کشته‌شدن سرکرده داعش؛ پایان یا سرآغاز جدید این گروه تروریستی؟

به ویژه آنکه این عملیات هجومی و مبهم تنها چند روز پس از هجوم عناصر داعش به زندان الحسکه رخ می دهد. اما پرسشی که مهم به نظر می رسد آینده این گروه تروریستی با توجه روند نزولی قدرت است و اینکه آیا کشته شدن القریشی نقطه عطفی مهم در تاریخ داعش رسیدن به نقطه اوفول حداکثری است یا خیر. روزنامه نیویورک تایمز در مقاله ای به تشریح این موضوع پرداخته است. بن هوبارد نوشت:

برای رهبر داعش مردی که به دنبال مخفی شدن بود، همه چیز درست و بی عیب به نظر می رسید. او دور از جایی که دشمنانش انتظار داشتند پنهان شد. او هرگز از خانه بیرون نمی‌رفت و به رابط های مورد اعتماد برای برقراری ارتباط با زیر دستان دوردست‌ خود تکیه می‌کرد. او تنها رهبر گروه بود که هرگز آدرس ویدیویی یا صوتی صادر نکرد، زیرا می‌ترسید که ردیابی او را آسان‌تر کند. حتی برای بسیاری از پرشورترین پیروانش در خیابان قابل شناسایی نبود.

اما سرانجام ابوابراهیم القریشی شناسایی شد و در جریان عملیاتی در شمال غرب سوریه و به گفته مقامات آمریکایی او خود را منفجر کرد.

رهبران آمریکایی از مرگ القریشی به عنوان زخمی تازه برای یک تشکیلات مخوف استقبال کردند که دامنه و قدرت آن تا حد زیادی کاهش یافته بود. اما تحلیلگران تروریسم هشدار دادند که کشتن یکی دیگر از سرکردگان، کل گروه را از بین نمی برد؛ گروهی که اعضایش به دنبال پناه گرفتن و برنامه ریزی برای حملات در نقاط پرآشوب جهان هستند.

"پراتیبا تاکر"، سردبیر بخش خاورمیانه و آفریقا در واحد اطلاعات اقتصادی نشریه اکونومیست گفت: «این ضربه دردناک دیگری به سازمانی است که همین چند سال پیش سایه گسترده‌ای بر کل منطقه انداخت. اما من فکر می‌کنم که همه باور خواهند داشت که سقوط رهبر ارشد واقعاً چقدر اهمیت دارد به ویژه از آنجایی که سازمان بسیار غیرمتمرکز شده است.»

تصویری از محل اختفای القریشی رهبر داعش که در آن خود را منفجر کرد

نیویورک تایمز در ادامه مدعی شد که ایالات متحده منابع زیادی را برای کشتن رهبران سازمان های تروریستی سرمایه گذاری کرده است و در این خصوص به اسامه بن لادن، بنیانگذار القاعده، ابو مصعب الزرقاوی، که القاعده در عراق را رهبری می کرد، و ابوبکر البغدادی، سلف القریشی در رأس داعش اشاره کرد.

کشته شدن القریشی، داعش را از یک مرجع مذهبی و نظامی کلیدی محروم کرد، در زمانی که این گروه قبلاً قلمرو و همچنین تعدادی از نیروهای نظامی خود را از دست داده بود. اکنون نیز با خلاء رهبری بالقوه مواجه است.

اما کارشناسان تروریسم معتقدند این گروه پراکنده‌تر و غیرمتمرکزتر شده است و به آن اجازه می‌دهد به فعالیت خود ادامه دهد. حتی اگر دیگر قدرت حفظ سرزمینی مانند گذشته را از دست داده باشد و همچنین قابلیتی برای معرفی خود به عنوان یک دولت نداشته باشد، ثابت کرده که هنوز می تواند حملات نظامی هماهنگ ویرانگر را انجام دهد.

تصویری از محل دقیق اختفای قریشی و جزئیات محل ساختمان

در هفته‌های اخیر، نیروهای داعش در عراق ۱۰ سرباز و یک افسر عراقی را در حمله شبانه به یک پاسگاه ارتش کشتند و یک افسر پلیس را جلوی دوربین سر بریدند. در سوریه، جهادی ها در تلاش برای آزادی هزاران نفر از همرزمان سابق خود به زندانی حمله کردند و این محوطه را برای بیش از یک هفته اشغال کردند قبل از اینکه یک شبه نظامی به رهبری کردها تحت حمایت ایالات متحده آنها را بیرون راند.

با این حال، این گروه سایه ای از خود سابق خودش است.

داعش در اوج خود در حدود سال ۲۰۱۵ قلمرویی به وسعت بریتانیا در سوریه و عراق را تحت کنترل داشت و القاعده را به عنوان ثروتمندترین و خطرناک ترین سازمان تروریستی جهان کنار زد. شهرهای بزرگ را کنترل می کرد، مالیات جمع آوری می کرد، خدمات عمومی ارائه می کرد و ماشین جنگی می ساخت.

مبلغان آن جهادگران مشتاق را از سراسر جهان جذب کردند. عوامل آن هدایت و الهام بخش حملات مرگبار در ایالات متحده، اروپا و جاهای دیگر بودند.

تصویری از مردم داوطلب شیعه عراق برای مقابله با داعش در سال ۲۰۱۴

از دست دادن آخرین بخش از خاک خود در سال ۲۰۱۹، پس از چهار سال و نیم جنگ، یک شکست بزرگ بود. اکنون فقط یک نام از خلافت باقی مانده است. و حملات مداوم ایالات متحده و شرکای آن در سوریه، عراق و جاهای دیگر، شبکه های مالی آن را مختل کرده و منجر به کشته شدن بسیاری از اعضای آن شده است.

القریشی در سال ۲۰۱۹ پس از اینکه ابوبکر البغدادی، سلف وی، خود را در جریان یورش نیروهای ویژه آمریکا به مخفیگاهش در شمال غربی سوریه منفجر کرد، به عنوان رهبر یا خلیفه این گروه منصوب شد.

از همان ابتدا القریشی فاقد وجهه عمومی سلف خود بود و حتی پیروان او نیز اطلاعات کمی در مورد سوابقش داشتند. ایالات متحده با انتشار یادداشت هایی از جلسات بازجویی از زمانی که او توسط نیروهای آمریکایی در عراق در سال ۲۰۰۸ بازداشت شد، برخی جزییات را آشکار کرد.

اما افشاگری‌ها مبنی بر اینکه او در ارتش عراق در زمان صدام حسین خدمت کرده و در سال ۲۰۰۷ مدرک کارشناسی ارشد خود را در رشته معارف اسلامی دریافت کرده است، تحت الشعاع تمایل وی برای اطلاع‌ رسانی به جهادگران دیگر قرار گرفت.

پس از اینکه القریشی کنترل داعش را به دست گرفت، ایالات متحده ۱۰ میلیون دلار جایزه بر سر او تعیین کرد و گفت که او در ربودن، کشتار و قاچاق اعضای گروه های اقلیت مذهبی ایزدی در عراق دست داشته است.  (قریشی دستور داد تا هزاران ایزدی ساکن در سنجار کشته شوند و هفت هزار زن و دختر ایزدی را به کنیزی گرفت. او گفت برای بردگی گرفتن زنان ایزدی توجیه مذهبی دارد.)

حسن حسن، کارشناس داعش، روز پنجشنبه در مجله نیوز لاین نوشت: داعش در حالی که به دنبال جایگزینی است، دیگر منبع بزرگی برای استفاده از آن ندارد، زیرا سال ها عملیات ضدتروریستی هماهنگ توسط ایالات متحده و شرکای آن باعث کشته شدن بسیاری از حلقه های داخلی این گروه شده است.

او نوشت: "رهبرانی که می توانند به آنها اعتماد کنند، از نوعی بوده که در حال مرگ هستند - کاملاً به معنای واقعی کلمه. "

او نوشت که خلأ رهبری، کاهش جذابیت جهادگرایی بین‌المللی و قدرت فزاینده دولت‌های دشمن و گروه‌های شبه‌نظامی رقیب می‌تواند مانع از توانایی این گروه برای بازگشت به عقب شود. "مرگ رهبر این گروه در این شرایط باعث سرگردانی بیشتر این گروه و تضعیف توانایی آن در تمرکز بر تروریسم بین المللی خواهد شد. "

تصویر افرادی که از مناطق تحت کنترل داعش در سال ۲۰۱۹ در سوریه موفق به فرار شدند و منتظر بازجویی از نیروهای متحد علیه داعش هستند

بر اساس تحلیل اخیر مایکل نایتز، همکار جیل و جی برنشتاین در مؤسسه سیاست خاور نزدیک واشنگتن و همکارش، الکس آلمیدا، این گروه در حال حاضر در عراق کمتر خطرناک به نظر می رسد.

آنها پی بردند که حملات داعش در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ افزایش یافته است، اما از این زمان به بعد، هم از نظر کمی و هم از نظر کیفی کاهش یافته است.

آنها نوشتند: «در حال حاضر، در آغاز سال ۲۰۲۲، شورش داعش در عراق در سطح بسیار پایینی قرار دارد، به طوری که تعداد کم آنها یک رکورد محسوب می شود.»

آنها گفتند که افزایش استقرار نیروهای امنیتی عراق در مناطق روستایی، حملات مکرر ضد تروریسم علیه رهبران داعش در این کاهش نقش داشته است.

اما تحلیلگران تروریسم در حذف این گروه تردید دارند و این مساله را یادآوری می‌کنند که داعش تنها چند سال قبل از بازگشت و تثبیت کنترل خود بر کل شهرهای سوریه و عراق در سال ۲۰۱۴ به‌ عنوان یک نیروی ضعیف تلقی می‌شد.

این گروه مدت‌هاست عملیات در کشورهای شکست‌خورده، مناطق درگیری و مکان‌هایی که ضعف دولت وجود دارد را آسان‌تر می بیند و جنگجویان آن هنوز مناطق زیادی از جمله افغانستان و بخش‌هایی از آفریقا را برای انتخاب دارند.

در سوریه، داعش همچنان در شرق فعال است، جایی که در جنگ داخلی ۱۰ ساله این کشور به شدت ضربه خورد و تنها توسط یک شبه نظامی به رهبری کردها کنترل می شود که دولت آن در سطح بین المللی به رسمیت شناخته نشده است و منابع کمی دارد.

ترسیم مکان‌های پر هرج و مرج احتمالاً توضیح می‌دهد که چرا القریشی به استان ادلب، در شمال غربی سوریه، کیلومترها دورتر از سنگرهای گذشته سازمانش، پناه برد.

این منطقه یکی از آخرین مناطقی است که هنوز تحت کنترل شورشیانی است که قصد سرنگونی رئیس جمهور بشار اسد را داشتند، و مملو از میلیون‌ها نفری است که در طول جنگ از جاهای دیگر گریختند و این امر باعث می‌شود غریبه‌ها راحت‌تر با آنها کنار بیایند.

آینده داعش می‌تواند کمتر به این موضوع بستگی داشته باشد که رهبران آن چه کسانی هستند نسبت فرصت‌هایی که می توانند از آن برای گسترش و ارائه خود استفاده می کنند. و البته توانایی این گروه برای استفاده از آنها.

شیراز ماهر، نویسنده کتاب تاریخ جنبش جهادی جهانی می گوید: " آنچه که در طی دو دهه گذشته در جنبش‌های جهادی شاهد آن بوده‌ایم، این است که این جنبش در تحقق اهدافش به شدت عمل گرا است. حرکت بعدی آنها عدم تسلیم و مقاومت، صبر برای یافتن موقعیت بهتر و واکنش به واقعیات برای موفق شدن در حد توان است.