عوارض اشعه فرابنفش؛ از آفتاب سوختگی تا سرطان پوست

مهدی رهنما  درباره بازه شاخص پرتو فرابنفش توضیح داد: شاخص فرابنفش بر اساس استانداردهای بین‌المللی در ۱۱ طبقه دسته‌بندی می‌شود. مقادیر بین صفر تا ۳ در محدوده ایمن یا «سبز» قرار دارند و قرار گرفتن در معرض تابش در این بازه، حتی برای تولید ویتامین D نیز مفید است اما از عدد ۴ به بالا، توصیه می‌شود افراد از کرم ضدآفتاب، عینک آفتابی و کلاه لبه‌دار استفاده کنند. شاخص‌های ۶ و ۷ تابشی شدید را نشان می‌دهند که می‌تواند موجب آفتاب‌سوختگی و آسیب پوستی شود و از شاخص ۸ به بالا خطرات جدی برای سلامت انسان به همراه دارد و عدد ۱۱ نیز خطرناک‌ترین میزان برای سلامت انسان است.

وی افزود: در تهران، در اغلب روزهای تابستان و به‌ویژه حوالی ساعت ۱۲ ظهر تا ۱۴ و۳۰ دقیقه شاخص پرتو فرابنفش بین ۱۰ تا ۱۱ است که بالاترین سطح هشدار محسوب می‌شود. به‌ندرت پیش می‌آید که در این بازه زمانی، شرایط تابش تضعیف شود البته در ساعات ابتدایی روز مانند ۶ صبح، شاخص اشعه فرابنفش معمولاً در محدوده سبز است اما به‌تدریج از حوالی ساعت ۹ به بعد افزایش می‌یابد و ظهر به اوج خود می‌رسد.

رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو تأکید کرد: شاخص پرتو فرابنفش از پارامترهایی همچون ارتفاع از سطح زمین، زاویه تابش خورشیدی، میزان ابرناکی، آلایندگی و... متاثر می‌شود. در حال حاضر بالاترین مقداری که برای تهران در ماه تیر ثبت شده، شاخص حدود ۱۱ بوده که خطرناک‌ترین حد استاندارد جهانی است.

تابش فرابنفش همیشه وجود داشته است

رهنما با اشاره به سابقه اندازه‌گیری تابش پرتو فرابنفش در ایران تأکید کرد: در حالی که این شاخص به‌ دلیل تغییر اقلیم و آلاینده‌های جوی، با تغییراتی روبرو شده است اما این پدیده همواره به‌صورت طبیعی وجود داشته و معمولا در تمام نقاط دنیا به این شکل است که در ساعتی از روز، بیشترین مقدار اشعه خورشید در سطح زمین دریافت می‌شود و شاخص آن افزایش می‌یابد، با این وجود از آن‌جا که این‌ شاخص تنها حدود ۱۰ سال یا کمی بیشتر است که در تهران و ایران اندازه‌گیری می‌شود، برای عموم مردم همچنان نا آشنا و سوال برانگیز است.

رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو افزود: کوهنوردان همواره بیشتر در معرض تابش قرار داشتند و اغلب تجربه آفتاب سوختگی را داشته‌اند؛ در واقع این مخاطره همواره وجود داشته است.

نقش دوگانه ازن در مهار و تشدید پرتو فرابنفش

رهنما در ادامه با اشاره به نقش ترکیبات آلاینده در تغییر شدت تابش توضیح داد: دو نوع ازن وجود دارد که یکی ازن استراتوسفری است که در لایه‌های بالای جو قرار گرفته و مانع ورود پرتو فرابنفش به سطح زمین می‌شود. دیگری ازن سطحی است که در نتیجه واکنش‌های شیمیایی آلاینده‌ها در سطح زمین به‌ویژه در تابستان‌ها تشکیل می‌شود.

وی ادامه داد: ازن سطحی که اغلب در ساعات اوج تابش و در حضور گرما و نور خورشید تشکیل می‌شود، می‌تواند خود یک آلاینده ثانویه باشد و همراه با افزایش تابش پرتو فرابنفش، ریسک‌ بیشتری را ایجاد کند.

عوارض اشعه فرابنفش؛ از آفتاب سوختگی تا سرطان پوست

رئیس پژوهشگاه هواشناسی درباره خطرات تماس با اشعه فرابنفش گفت: قرار گرفتن در معرض تابش شدید فرابنفش می‌تواند باعث آفتاب‌سوختگی، التهاب پوستی و در موارد بسیار شدیدتر سرطان پوست شود. اگر این تماس به‌صورت مزمن و بدون مراقبت باشد، خطرات جدی‌تری ایجاد می‌کند اما این مخاطرات با رعایت توصیه‌هایی نظیر استفاده از کرم ضدآفتاب، عینک آفتابی و اجتناب از حضور مستقیم در زیر نور خورشید در ساعات اوج تابش خورشید تا حد زیادی کاهش می‌یابد.

پیش‌بینی روزانه تا فصلی تابش فرابنفش

وی در پاسخ به پرسشی درباره دوره‌های زمانی پیش‌بینی تابش فرابنفش توضیح داد: پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو با استفاده از مدل‌های عددی و معادلات ریاضی، پیش‌بینی‌هایی را برای تابش فرابنفش ارائه می‌کند. ورودی‌های این مدل‌ها شامل عواملی مانند میزان تابش خورشید، موقعیت جغرافیایی، ساعت روز، دما و رطوبت هستند. اگرچه پیش‌بینی اشعه فرابنفش در چهار فصل سال انجام می‌شود اما معمولا روزهایی که سطح تابش پرتو فرابنفش خطرآفرین است، در ماه‌های گرم سال است که از اواخر فصل بهار آغاز می شود و در طول تابستان ادامه دارد اما در سال‌های گذشته با افزایش دمای جهانی و اثر تغییرات اقلیمی، تعداد روزهای گرم افزایش یافته است. این امر سبب شده که بازه رخداد این شرایط از اواخر بهار تا اوایل پاییز در نظر گرفته شود.

وی ادامه داد: پیش‌بینی‌های دقیق به‌صورت روزانه و پنج‌روزه انجام می‌شود. در حال حاضر در پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو برای ماه‌های آینده نیز در دسترس است. هر چند دقت این پیش‌بینی‌ها هرچه از زمان حال دورتر می‌شود، کاهش پیدا می‌کند اما امروزه با استفاده از مدل‌های جهانی می‌توان پیش‌بینی‌هایی فصلی و حتی برای دهه‌های آینده نیز ارائه داد.

 تأثیر آلاینده‌ها بر شدت تابش فرابنفش

رهنما در توضیح تأثیر آلودگی هوا بر شدت تابش اشعه فرابنفش گفت: نقش آلاینده‌ها پیچیده و متنوع است. برخی آلاینده‌ها با پراکندگی یا جذب اشعه، می‌توانند شدت آن را کاهش دهند اما برخی دیگرمانند ذرات معلقی که باعث تغییر زاویه تابش می‌شوند، ممکن است باعث تقویت پرتو فرابنفش شوند بنابراین نوع آلاینده و ساختار شیمیایی آن نقش تعیین‌کننده‌ای در میزان تأثیر دارد.

وی افزود: منابع مختلف علمی تأکید کرده‌اند که آلاینده‌های جوی می‌توانند هم در کاهش و هم در افزایش شدت پرتو فرابنفش نقش داشته باشند.

 فرابنفش چیست و چگونه دسته‌بندی می‌شود؟

رهنما در توضیح علمی پرتو فرابنفش گفت: اشعه ماورای بنفش، یک نوع انرژی الکترومغناطیسی است با طول موج کوتاه و انرژی بسیار بالا که بین ۱۰۰ تا ۴۰۰ نانومتر دسته‌بندی می‌شود. بر اساس طول موج، این پرتو به سه دسته اصلی تقسیم می‌شود.

او ادامه داد: UV-A در بازه ۳۱۵ تا ۴۰۰ نانومتر قرار دارد، UV-B بین ۲۸۰ تا ۳۱۵ نانومتر و UV-C بین ۱۰۰ تا ۲۸۰ نانومتر است که از میان این سه، بیشترین اشعه‌ای که از خورشید به سطح زمین می‌رسد، در طیف UV-A قرار دارد که حدود ۹۰ تا ۹۵ درصد اشعه ماورای بنفش دریافتی از این باند است. این در حالی است که و حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد UV-B نیز به زمین رسید و اشعه UV-C عمدتاً در لایه‌های بالایی جو جذب شده و به سطح زمین نمی‌رسد.

اندازه‌گیری شدت و طیف اشعه؛ چالش‌ و محدودیت‌ها

وی در پاسخ به این سؤال که در حال حاضر کدام طیف از پرتوهای فرابنفش در شهرهایی مانند تهران بیشتر مشاهده می‌شود، توضیح داد: برای اندازه‌گیری دقیق و تحلیل طیف‌های مختلف پرتو فرابنفش در یک منطقه خاص، به ایستگاه‌های زمینی مجهز نیاز است که بتوان با دقت، شدت و نوع اشعه را ثبت شود. متأسفانه در حال حاضر دسترسی به چنین فراهم نیست.

وی افزود: بخشی از آنچه اکنون به‌عنوان داده‌های ورودی استفاده می‌شود، اطلاعات ماهواره‌ای موجود در زمینه تابش فرابنفش است که با داده‌های داخلی تنظیم و ارزیابی می‌شود و پس از بومی‌سازی در قالب مدل‌های عددی به کار گرفته می‌شود. بر اساس همین مدل‌ها پیش‌بینی‌ها ارائه می‌شود، اما برای تحلیل جزئی‌تر و منطقه‌ای، به داده‌های مستقیم زمینی نیاز است.

منطقه‌بندی پرتو فرابنفش در گرو توسعه زیرساخت‌ها

رئیس پژوهشگاه هواشناسی در پاسخ به سوالی درباره امکان دسته‌بندی و منطقه‌ای سطح پرتو فرابنفش که با اشاره به میزان تابش در ارتفاعات تهران مطرح شد نیز گفت: در حال حاضر امکان منطقه‌بندی دقیق برای شدت یا نوع اشعه فرابنفش وجود ندارد، چرا که برای این کار به شبکه‌ای از ایستگاه‌های زمینی نیاز است. به عنوان مثال، در شمال تهران و مناطق مرتفع، به‌دلیل رقیق‌تر بودن هوا و کاهش غلظت مولکول‌های جو، پرتو فرابنفش با شدت بیشتری به سطح زمین می‌رسد. این به آن معناست که حتی بدون تغییر در نوع پرتو، شرایط محیطی می‌تواند میزان نفوذ آن را افزایش دهد.

وی تأکید کرد: برای انجام منطقه‌بندی دقیق و پایش دائمی نیز، توسعه زیرساخت‌های پایش زمینی لازم است.

ضرورت راه‌اندازی شبکه پایش زمینی پرتو فرابنفش

رهنما با اشاره به کم‌توجهی عمومی نسبت به پرتو ماورای بنفش گفت: برخی آلاینده‌ها به چشم دیده می‌شوند و در نتیجه حساسیت عمومی و مطالبه نسبت به آن‌ها بالاست. اما پرتو فرابنفش دیده نمی‌شود؛ همین امر باعث کاهش مطالبات در این خصوص شده و مسئله از دستورکار عمومی و تصمیم‌گیری‌ها خارج شده است.

وی ادامه داد: بر اساس استانداردها، اگر شاخص پرتو فرابنفش از حدی فراتر رفت، باید هشدار صادر می‌شود، به‌ویژه در روزهایی که در ساعات خاصی از روز شدت تابش اتفاق می‌افتد و لازم است برای توجه به این شرایط اعلان عمومی صادر شود اما در حال حاضر این اتفاق این کار به شکل منسجم و موثر انجام نمی‌شود چرا که از یک سو قوانین لازم برای الزام‌آوری این هشدارها تعریف نشده است و از سویی دیگر تجهیزات لازم برای پایش زمینی فراهم نیست.

شبکه پایش پیوسته؛ اولین نیاز برای برای سنجش شدت اشعه فرابنفش

رئیس پژوهشگاه هواشناسی تأکید کرد: شبکه‌ای برای پایش یکپارچه و پیوسته حداقل در سطح کلان‌شهرها، اولین نیاز قابل توجه برای سنجش شدت پرتو فرابنفش است. این شبکه امکانی را ایجاد می‌کند که داده‌ها به‌صورت دقیق و لحظه‌ای از سطح زمین جمع‌آوری شود سپس پس از  درستی‌سنجی، شاخص تابش پرتو فرابنفش با تفکیک مکانی و زمانی بالا اعلام شود. این اطلاعات می‌تواند به‌صورت محلی منتشر شود و شهروندان بدانند در کدام نقاط و در چه ساعاتی باید از حضور در فضای باز خودداری کنند یا تمهیدات لازم را بیندیشند.

رهنما  با تأکید بر اهمیت سلامت عمومی گفت: از خطر تابش پرتو فرابنفش نباید غافل شد چرا که قابل رویت نیست. پایش تابش پرتو فرابنفش نه یک گزارش عملکرد که به صورت مستقیم با سلامت مردم در ارتباط است و تصمیم‌گیران حتما باید آن را مد نظر قرار دهند. امیدواریم تجهیز منابع و ایستگاه‌های زمینی در حهت توسعه شبکه‌ای یکپارچه، به منظور توجه به سلامت و بهداشت روان هموطنان مورد توجه قرار گیرد.

رئیس پژوهشگاه هواشناسی با اشاره به برنامه‌ریزی پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو برای پایش و پیش‌بینی شدت اشعه فرابنفش گفت: با توجه به این‌که پرتو فرابنفش با چشم قابل مشاهده نیست، معمولا کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد اما آثار آن بر سلامت انسان محسوس خواهد بود. به همین دلیل پژوهشگاه هواشناسی از یک سال‌ گذشته با بهره‌گیری از مدل‌های عددی و داده‌محور، پیش‌بینی پرتو فرابنفش را منتشر کرد.

رهنما در پایان اظهارکرد: بر اساس وظایف سازمانی، پیش‌بینی‌های مربوط به اشعه فرابنفش در کشور بر عهده سازمان انرژی اتمی است اما با توجه به وظایف ذاتی هواشناسی و پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو، به صورت بومی مدل‌هایی برای پیش‌بینی شاخص پرتو فرابنفش توسعه داده شد و روزانه بولتن پیش‌بینی شاخص فرابنفش برای سه روز آینده صادر می‌شود. این پیش‌بینی‌ها با بازه‌های سه‌ساعته و در ۳۱ استان کشور، ساعات اوج تابش را با دقت مشخص می‌شود.