا رو می گیرن ، به گفته رییس صنف سراجان تهران ، این صنف رو به کل از دست ایرانی ها خارج کردند ، در ایران با عراقی ها معامله میکنند و پولشم میفرستن افغانستان . در بعضی مناطق دارن اکثریت میشن ، به گفته سفیر ایران در سازمان ملل سالانه ۱۰ میلیارد دلار ( از جیب مردم ایران) خرج اینها میشه که مسلما این مبلغ خیلی هم بیشتره و کم گفته ، بعد به مردم خودشون فشار میارن و کمر ملت رو شکستن زیر بار گرانی
والله خدا هم راضی نیست مردم خودت در تنگنا باشن بعد از دهن اونا بگیری به متجاوزان مرزی بدی ، کی چنین خیانتی رو می پذیره که ۱ میلیون بچه های خودت از مدرسه محروم بشن که بچه های افغانی رو بفرستی مدرسه ؟ یعنی ایرانی رو ثبت نام نکنی تا جا باشه برای اجنبی ! وحشتناکه این خیانت! همونا که فرمانده ها رو به مسلخ فرستادن و خون دانشمندا رو یکی یکی ریختن همونها هستن که اجازه اخراج اینها و بازگرداندن به کشور خودشون رو نمیدن و دارن این اجانب رو در ایران رسوب و نفوذ میدن
افغانی ها به آوارگی و دربدری معتاد شدهاند. اگه افعانستان مشکل نداشته باشد بازم اینا آواره سایر کشورها میشن.
مطمئنا ایران، افغانستان نمیشود ، چون ملت ایران به این فهم رسیده اند که دیگری دلسوزشان نیست و هر چه میخواهند باید از درون زا باید باشد
اگر به خاطر بالارفتن قیمت دلار خودشان داوطلبانه از ایران میروند پس چرا دوباره قاچاقی برمیگردن
افغانه زو ما ایرانیان نمی خواهیم به تعداد محدود د برای مشاغل خاص،وارو شوند و بعد از مدتی معین خارج شوند تمام مدارس،دانشگاهها و..... شده پر از افغانی کیا رستنی برای پول و شهرت وطنش،رو می فروشد
شما برگردید خیرتون رو برای کشورتون ببرید ما یه فکری به حال خودمون میکنیم
به نطر من بهترین جای دنیا کشورخود است
تو برو برای کشور خودت و برقعه دل بسوزان . لازم نکرده برای ایران دل بسوزانی .
خیانت به وطن .پسر کو ندارد نشان از پدر .تو بیگانه خوانش نخوانش پسر .
ما ایرانی ها هم میدانیم پولمان بی ارزش هست و زیر فشار تورم له شده ایم.درامدها بر اساس تومان هست و مخارج بر اساس دلار.ولی چه کنیم که مانند شما افغانی ها نمیتوانیم برای کار و بدست آوردن پول به کشورهایی مانند کویت و امارات و بحرین و قطر و عمان برویم.چون رفتن به آنجا پول و مهارت میخواهد
به من مهندس تو شرکت ساختمونی روزی ۶۰۰ حقوق میدن به کارگرای افغانی بیسواد و نگهبان روزی ۱۳۰۰ خودتون قضاوت کنین