آیا عصر «ابهام هسته‌ای» در ایران آغاز شده است؟
بازگشت به تنش | تهران در مسیر تازه سیاست هسته‌ای | روایت ایران از یک خیانت دیپلماتیک
تلاش تهران برای تنش‌زدایی دیپلماتیک با تشدید تنش از سوی ایالات متحده و سه کشور اروپایی مواجه شد. اکنون ایران از یک توافق کلیدی پادمان‌های هسته‌ای که با میانجیگری قاهره حاصل شده بود، خارج شده است.
به گزارش خبر فوری به نقل از thecradle، روابط بین‌الملل با بحران‌های بی‌سابقه‌ای روبه‌رو شده است که ناشی از یکجانبه‌گرایی تهاجمی است. نقض مکرر قوانین بین‌المللی (از جمله درگیری‌های جاری در غرب آسیا) بازتاب حمایت ایالات متحده و چشم‌پوشی برخی کشورهای اروپایی است.
این وضعیت موضع سرسختانه تهران را در دیپلماسی هسته‌ای خود برجسته می‌کند. تنها سه ماه پس از حملات هوایی اسرائیل و آمریکا به سایت‌های هسته‌ای ایران، تهران یک توافق امنیتی مهم با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) امضا کرد. اما این توافق مدت زیادی پایدار نماند.
توافق موسوم به «توافق قاهره» که در شهریور و با میانجیگری مصر امضا شد، قرار بود تنش‌ها را کاهش دهد. اما همان ماه، آژانس غرب‌گرای IAEA درباره «هرگونه اقدام خصمانه علیه ایران از جمله بازگرداندن قطعنامه‌های لغو شده شورای امنیت سازمان ملل» هشدار داده شد و اعلام شد در صورت انجام چنین اقداماتی، توافق «باطل و بی‌اثر» خواهد شد.
لازم به ذکر است که روابط ایران و IAEA از خرداد و در طول جنگ ۱۲ روزه آمریکا و اسرائیل با ایران در حال بدتر شدن بود. آژانس و مدیرکل آن، رافائل گروسی، حملات به غیرنظامیان و تأسیسات هسته‌ای ایران و ترور دانشمندان هسته‌ای و فرماندهان ارشد نظامی را محکوم نکردند.
عدم محکومیت این نقض‌ها از سوی آژانس باعث خشم ایرانیان شد. آنها گروسی را متهم کردند که زمینه حملات را فراهم کرده و به نوعی «سرویس‌کار اسرائیل» است. جمهوری اسلامی رسماً اعتراض خود را به دبیرکل سازمان ملل و شورای امنیت درباره گروسی ثبت کرد و او را متهم به نقض بی‌طرفی آژانس کرد.
مقاومت در برابر فشار غرب
مجلس ایران با تصویب قانونی همکاری تهران با ناظر بین‌المللی هسته‌ای را متوقف کرد. این قانون بلافاصله پس از پایان جنگ در ۲۵ ژوئن تصویب شد.
در این قانون، گروسی و بازرسانش «شخصیت نامطلوب» اعلام شدند و از سفر به ایران و بازدید از تأسیسات هسته‌ای ایران منع گردیدند. این تعلیق ادامه خواهد یافت تا زمانی که امنیت و ایمنی تأسیسات و دانشمندان هسته‌ای ایران تضمین شود.
با این حال، توافق قاهره که با میانجیگری مصر انجام شد، به‌طور موقت تنش را کاهش داد. این توافق با حضور وزیر امور خارجه ایران و گروسی امضا شد و به‌طور مبهم به عنوان توافقی برای «اجرای توافقنامه حمایت‌ها» معرفی شد.
جزئیات کمی منتشر شد؛ در حالی که آژانس آن را توافقی در مورد «رویه‌های عملی و اجرای توافقنامه حمایت‌ها» نامید، طرف ایرانی آن را «نظام جدید همکاری» توصیف کرد.
خبرگزاری ایرنا توضیح داد: «آژانس هیچ فعالیت نظارتی انجام نخواهد داد مگر اینکه ایران اقدامات ایمنی محیطی و هسته‌ای در تأسیسات بمباران شده خود را انجام داده باشد.» ایرنا اشاره کرد که شورای عالی امنیت ملی تنها مرجع صدور مجوز بازرسی‌های آژانس در ایران است و این مجوز به صورت موردی داده خواهد شد.
مانور دیپلماتیک ایران
مانور دیپلماتیک ایران، از جمله توافق با آژانس، بخشی از استراتژی گسترده‌تر برای جلوگیری از فعال‌سازی مکانیزم ماشه توسط بریتانیا، فرانسه و آلمان بود. این مکانیزم در توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ میان ایران و پنج عضو دائم شورای امنیت به‌علاوه آلمان پیش‌بینی شده بود.
سه کشور اروپایی (E3) که از توافق قاهره ناراضی بودند، تأکید کردند که «تهران باید بازرسی از سایت‌های حساس و رسیدگی به ذخایر اورانیوم غنی‌شده خود را اجازه دهد.»
فعال‌سازی مکانیزم ماشه
تهدید به پایان توافق قاهره تنها سه روز پس از امضای آن رخ داد، زمانی که وزارت خارجه ایران هشدار داد که «فعال‌سازی مکانیزم ماشه همکاری جاری با آژانس را به خطر می‌اندازد.» با این حال، بریتانیا، فرانسه و آلمان به حرکت خود ادامه دادند.
واکنش عراقچی این بود که «با توجه به اقدام E3توافق قاهره کارکرد خود را از دست داده است.» ایرانیان همچنین تهدید کردند همکاری با آژانس را متوقف خواهند کرد، اما این تهدید عملی نشد و همکاری به‌طور خاموش ادامه یافت.
بازرسان آژانس در اوایل نوامبر از برخی سایت‌های هسته‌ای ایران بازدید کردند، اما دسترسی به تأسیسات بمباران‌شده فردو، نطنز و اصفهان داده نشد. حتی این همکاری تاکتیکی نتوانست تهران را از محکومیت جدید آژانس محافظت کند. در ۲۰ نوامبر، هیئت حکام آژانس با حمایت آمریکا و E3 قطعنامه‌ای تصویب کرد که همکاری ایران را نادیده گرفت و خواستار دسترسی فوری به همه سایت‌ها و داده‌ها شد.
این حرکت «کاسه صبر ایران را لبریز کرد». ایران این اقدام را «غیرقانونی، غیرقابل توجیه، غیرمسئولانه و لکه ننگی بر تصویر حامیان آن» دانست. عراقچی در حساب کاربری خود نوشت: «همانند دیپلماسی که در ژوئن توسط اسرائیل و آمریکا مورد حمله قرار گرفت، توافق قاهره توسط آمریکا و E3 کشته شد.»
برای دومین بار، دیپلمات ارشد ایران اعلام کرد که توافق قاهره به پایان رسیده است و افزود: «با توجه به اینکه E3 و آمریکا به دنبال تشدید تنش هستند، آنها خوب می‌دانند که پایان رسمی توافق قاهره نتیجه مستقیم تحریکات آنهاست.»
نماینده ایران در آژانس، به خبرنگاران گفت: «اگر آمریکا ادعا کند در تخریب تأسیسات نطنز و فردو موفق بوده است، پس چه چیزی برای بازرسی باقی مانده؟» و هشدار داد: «هر تصمیم آژانس پیامدهای خود را دارد.»
بازگشت به رویارویی
با اعمال فشار از طریق آژانس، E3 و آمریکا تلاش می‌کنند ایران را وادار کنند تا درهای سایت‌های بمباران‌شده خود را به بازرسان آژانس باز کند، ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصد را تحویل دهد و توانایی ایران در تبدیل این سوخت به سلاح هسته‌ای را از بین ببرند.
فروپاشی توافق قاهره نشانه بازگشت به نوعی بن‌بست است که روابط ایران و آمریکا بین ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۳ را تعریف می‌کرد، زمانی که پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت فرستاده شد و تحت فصل هفتم تحریم‌ها اعمال گردید.
برخی تحلیلگران معتقدند که دولت ترامپ نه تنها ایران را به شورای امنیت خواهد برد، بلکه به استناد همان فصل، که استفاده از نیروی نظامی علیه هر کشوری که تهدیدی برای صلح جهانی تلقی شود را مجاز می‌داند، اقدام خواهد کرد.
اگرچه ایران با امضای توافق جامع هسته‌ای ۲۰۱۵ (JCPOA) امیدوار بود از چنین سناریویی جلوگیری کند، خروج یکجانبه آمریکا در دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ و عدم انجام تعهدات E3، این توافق را بی‌اثر کرد. بمباران تأسیسات هسته‌ای ایران توسط آمریکا و اسرائیل در ژوئن، برای تهران ثابت کرد که قدرت‌های غربی قصد دیپلماسی با حسن نیت ندارند.
به سمت یک استراتژی جدید
آنطور که ایرنا روایت کرده «ایران احساس می‌کند حسن نیت‌هایش نسبت به آژانس و آمریکا، دشمنی بیشتری را برانگیخته است. بنابراین شاید اکنون زمان تغییر مسیر و بازنگری در استراتژی و قوانین تعامل با نهادهای بین‌المللی، از جمله آژانس باشد.»
برخی ناظران معتقدند اولین قدم ایران برای ترسیم استراتژی جدید، ادامه سیاست «ابهام هسته‌ای» است، به‌طوری که محل ذخایر اورانیوم غنی‌شده اعلام نشود و اجرای پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) به‌طور خاموش متوقف گردد، بدون اینکه رسمی اعلام شود.
در آخرین تحولات، رئیس کمیته امنیت ملی مجلس اعلام کرد: «ایران به طور محکم دستاوردهای هسته‌ای خود را پیگیری خواهد کرد.» ابراهیم عزیزی به آمریکا و اروپا هشدار داد که «رفتار ایران پس از حملات ژوئن تغییر کرده و بهتر است صبر ایران را آزمایش نکنند.»
این موضع حالا سخت‌تر شده است. در سپتامبر، بیش از ۷۰ قانون‌گذار ایرانی از شورای عالی امنیت ملی خواستند که دکترین دفاعی ایران، از جمله ممنوعیت مذهبی طولانی‌مدت سلاح‌های هسته‌ای، بازنگری شود. آنها استدلال کردند که نظم منطقه‌ای و بین‌المللی پس از بمباران تأسیسات هسته‌ای توسط اسرائیل و آمریکا تغییر غیرقابل بازگشت یافته است.
ایران همچنین تلاش می‌کند خود را در برابر هر گونه تشدید تنش در شورای امنیت سازمان ملل ایمن کند و بر قدرت وتوی روسیه و چین حساب می‌کند تا هر تلاش غربی برای بازگرداندن تحریم‌ها را بی‌اثر کند.
فروپاشی توافق قاهره، نقطه عطفی در دیپلماسی هسته‌ای تهران به شمار می‌رود که نتیجه سال‌ها عدم انجام تعهدات و تشدید نظامی است و اعتبار چندجانبه‌گرایی غرب را به پایان رسانده است.
