کشف یک سرمه چشم با قدمت ۳ هزار سال متعلق به عصر آهن در ایران
یافته‌ای باستان‌شناختی در شمال‌غرب ایران نشان می‌دهد مردمانی در هزاره نخست پیش از میلاد، نوعی سرمه کاملا متفاوت با نمونه‌های رایج در خاور نزدیک باستان تولید می‌کرده‌اند.
این ترکیب بدون سرب که از گرافیت و اکسید منگنز ساخته شده است، هزاران سال بر فرمول‌های مدرن تقدم دارد.
در این پژوهش که در گورستان «کانی کوتر» واقع در کوه‌های زاگرس و در حاشیه امپراتوری آشور صورت گرفته، باستان‌شناسان به رهبری دکتر «سیلویا آمیگونه» از دانشگاه توبینگن آلمان، بقایای پودری سیاه‌رنگ در یک ظرف سفالی آرایشی کشف کردند که متعلق به دوره عصر آهن (قرون ۹ تا ۷ پیش از میلاد) است.
تحلیل‌های دقیق نشان داد این سرمه از ترکیب طبیعی گرافیت و اکسید منگنز ساخته شده و برخلاف نمونه‌های مصری و بین‌النهرینی، هیچ نشانی از سرب یا ترکیبات آلی در آن دیده نمی‌شود.
این کشف بی‌سابقه نشان می‌دهد که ساکنان این منطقه فرمولی خاص و نوآورانه را برای ساخت لوازم آرایشی به کار می‌برده‌اند؛ فرمولی که احتمالاً جلوه‌ای براق و فلزگون به چشم‌ها می‌بخشیده و نزد طبقه نخبگان رایج بوده است.
دکتر آمیگونه در این باره می‌گوید: «به جای استفاده از سرب، که در میان‌رودان و مصر رایج بود، این جامعه از منابع معدنی محلی برای تولید ترکیبی متمایز استفاده کرده است.»
این پژوهش به بُعدی تازه از زیبایی‌شناسی، فناوری و آداب شخصی در جامعه‌های ایرانی عصر آهن می‌افزاید.
نوآوری اشراف‌زادگان در حاشیه امپراتوری‌ها
گورستان «کانی کوتر» که در ارتفاعات زاگرس قرار دارد، آرامگاه‌هایی از اشراف دوره عصر آهن سوم را در خود جای داده است. در کنار آیینه‌ها و ابزارهای آرایشی، ظرفی حاوی پودر سیاه‌رنگ در یکی از این گورها توجه پژوهشگران را جلب کرد.
دکتر شیلیر آملیراد، عضو تیم پژوهش از دانشگاه هایدلبرگ، در این باره می‌گوید: «این نخستین بار است که سرمه‌ای فقط از گرافیت و اکسید منگنز دیده‌ایم. این ترکیب نشان‌دهنده خلاقیت در استفاده از مواد و ابتکاری منطقه‌ای است که نمونه‌اش در شواهد باستان‌شناسی دیده نشده بود.»
سرمه‌دان کشف‌شده در ایران University of Tübingen
استفاده از منابع معدنی محلی چون گرافیت و اکسید منگنز، بیانگر شناخت دقیق از ویژگی‌های این مواد و کاربرد آن‌ها در زیباسازی چهره است.
برخلاف تصور رایج که جوامع حاشیه‌ای را صرفا دریافت‌کننده فرهنگ‌ها و نه مولد آن‌ها می‌داند، یافته‌های جدید نشان می‌دهد مردمان مرز شرقی امپراتوری آشور، نوآوران فعالی در فرهنگ و فناوری بوده‌اند.
خانم آمیگونه می‌افزاید: «این کشف به ما کمک می‌کند درک عمیق‌تری از نحوه ابراز هویت، وضعیت اجتماعی و فناوری‌های بومی در حاشیه‌های امپراتوری‌های بزرگ به‌دست آوریم.»
نگاهی تازه به آئین‌های زیبایی در ایران باستان
تصاویر میکروسکوپی الکترونی از نمونه به‌دست‌آمده، کریستال‌های پیرولوزیت (اکسید منگنز)، فلدسپار، پلاژیوکلاز، کانی‌های رسی و کوارتز را در ترکیب نشان می‌دهد که دقت بالای تهیه این سرمه را تأیید می‌کند.
این شواهد جدید مهر تأییدی بر این دیدگاه است که ایرانیان عصر آهن، نه تنها از فرهنگ آشوری تقلید نمی‌کردند، بلکه زیبایی‌شناسی، مواد و فناوری خاص خود را داشتند.
انتخاب گرافیت برای نرمی و درخشندگی و اکسید منگنز برای رنگ‌دانه‌سازی، نشان‌دهنده هدف‌مندی زیباشناختی و درک فنی پیشرفته است.
پروفسور کارلا پولمن، رئیس دانشگاه توبینگن در اشاره به اهمیت فرهنگی این کشف گفت: «علم امروز به ما امکان می‌دهد پنجره‌ای به سوی جهان‌های فراموش‌شده بگشاییم و درک کنیم که انسان‌های گذشته چگونه زندگی می‌کردند، خود را می‌آراستند و فرهنگ خود را می‌ساختند.»
