نفوذ گلسنگ تازه کشف‌شده به جان تخت جمشید
پراکندگی وسیع گلسنگ سیرسناریا پرسپولیتانا که به‌تازگی کشف شده در سازه‌های کلیدی تخت جمشید براساس یافته‌های اولیه، در نقاطی چون دروازه ملل، کاخ آپادانا، تالار صد ستون، خزانه‌داری، تالار شورا، کاخ‌های اردشیر اول و سوم، اصطبل‌ها، تالار سه‌دروازه، کاخ تچر و کاخ هدیش مشاهده شده است.
گونه‌ای نوظهور از گلسنگ، با نام سیرسناریا پرسپولیتانا، در ۴۲ نقطه مهم تخت جمشید شناسایی شده؛ از تالار صد ستون گرفته تا کاخ‌های اردشیر، خزانه و تچر. آیا این مهمان خاموش، خطری برای میراث جهانی است یا بخشی از تنوع زیستی این منطقه به‌شمار می‌رود؟
گونه‌ای تازه‌کشف‌شده از گلسنگ، با نام علمی سیرسناریا پرسپولیتانا، در بیش از ۴۰ نقطه کلیدی مجموعه جهانی تخت جمشید درحالی شناسایی شده است که این گونه طی یک پروژه پژوهشی مشترک میان دانشمندان ایرانی و بین‌المللی شناسایی شده و حالا نام تخت جمشید در حافظه علمی جهان، در کنار این گلسنگ تازه وارد نیز ثبت شده است.
پژوهشگران معتقدند، این نخستین‌بار در تاریخ است که گلسنگی از دل سنگ‌های تخت‌جمشید شناسایی و به افتخار این اثر جهانی، نام‌گذاری بین‌المللی می‌شود.
«محمد سهرابی» گلسنگ‌شناس و سرپرست این پروژه معتقد است، پراکندگی وسیع گلسنگ سیرسناریا پرسپولیتانا که به‌تازگی کشف شده در سازه‌های کلیدی تخت جمشید براساس یافته‌های اولیه، در نقاطی چون دروازه ملل، کاخ آپادانا، تالار صد ستون، خزانه‌داری، تالار شورا، کاخ‌های اردشیر اول و سوم، اصطبل‌ها، تالار سه‌دروازه، کاخ تچر و کاخ هدیش مشاهده شده است. او تاکید دارد، حتی در بخش‌هایی از کوه‌های اطراف صفه تخت جمشید نیز نشانه‌هایی از حضور این گونه دیده شده است.
به گفته سهرابی، این گلسنگ یکی از شایع‌ترین و هم‌زمان یکی از مخرب‌ترین گونه‌های موجود در این محوطه است: «تقریباً هر جا که لکه‌های خاکستری روی سنگ‌ها می‌بینید، احتمالاً با این گونه روبه‌رو هستید. این گلسنگ بیشتر در نقاطی رشد می‌کند که در معرض تابش مستقیم خورشید، باد و باران هستند.»
دوراهی دشوار: حفظ میراث یا صیانت از تنوع زیستی؟
براساس مطالعات پژوهشگران تاکنون، ۱۲۵ گونه گلسنگ در تخت جمشید شناسایی شده است، اما این گونه تازه کشف شده به دلیل گستردگی و ویژگی‌های خاصی که دارد توجه پژوهشگران و گلسنگ‌شناسان را جلب کرده است. سهرابی در گفت‌وگو با ایلنا می‌گوید: «تا حالا پیکره باروری از این گونه پیدا نکرده‌ایم، اما عوامل طبیعی مثل باران، باد، نوسانات دما و حتی تماس دست گردشگران می‌تواند به گسترش آن کمک کند. حتی برخی بی‌دقتی‌ها در روند مرمت هم ممکن است به پخش بیشتر این گلسنگ منجر شود.»
این گلسنگ‌شناس ادامه داد: بعد از کشف گونه جدید پژوهشگران اکنون با یک چالش جدی روبه‌رو هستند؛ اینکه برای کنترل این گلسنگ باید اولویت را به حفظ میراث فرهنگی داد یا صیانت از تنوع زیستی.
سهرابی هشدار داد: «برخورد عجولانه و غیردقیق با این گونه می‌تواند به هر دو حوزه آسیب بزند. ما در برابر تنوع زیستی جهانی هم مسئول هستیم. گلسنگ‌ها حاصل میلیون‌ها سال تکامل‌اند. حذف نسنجیده‌شان، جبران‌ناپذیر است.»
او تاکید کرد: «سال‌هاست به متولیان میراث فرهنگی هشدار داده‌ام که حذف کامل گلسنگ‌ها از سطوح تاریخی نه‌تنها ممکن نیست، بلکه با توجه به موقعیت جغرافیایی اغلب این بناها در عرصه‌های طبیعی و نیز نبود امکان پوشش یا مسقف‌سازی، عملاً غیرقابل اجراست. تنها با مطالعاتی ژرف و درک دقیق از نقش هر گونه در اکوسیستم می‌توان رشد و گسترش آن‌ها را کنترل کرد. برخی از این گلسنگ‌ها نه‌تنها تهدیدی برای آثار تاریخی به شمار نمی‌روند، بلکه در مواردی ممکن است ارزشمند و حتی سودمند باشند.»
سهرابی همچنین خواستار همکاری نزدیک‌تر میان سازمان حفاظت محیط‌زیست و وزارت میراث فرهنگی شد و افزود: «گلسنگ‌ها بخشی از حافظه زیستی زمین‌اند؛ گونه‌هایی که حاصل میلیون‌ها سال تکامل‌اند. در بسیاری از کشورها، میلیاردها دلار صرف حفاظت از تنوع زیستی می‌شود و متقابلا برای حفاظت از آثار تاریخی جهانی. در کشور همان‌طور که ما برای نجات یوزپلنگ ایرانی هزینه‌های میلیاردی می‌کنیم و به ریاست جمهوری در مورد پیشرف سالانه پروژه گزارش میدهیم، باید برای کنترل گلسنگ‌های تخت جمشید هم هزینه کنیم و با همان نگاه بنگریم.»
او گفت: «سال‌هاست مدیران مربوطه چالش گلسنگ‌ها را می‌دانند، اما اراده‌ای برای تغییر در رفتارهای مسؤولانه نه در میراث فرهنگی وجود داشته و نه در سازمان حفاظت محیط‌زیست. این بی‌عملی مدیران، درد مزمنی‌ست که علم را به حاشیه رانده است.»
به گفته این گلسنگ‌شناس ایرانی، در حال شناسایی گونه‌های تازه‌تری در تخت جمشید هستیم؛ شاید گونه‌هایی که هرگز در هیچ‌جای جهان به ثبت نرسیده‌اند. اگر این روند ادامه یابد، همان‌گونه که هنر ایرانی در طول تاریخ پلی میان فرهنگ‌ها بوده، شاید گلسنگ‌های ایران نیز بتوانند پلی نوین باشند میان دانش حفاظت از میراث فرهنگی و فهم عمیق از تنوع زیستی.
گلسنگ یک جاندار است و شما تحت هیچ بهانه‌ای حق ندارید جان موجودات و حیات طبیعی را به خطر بندازید