تحلیل المانیتور از توافق دفاعی استراتژیک عربستان و پاکستان
نفت، سیاست و سلاح هسته‌ای؛ توافقی که معادلات خلیج فارس را تغییر می‌دهد | عربستان به دنبال چتر هسته‌ای | وقتی عربستان از آمریکا فاصله می‌گیرد
روز چهارشنبه، عربستان سعودی و پاکستان یک توافق دفاعی استراتژیک متقابل امضا کردند که نشان می‌دهد ریاض در حال آماده‌سازی خود برای کاهش وابستگی به تضمین‌های امنیتی آمریکا است، به ویژه در شرایطی که شک و تردید نسبت به تعهدات واشنگتن در خلیج فارس افزایش یافته است.
به گزارش خبر فوری به نقل از المانیتور، این توافق که اعلام می‌کند «هرگونه تجاوز به یکی از دو کشور، تجاوز به هر دو تلقی خواهد شد»، توسط محمد بن سلمان و شهباز شریف، نخست‌وزیر پاکستان، در ریاض اعلام شد. امضای این توافق کمتر از دو هفته پس از حمله اسرائیل به رهبران حماس در دوحه و برگزاری نشست اضطراری عربی-اسلامی رخ داد.
دلیل زمان‌بندی توافق
این توافق در حالی صورت گرفت که ناامنی در خلیج فارس افزایش یافته است. حملات اسرائیل در ۹ سپتامبر به دوحه، که هدف آن رهبران حماس و بحث درباره پیشنهاد آتش‌بس بود، پایتخت‌های خلیج فارس را به لرزه درآورد. پیش از آن، در جنگ ژوئن با اسرائیل، ایران به پایگاه هوایی آمریکایی ال‌عدید در دوحه حمله کرده بود.
نشست اضطراری عربی اسلامی که پس از حمله اسرائیل برگزار شد، بیشتر جنبه نمادین داشت و نتیجه عملی ملموسی نداشت. عزیز القاشیان، پژوهشگر ارشد، معتقد است ناکامی این نشست احتمالاً در زمان‌بندی عربستان برای امضای توافق با پاکستان نقش داشته است. او می‌گوید: «کشورهای شرکت‌کننده گفتند به اقدام نیاز داریم نه فقط محکومیت، اما هیچ اقدام ملموسی انجام نشد.»
این وضعیت باعث شده تا بسیاری از کشورهای خلیج فارس اطمینان کمتری نسبت به تضمین‌های امنیتی آمریکا داشته باشند. به گفته القاشیان، «تضمین‌های آمریکایی اکنون بیشتر شبیه یک دام دیده می‌شوند، زیرا کشور دریافت‌کننده هدف قرار می‌گیرد بدون اینکه تهدید خنثی شود.»
عربستان سعودی، اگرچه در سال‌های اخیر روابطش با ایران بهبود یافته، اما در جریان جنگ ژوئن یادآوری شد که توان موشکی ایران هنوز تهدیدی جدی است.
ابعاد نظامی و هسته‌ای توافق
پاکستان تنها کشور مسلمان دارای سلاح هسته‌ای است و حدود ۱۷۰ کلاهک هسته‌ای دارد. اگرچه توافق عربستان و پاکستان به طور صریح به بازدارندگی هسته‌ای اشاره نکرده، آپارنا پانده از موسسه هادسون معتقد است عربستان ممکن است توان هسته‌ای پاکستان را به عنوان نوعی بازدارندگی گسترده تلقی کند. او می‌گوید: «اگر شما عربستان هستید و وضعیت اوکراین، ایران، لیبی و کره شمالی را می‌بینید، سلاح‌های هسته‌ای تضمین امنیت محسوب می‌شوند.»
جزئیات دقیق توافق هنوز منتشر نشده و مشخص نیست که تا چه حد شامل تعهدات عملی است. همکاری نظامی عربستان و پاکستان سابقه طولانی دارد؛ از سال ۱۹۸۲ توافق همکاری امنیتی دوجانبه وجود داشته و حدود ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ نظامی پاکستانی هم‌اکنون در عربستان مستقر هستند.
پاکستان چه نفعی دارد؟
برای پاکستان، این توافق هم جنبه نمادین و هم اقتصادی دارد. از منظر نمادین، محافظت از دو مکان مقدس اسلامی، مکه و مدینه، اعتبار زیادی برای پاکستان به همراه دارد. از نظر اقتصادی، سرمایه‌گذاری عربستان اهمیت زیادی دارد؛ در اکتبر ۲۰۲۴، توافق‌هایی به ارزش ۲.۸ میلیارد دلار برای سرمایه‌گذاری عربستان در پاکستان امضا شد. پیش‌تر نیز عربستان میلیاردها دلار در بخش‌های پتروشیمی، انرژی، معدن و زیرساخت‌های پاکستان سرمایه‌گذاری کرده بود.
با این حال، پانده نسبت به ابعاد نظامی توافق محتاط است. او می‌گوید: «اگر بین هند و پاکستان درگیری شود، عربستان ممکن است حمایت دیپلماتیک و اقتصادی ارائه دهد، اما بعید است که جنگنده‌هایش علیه هند به کار گرفته شوند.»
واکنش هند چه بود؟
هند که تازه از یک جنگ چهار روزه با پاکستان خارج شده، اکنون تحولات عربستان و پاکستان را دنبال می‌کند. وزارت خارجه هند اعلام کرد که «پیامدهای این توافق برای امنیت ملی و ثبات منطقه‌ای و جهانی بررسی خواهد شد.» سخنگوی وزارت خارجه هند تاکید کرد که روابط استراتژیک هند و عربستان گسترده است و در سال‌های اخیر عمیق‌تر شده است.
با توجه به اینکه عربستان بزرگترین صادرکننده نفت به هند است، هرگونه اقدام تنبیهی ممکن است پیامدهای اقتصادی و دیپلماتیک داشته باشد. پانده می‌گوید هند می‌خواهد مشخص شود که این توافق صرفاً نمادین است یا پیامد واقعی برای امنیت ملی دارد، زیرا در غیر این صورت می‌تواند تهدیدی برای منافع هند باشد.
