نشست شرم‌الشیخ باید آغازگر صلحی پایدار باشد، نه توقف‌گاهی موقت در میان جنگ

این نشست با هدف «تقویت حمایت کشورهای ضامن از توافق» و با حضور رهبران بیش از 20 کشور و نهاد بین‌المللی برگزار شد.

در کنار چهار کشور ضامن یعنی مصر، آمریکا، قطر و ترکیه، چهره‌هایی چون آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل، کی‌یر استارمر نخست‌وزیر بریتانیا، جورجیا ملونی نخست‌وزیر ایتالیا، پدرو سانچز نخست‌وزیر اسپانیا و امانوئل ماکرون رئیس‌جمهور فرانسه نیز در این نشست حضور داشتند.

ایران هم برای شرکت در این اجلاس دعوت شده بود، اما تهران دعوت را رد کرده و توضیح داد «نمی‌توانیم با کسانی که به مردم ایران حمله کرده و به تهدید و تحریم ما ادامه می‌دهند، مراوده داشته باشیم».

با این حال، غیبت دو طرف اصلی درگیر، یعنی فلسطین و اسرائیل، نقطه‌ضعف مهمی برای این نشست به شمار می‌رود؛ زیرا بدون حضور آنها، حتی اگر توافق‌هایی برای حمایت از اجرای مفاد صلح به دست آمده باشد، تحقق عملی این توافق‌ها در آینده با دشواری‌های جدی روبه‌رو خواهد بود.

همانگونه که پیشتر پیش‌بینی شده بود، در این نشست، رهبران چهار کشور میانجی یعنی مصر، آمریکا، قطر و ترکیه «سند جامع توافق آتش‌باس غزه» را امضا کردند که هدف آن، تضمین « مرحله اول توافق» مبتنی بر «طرح 20 ماده‌ای» ترامپ که ادعا می‌شود «با هدف پایان دادن به جنگ غزه» ارائه شده، است. شایان ذکراست این مرحله از توافق با واکنش مثبت هر دو طرف حماس و اسرائیل مواجه گردیده است.

با این حال، «طرح 20 ماده‌ای» از همان زمان اعلام، بحث‌برانگیز بوده است زیرا نقایص آشکاری دارد و منصفانه و عملی نیست و نمی‌تواند بحران را ریشه کن کند. بنابراین، اگرچه ترامپ اعلام کرده مذاکرات مرحله دوم آغاز شده، اما باید در این باره خوش‌بینی محتاطانه را حفظ کرد.

دلیل اصلی این است که این طرح با اصل «حکومت فلسطینیان بر فلسطین» مغایرت دارد و حق فلسطینیان در تعیین سرنوشت آنها احترام نمی‌گذارد. به عنوان نمونه، حماس هرگونه «نهاد نظارتی خارجی» برای اداره نوار غزه را رد کرده و تأکید کرده است که اداره غزه یک «مسئله داخلی فلسطین» محسوب می‌شود. این موضع واکنشی است به «طرح 20 ماده‌ای» ترامپ که در آن، تشکیل یک «کمیته انتقالی موقت» با حضور کارشناسان بین‌المللی و تحت نظارت «شورای صلح» به ریاست خود او پیشنهاد شده است؛ طرحی که از نگاه بسیاری، بازتابی از ذهنیت «استعماری و قیم‌مآبانه» به شمار می‌آید.

نکته کلیدی‌تر این است که این طرح به «راه‌حل دو کشوری» که مسیر اصلی ایجاد صلح پایدار بین فلسطین و اسرائیل به حساب می‌آید، اشاره‌ای نکرده است. اگرچه آزادی اسرا، خروج نیروهای اسرائیلی و ارائه کمک‌های بشردوستانه قطعاً گام‌هایی مثبت هستند، اما مسائل ریشه‌ای که طی دهه‌ها به درگیری دامن زده، احتمالا همچنان لاینحل باقی خواهند ماند.

نباید هیچ تردیدی درباره درستی «راه‌حل دو کشور» وجود داشته باشد. در دهه‌های گذشته بارها مسیرهایی امتحان شده که از این هدف منحرف بوده‌اند و هر بار نتیجه چیزی جز تکرار چرخه «خشونت در برابر خشونت» و انباشت کینه نبوده است. به عنوان نمونه، در ماه ژانویه امسال اسرائیل و فلسطین به توافق آتش‌بس رسیدند، اما این توافق نتوانست به مرحله بعدی منتهی شود و در نهایت درگیری‌ها از سر گرفته شد.

هرچند در این نشست «سند جامع توافق آتش‌بس غزه» به تصویب رسید، اما چگونگی اعمال فشارهای آمریکا بر اسرائیل برای پایبندی به مفاد این توافق، موضوعی است که باید در آینده مورد توجه قرار گیرد. زیرا طی دو سال گذشته، واشنگتن بارها قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل را که خواستار توقف فوری درگیری‌ها، بازگشایی مسیرهای بشردوستانه و ازسرگیری مذاکرات سیاسی بوده‌اند، وتو کرده است؛ در حالی که این قطعنامه‌ها از نظر اهداف، به‌ویژه در زمینه برقراری آتش‌بس و ارائه کمک‌های انسانی، تفاوتی با هدف نشست اخیر نداشتند.

نشست صلح غزه در شرم‌الشیخ مصر به پایان رسیده، اما به هیچ وجه نباید در همین نقطه متوقف شود بلکه باید به رویدادی تبدیل شود که منجر به اقدامات سیاسی بیشتر شده و «پیشبرد راه‌حل دو کشور» را تا سطحی برابر با آتش‌بس و کمک‌های بشردوستانه فوری ارتقا دهد.

فاجعه انسانی در غزه لکه ننگی در قرن بیست و یکم است و وجدان بشری باید بیدار شود. جامعه بین‌المللی باید برای تحقق آتش‌بسی واقعی، جامع و پایدار، بحران انسانی غزه را به طور مؤثر کاهش دهد و ثبات پایدار را به این منطقه بازگرداند. صمیمانه امیدواریم این نشست، همانطور که در بیانیه ریاست جمهوری مصر آمده است، «فصلی جدید از امنیت و ثبات در منطقه» را رقم بزند.