توسعه کتابخانه‌ها در مناطق محروم قزوین، کاهش فقر فرهنگی را در پی دارد

امروزه کتاب و کتاب‌خوانی در توسعه و پیشرفت جوامع نقشی اساسی برعهده دارد تا جایی که کارشناسان معتقدند رشد و بالندگی جوامع با تعداد کتابخانه‌ها، تولید کتاب و تیراژ آن و میزان سرانه مطالعه جوامع مقایسه می‌شود.

به گفته کارشناسان، نمی‌توان توسعه و رشد را بدون در نظر گرفتن میزان سرانه مطالعه مورد بررسی قرار داد؛ به همین خاطر، کتاب و کتابخوانی از مقوله‌های مهم و قابل توجه فرهنگی است که ترویج آن در جامعه، بسیار ضروری به نظر می‌رسد.

قزوین با پیشینه تاریخی کهن، دارای مشاهیر، نویسندگان و مفاخر بزرگی است که توانسته نام خود را در بین استان‌های علاقه‌مند به حوزه علم و ادب به ثبت برساند اما کمبود امکانات نظیر دسترسی ناپذیری مردم به کتابخانه‌های برجسته موجب شده است تا ساکنان این استان با محدودیت‌هایی مواجه باشند.

استان قزوین با جمعیت یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفری دارای ۵۹ باب کتابخانه عمومی است که این تعداد، تنها یک سوم نیاز مردم را تامین می‌کند و هنوز برخی از مناطق شهری و روستایی آن به رغم گسترش فرهنگ کتاب و کتابخوانی، فاقد کتابخانه است.

مرکز قزوین به مناسبت هفته کتاب و کتابخوانی پای صحبت‌ فاطمه محمدبیگی مدیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی استان قزوین نشسته است تا بتواند گوشه‌ای از مسائل و مشکلات کتابخانه‌های عمومی استان را منعکس کند.

چه تعداد کتابخانه در استان قزوین دایر است و چند عضو دارند؟

هم اکنون ۵۹ کتابخانه عمومی در سطح استان فعالیت دارند که از این تعداد، ۳۷ باب کتابخانه نهادی و ۲۲ باب کتابخانه مشارکتی است و بیش از ۹۸۴ هزار و ۲۴۷ هزار نسخه کتاب را در معرض بیش از ۷۰ هزار عضو علاقه‌مند در سطح استان قرار داده است.

بر اساس استانداردهای تعریف شده به ازای هر ۱۰ هزار نفر یک باب کتابخانه باید وجود داشته باشد که با توجه به جمعیت استان، حداقل ۱۲۰ باب کتابخانه در سطح استان نیاز است.

مقایسه بین تعداد کتابخانه‌های استان با سایر استان‌ها بیانگر این واقعیت است که استان‌های متعددی علیرغم جمعیت پایین‌تر یا هم اندازه با استان، ۲ برابر قزوین کتابخانه دارند که این مساله تاکید بر گسترش فضاهای کتابخانه‌ای را در استان ضروری می‌سازد.

هم اکنون بیش از ۲۱ منطقه منفصل شهری و روستایی در استان فاقد کتابخانه هستند و یکی از اولویت‌های این اداره کل تامین فضای مطالعاتی برای تمامی گروه‌های مخاطبان در تمامی مناطق است تا خدمات کتابخانه‌ها در مناطق مختلف استان ارائه شود.

چه تعداد کتابخانه در مناطق روستایی و محروم استان فعالیت دارند و آیا برای ساخت کتابخانه روستایی اقدام شده است؟

از مجموع ۵۹ کتابخانه عمومی دایر در سطح استان ۱۰ باب کتابخانه شامل هفت باب کتابخانه نهادی و سه باب کتابخانه مشارکتی در مناطق روستایی و محروم استان قزوین دایر است، در حالیکه هنوز ۱۸ روستا با جمعیت بالای ۲ هزار و ۵۰۰ نفر و همچنین تعداد زیادی روستا با جمعیت کمتر فاقد کتابخانه در استان هستند.

اگرچه تعداد کتابخانه‌های روستایی در استان متناسب با نیاز موجود در این بخش نیست اما با توجه به هزینه‌های بالای ساخت کتابخانه و همچنین کمبود ساختمان‌های مناسب در روستاها امکان ساخت کتابخانه در روستاهای استان قزوین وجود ندارد.

ما آمادگی خود را به دستگاه‌های ذی‌ربط اعم از بخشداری‌ها و دهیاری‌ها، اداره کل اوقاف، امور مساجد و دفتر امور روستایی استانداری اعلام کرده‌ایم تا در صورت تامین فضای مناسب در محیط روستا برای راه اندازی کتابخانه روستایی اقدام کنیم.

راهکار ارایه خدمات فرهنگی به ساکنان روستاها چیست؟ آیا طرح کتابخانه سیار در قزوین اجرایی می‌شود؟

یکی از مهمترین و اثربخش ترین راهکارها برای ارایه خدمات فرهنگی به خصوص ابزارهایی نظیر کتاب استفاده از طرح کتابخانه سیار است که اجرای این طرح، حداقل به یک دستگاه خودرو، تجهیزات و کتاب نیاز دارد که تامین آن در ابعاد وسیع امکان پذیر نیست.

البته اداره کل کتابخانه‌های عمومی استان رایزنی‌های متعددی برای ایجاد کتابخانه سیار انجام داده که در این راستا سپاه صاحب الامر (عج) خودروی مینی بوسی را جهت خدمت رسانی به بیش از ۱۰ روستا در منطقه الموت شرقی، اختصاص داده است که در مراحل آماده سازی قرار دارد و به زودی بخشی از روستاهای استان قزوین را تحت پوشش قرار می‌دهد.

از این رو چنانچه سازمان‌ها و دستگاه‌های اجرایی استان وسیله نقلیه اعم از وانت، کامیونت، مینی بوس یا اتوبوس در اختیار اداره کل کتابخانه‌های عمومی قرار دهند، تمامی مراحل آماده سازی، تجهیز، راه اندازی، تامین منابع و نیروی انسانی را متقبل خواهیم شد.

آیا کودکان استان قزوین کتابخانه تخصصی دارند؟

اگرچه هیچ کتابخانه‌ای به صورت اختصاصی در اختیار کودکان نیست اما تمامی کتابخانه‌های عمومی استان دارای بخش تخصصی کودک و نوجوان با تجهیزات و امکانات ویژه شامل میز، صندلی و قفسه‌های مخصوص کودکان هستند و تمامی بخش‌های مذکور رنگ آمیزی و زیباسازی شده‌اند.

اقدام ارزشمندی که در این بخش صورت گرفته، ایجاد بخش اسباب بازی در تمامی بخش‌های کودک است که بسیار مورد استقبال اعضای کودک و نوجوان قرار گرفت.

بررسی آمارهای عضویت در کتابخانه‌ها و علاقه‌مندی کودکان به استفاده از بخش ویژه آنها نشان می‌دهد تا حدودی موفق شدیم اهداف خود را در زمینه آشنا سازی کودکان با کتابخانه‌ها محقق کنیم و از این رو امیدواریم نسلی کتاب دوست در استان تربیت شود.

مهم‌ترین اولویت استان در حوزه کتاب و کتاب‌خوانی چیست؟

با توجه به جمعیت قزوین و پیشینه‌ تاریخی و فرهنگی استان و با تاکید بر جامعه جوان و دانشگاهی و علمی قزوین، تاسیس کتابخانه مرکزی استان قزوین از ضروریات این استان است که بیش از ۴۰ نوع خدمات مطالعاتی، آموزشی و فرهنگی در آن ارائه خواهد شد.

وجود کتابخانه مرکزی استان قزوین، یکی از بسترهای بسیار ارزشمندی است که می‌تواند مورد توجه اقشار مختلف مردم قرار گیرد و به جهت در دسترس داشتن منابع اطلاعاتی و فضای کتابخانه‌ای بهترین امکان را برای ایجاد حس مشارکت و رعایت حریم و حقوق دیگران فراهم ‌آورد.

زمین کتابخانه مرکزی نزدیک به ۱۰ سال است، از طرف اداره کل مسکن و شهرسازی به اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی برای ساخت کتابخانه مرکزی واگذار شده ولی متاسفانه به دلیل تخصیص نیافتن اعتبار، متوقف مانده است.

برای تحقق این مهم لازم است تمامی دستگاه‌های ذی‌ربط برای شروع پروژه ساخت کتابخانه مرکزی استان قزوین مساعدت کنند و زمینه‌های لازم را فراهم آورند تا مردم فرهنگ دوست استان قزوین از این فضاها بی‌بهره نمانند.

با ساخت و بهره برداری از این پروژه، سالن‌های مطالعه شبانه روزی، اتاق‌های مطالعه انفرادی (VIP)، بخش مادر و کودک، تالار محققان، بخش نابینایان و ناشنوایان، بخش خوشنویسی، آزمایشگاه، خدمات تحویل مدرک، رستوران، غرفه صنایع دستی، کافه کتاب در ذیل مجموعه کتابخانه مرکزی استان، ایجاد خواهند شد و در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌گیرند.

شیوع بیماری کرونا تا چه اندازه، فعالیت‌ نهاد کتابخانه‌های عمومی را تحت تاثیر قرار داده است؟

از ابتدای شیوع ویروس کرونا، اداره کل کتابخانه‌های عمومی استان قزوین برای بهره‌گیری حداکثری از ظرفیت‌های موجود و تبدیل کردن تهدیدات به فرصت اقدامات سازنده‌ای را انجام داد.

هدف اصلی کتابخانه‌های عمومی از زمان شیوع ویروس کرونا حفظ ارتباط با اعضا بوده و در این راه از ظرفیت فضای مجازی به خوبی استفاده شده است.

در این راستا برنامه‌ها و اقدامات ما در سه حوزه‌ خدمات کتابخانه‌ای، اقدامات عمرانی و خدمات فرهنگی و ترویجی انجام گرفت که هدف تمامی آنها خدمات رسانی موثر و مناسب به اعضای کتابخانه‌های عمومی است.

اگرچه پیش از شیوع بیماری کرونا بسیاری از کتابخانه‌های عمومی به ظرفیت‌های فضای مجازی توجه داشتند و بسیاری از کتابداران نیز برنامه‌ها و خدماتی را در این فضا به علاقه‌مندان ارائه می‌کردند، اما شرایط پیش آمده به صورت خودجوش باعث مراجعه اغلب فعالیت‌های کتابداری به فضای مجازی شد و تمامی برنامه‌های فرهنگی و ترویجی کتابخانه‌ها در بستر فضای مجازی اجرا شد و هم اکنون نیز در حال اجرا است.

در حوزه خدمات تخصصی و کتابخانه‌ای نیز از فرصت پیش آمده برای انجام عملیات رف خوانی در تمامی کتابخانه‌های استان شامل اصلاح، ثبت، ساماندهی و ورود اطلاعات منابع در سامانه مدیریت کتابخانه‌ها استفاده شد و طی این مدت یکسان سازی برچسب‌های کتاب‌ها و اصلاح رده‌های منابع، تجهیز و بهسازی بخش کودک نیز به طور دقیق در تمامی کتابخانه‌های استان اجرایی گردید.

فعالیت‌های فرهنگی کتابخانه‌ها در دوران شیوع بیماری کرونا به چه نحو اجرا شد؟

در ایام شیوع بیماری کرونا علیرغم تعطیلی فیزیکی کتابخانه‌ها فعالیت‌های فرهنگی متوقف نشد و توانستیم با کمک کتابداران استان قزوین این فعالیت‌ها را در بستر جدید فضای مجازی ارائه کنیم.

یکی از اقدامات بسیار ارزشمندی که در ایام ماه محرم و صفر برگزار شد، "پویش نذر کتاب، نذر دانایی" بود که در این پویش ۲۵ هزار و ۷۳۱ نسخه کتاب توسط اعضا، مراجعان و دستگاه‌های اجرایی استان به کتابخانه‌های عمومی اهدا شد و تمامی کتب فوق پس از طی روند بررسی کیفی و آماده‌سازی، به جهت بهره‌مندی به ظرفیت مجموعه کتابخانه‌های استان اضافه گردید.

همچنین در این ایام جشنواره کتابخوانی رضوی به عنوان یکی از برنامه‌های مهم و تاثیر گذار نهاد کتابخانه‌های عمومی برای نخستین بار در سال جاری به صورت کاملا الکترونیکی در سایت مسابقات کتابخانه‌های عمومی کشور برگزار شد و اضافه شدن چند بخش جدید به جشنواره مثل داستانک نویسی، پویش نقاشی و ارسال آن در فضای مجازی و ساختن روزنامه دیواری جذابیت بیشتر آن را در پی داشت.

فایل تمامی منابع و کتاب‌های جشنواره به صورت الکترونیکی در سایت مذکور بارگذاری شد و علاقه مندان به راحتی می‌توانستند به منابع مذکور دسترسی پیدا کنند و پس از مطالعه در مسابقات شرکت نمایند.

مسابقه نقاشی کرونا را شکست می‌دهیم ویژه کودکان، پویش‌های هر کتابدار یک کتابخوان، هر خانه یک کتابخانه، خادم ارباب کیست، شور و شعور حسینی با کتاب و برگزاری مسابقات کتابخوانی "امر به معروف و نهی از منکر، عفاف و حجاب، ازدواج، جشن آزادگی، شمیم نیایش، من قاسم سلیمانی هستم" از جمله مسابقات و پویش‌های برگزار شده است.

همچنین در این ایام ۱۳ نشست کتابخوانی، هفت نشست تخصصی با موضوعات دفاع مقدس، روانشناسی، پدافند غیر عامل و ادبیات در مناسبت‌های مختلف به صورت مجازی برگزار شد.

در این زمان در برخی از کتابخانه‌های شهرستانی ما نیز ارسال کتاب به صورت غیر حضوری انجام شد و همچنین در هفته کتاب نیز "میز خدمت مجازی" این اداره کل با امکان پاسخگویی به سوالات و نیازهای مطالعاتی کاربران به صورت غیرحضوری به بهره‌برداری می‌رسد.

تعطیلی فیزیکی کتابخانه‌ها زمان مناسبی برای اجرای طرح‌های عمرانی فراهم کرد، در این ایام چه فعالیت‌هایی عمرانی در کتابخانه‌های استان انجام شده است؟

در حوزه عمرانی، اقدامات گسترده‌ای در سراسر استان انجام گرفت که می‌توان به بهسازی سیستم‌های گرمایشی کتابخانه‌های شهدا و علامه رفیعی قزوین، بقیه الله آبگرم، ایزوگام کتابخانه امام محمد باقر(ع) آبیک، بهسازی و طراحی داخلی بخش نابینایان و بخش کودک کتابخانه شهدا، بهسازی روشنایی کتابخانه علامه رفیعی و کتابخانه عارف قزوینی، زیباسازی و رنگ آمیزی بخش کودک و نابینایان کتابخانه شهدا، نصب نرده حفاظ کتابخانه شهدا، ارتقا سیستم‌های حفاظتی اعم از دزدگیر و دوربین‌های مداربسته کتابخانه‌های شهدا، علامه رفیعی قزوین، سالک قزوینی محمود آباد و شهید مطهری ضیاآباد، تعمیر سرویس بهداشتی کتابخانه شهید فهمیده تاکستان و سالک قزوینی محمودآباد و نصب پنجره‌های دوجداره کتابخانه دهخدای الوند اشاره کرد.

زیباسازی بخش‌های کودک کتابخانه‌های شهدای قزوین، شهید بهشتی و شهید فهمیده تاکستان، علامه طباطبایی اسفرورین و شهدای سیردان نیز از جمله اقداماتی بود که در این ایام صورت گرفت اما با توجه به مشکلات اعتباری موجود تلاش کردیم تا بیشترین بهره‌وری را از کمترین میزان اعتبارات داشته باشیم.

با توجه به مشکلات اعتباری موجود آیا سهم کتابخانه‌ها عمومی استان قزوین از درآمد شهرداری‌ها محقق می‌شود؟

با توجه به اینکه منابع بودجه‌ای کتابخانه‌های عمومی، وابسته به نیم درصد سهم فرهنگی کتابخانه‌ها از درآمد شهرداری است، در صورت تحقق‌ این موضوع، وضعیت کتابخانه‌ها و خدمات دهی آنها بهبود خواهد یافت.

تعامل و همکاری با شهرداری‌ها از جمله اهداف این اداره کل بوده که در همین راستا همکاری و همراهی خوبی میان مجموعه شهرداری‌ها با کتابخانه‌های استان برقرار شده است و امیدواریم با هم‌افزایی بیشتر دستگاه‌ها بتوانیم خدمات ارزشمندتری به شهروندان ارائه دهیم.

اقدام دیگری که برای نخستین بار پیگیری و محقق شد تحقق ماده ۱۷۲ قانون مالیات بود که در این راستا جلسات متعددی با مسوولان مربوط برگزار شد و با مساعدت سازمان برنامه و بودجه و امور مالیاتی، سازمان اقتصاد و دارایی، سازمان صمت، شرکت شهرک‌های صنعتی و اتاق بازرگانی، صنایع و معادن استان مکاتباتی جهت اطلاع شرکت‌ها و صاحبان صنایع و معادن برای استفاده از این ظرفیت قانونی و کمک به ارتقای سطح فرهنگ و مطالعه استان انجام شد.

آیا نهاد کتابخانه‌ها حامی فعالیت‌های کتاب و کتابخوانی در استان بوده است؟

یکی از برنامه‌ها و اولویت‌های مستمر این اداره کل تجهیز کتابخانه‌ها و همچنین خرید کتاب از ناشران و نویسندگان بومی و استانی است که علیرغم تمامی محدودیت‌های بودجه‌ای به صورت مستمر انجام می‌شود.

از ابتدای سال جاری بیش از ۳۰۰ کتاب از پدیدآوران استانی خریداری و به کتابخانه‌های عمومی ارسال شده است تا بخشی از مشکلات این حوزه مرتفع شود، اما با همه تلاش‌های انجام شده همچنان مشکلاتی نظیر مشکلات معیشتی کتابداران برای ما آزار دهنده است.

قطعا محدودیت اعتبارات در نهاد کتابخانه‌ها به بخشی از فعالیت‌های این حوزه صدمه زده است، چه اقداماتی برای رفع این مشکل انجام شده است؟

با توجه به کمبود و کاستی‌های منابع موجود در بودجه و تامین اعتبارات نهاد و با توجه به خلاهای مختلف قانونی در قانون تاسیس و اداره کتابخانه‌های عمومی کشور، ضرورت بازنگری یا اصلاح مواردی که به رفع مشکلات نهاد کمک کند و نیز افزایش بودجه و اعتبارات نهاد را در پی داشته باشد، به شدت احساس می‌شود.

برهمین اساس برای نخستین بار نشست اعضای مجمع نمایندگان استان قزوین با دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور به منظور بررسی مسائل، دغدغه‌ها و مشکلات نهاد و راهکارهای اصلاح قانون تاسیس نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور برگزار شد تا از ظرفیت نمایندگان استان برای حمایت قانونی از کتابخانه‌های عمومی در مجلس شورای اسلامی استفاده شود.