نگاهی به توسعه نامتوازن مترو در تهران

آغاز به کار شرکت مترو تهران گرچه قدمتی به اندازه ۴۵ سال دارد اما بهره برداری از اولین ایستگاه های آن به انتهای سال ۱۳۷۷ باز می گردد.

در آن برهه ایستگاه های ورد آورد، ‌صادقیه و کرج از خط پنج مترو به عنوان نخستین ایستگاههای شبکه حمل و نقل ریلی پایتخت راه اندازی شد و از یک سال بعد از آن، ایستگاههای داخل شهر تهران به مرور زمان در مدار بهره برداری قرار گرفت و ایستگاههای افتتاح شده تا به امروز که در مرز ۱۴۰ ایستگاه قرار گرفته است.

اما سوال اینجاست که بیشتر ایستگاه ها در چه مناطقی است و علت این تفاوت در میزان پراکندگی ایستگاه‌ها چیست؟

اگر نگاهی به نقشه برخورداری ایستگاه های مترو در شهر تهران بیاندازیم می فهمیم که در برخی نقاط پر جمعیت از جمله سه راه آذری، بازار مبل یافت آباد و خیابان قزوین هیچ ایستگاهی وجود ندارد و می توان گفت که مناطق ۹، ۲۱ و ۱۸ کم ترین ایستگاه های مترو را دل خود جای داده اند.

مناطق برخوردار به لحاظ تعداد ایستگاه مترو

از سوی دیگر مناطق ۱۱ و ۱۲ به ترتیب با ۱۵ و ۱۶ ایستگاه درصدر جدول فراوانی ایستگاه های قطار زیرزمینی پایتخت هستند؛ همچنین مناطق ۲، چهار، ۶ و هقت نیز در شرایط مشابهی قرار دارند و بین ۹ تا ۱۳ ایستگاه در آن ها به چشم می خورد.

اما سایر مناطق با فاصله ای معنادار نسبت به ۶ منطقه ای که از آنها صحبت شد، قرار داشته و تعداد ایستگاههای آنها حداکثر به ۶ تا هفت ایستگاه می رسد که البته در این بررسی برخی ایستگاه هایی که در مرز ۲ منطقه قرار دارند را در آمار هر ۲منطقه منظور کرده ایم که تعداد این قبیل ایستگاه ها ۶ عدد است.

آمارها نشان می دهد که برخی مناطق به واقع در فقر بهره مندی از ایستگاههای شبکه مترو قرار دارند؛ به طور مثال مناطقی همچون مناطق ۹ و ۲۰ صرفا از سه ایستگاه برخوردار بوده و مناطق پرجمعیتی مثل مناطق ۱۵ و ۱۷ هریک تنها از ۲ ایستگاه بهره مند هستند.

اوضاع در مناطق ۱۸ و ۲۱ تعجب برانگیزتر است وقتی می بینیم منطقه ۱۸ با وسعت ۸۱ کیلومتر مربع و جمعیت بیش از ۴۲۰ هزار نفر فقط یک ایستگاه مترو دارد و منطقه ۲۱ که رتبه توسعه یافتگی آن در پایتخت هفت عنوان شده و یکی از پنج منطقه وسیع تهران تلقی می شود، از وجود این امکان شهری بی بهره است که این اعداد و ارقام به راستی جای تعجب و البته کنکاش بابت علل تفاوت تعداد ایستگاههای موجود در مناطق مختلف دارد.

ایستگاههای جدید که هنوز در آمار نیامده اند

البته ذکر این نکته لازم است که هنوز حدود ۳۵ ایستگاه در خطوط هفت گانه شبکه مترو تهران پیش بینی شده که به مرحله بهره برداری نرسیده اند و با افتتاح آنها، وضع برخی مناطق از جمله مناطق ۲، پنج، ۶، ۱۴ و ۲۰ بهتر از آنچه هست، ‌خواهد شد.

مناطق دیگری از جمله مناطق سه، هفت، ۱۱، ‌۱۲، ۱۳ و ۱۵ نیز از ایستگاههای جدید که به مرور زمان تکمیل خواهد شد، ‌بی بهره نخواهد بود با این حال وضعیت مناطق غربی و جنوب غربی پایتخت همچنان جای تأمل دارد و باید فکری به حال آنها کرد تا تمام پیکره شهر از شبکه حمل و نقل ریلی به نسبتی متوازن و بر اساس جمعیت و وسعت هر منطقه بهره مند شود.

نقشه مترو تهران براساس نیازهای زمان خود طراحی شد

مدیرعامل شرکت مترو ضمن اذعان به تفاوت معنادار فراوانی ایستگاه ها در مناطق مختلف پایتخت می گوید: باید توجه داشت که نقشه کنونی مسیر خطوط مترو، ‌چند دهه پیش و براساس محدوده شهر و جمعیت زمان طراحی خطوط تبیین شده است.

علی امام افزود: بالطبع تهران در دهه های بعد و خصوصا دهه های ۷۰ و ۸۰ خورشیدی، شکل و شمایل جمعیتی و نیز توسعه جغرافیایی خاصی را تجربه کرد که حتی در پیش بینی افق های ۲۰ ساله و یا بیشتر پیش بینی شده در قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، چنین تصورات شهرسازی و شهرنشینی در کلانشهر تهران وجود نداشته است با این اوصاف در طرح جامع حمل و نقل ریلی اخیر پایتخت که سال ۱۳۹۸ در شورای عالی ترافیک کشور مصوب شد، برای رفع این عدم توازن پراکندگی ایستگاهها، فکر های خوبی شده است.

او آخرین نسخه طرح جامع حمل و نقل ریلی پایتخت را که در بهمن ماه ۱۳۹۸ از سوی شورای عالی ترافیک کشور تائید و جهت اجرا به شرکت مترو تهران ابلاغ شد، نقشه راه دقیق و کارگشایی برای تکمیل شبکه خطوط مترو در افق سال ۱۴۲۰ می داند و می گوید: طبق این طرح، ۴ خط دیگر به طول تقریبی ۱۵۲ کیلومتر به همراه ۲ خط اکسپرس به طول حدود ۵۴ کیلومتر به شبکه فعلی افزوده خواهد شد تا مجموع طول خطوط مترو تهران به ۵۰۴ کیلومتر برسد.

به گفته امام، در این طرح چهار خط جدید هشت، ‌۹، ‌۱۰ و ۱۱ طوری طراحی وجانمایی شده اند که پیوستگی خطوط فعلی و جدید را سبب شده و رینگ خطوط ریلی را با یکدیگر تشکیل دهند و از سوی دیگر بسیاری از مناطق کم برخوردار نیز صاحب ایستگاههای متعدد شوند.

وی تاکید کرد: این برنامه البته نیاز به حمایت و پشتیبانی دولت دارد تا بتوان با یک برنامه ریزی دقیق به لحاظ زمان اجرا و تامین مطمئن منابع مالی، ‌شرایطی استاندارد را برای بهره مندی همگان از شبکه حمل و نقل ریلی درون شهری پدید آورد.

رکوردشکنی مترو با افتتاح میانگین ۸ ایستگاه در هر سال

امام ادامه داد: با افتتاح قریب الوقوع چند ایستگاه جدید در خطوط سه، ۶ و ۷ مترو تهران، شمار ایستگاه های بهره برداری شده در این دوره مدیریت شهری از مرز ۳۰ ایستگاه فراتر خواهد رفت که به این ترتیب می‌توان گفت در هر سال از این دوره، حداقل هشت ایستگاه افتتاح شده است که این امر به لحاظ میانگین ایستگاه های ساخته شده در هر سال از یک دوره مدیریتی، رکورد ادوار فعالیت شرکت مترو را می زند.

وی تاکید کرد: از آبان‌ماه سال ۱۳۹۶ تا به امروز، غیر از ایستگاه‌های بهره برداری شده که شمار آنها تا شهریور ماه امسال حداقل به ۳۲ ایستگاه می‌رسد، چهار پست برق به همراه ۱۲ ورودی جدید، ۵۶ سامانه تهویه هوا و حدود ۴۰ کیلومتر مسیر مترو نیز به امکانات این شبکه حمل و نقلی افزوده شده و همچنین طرح های مربوط به توسعه خطوط سه، چهار، ۶ و هفت نیز در حال پیگیری است که فعلاً آمار و ارقام آن در این مطلب منظور نشده است.

به گفته مدیرعامل شرکت راه آهن شهری تهران و حومه، این امر در حالی صورت گرفته که ۱۳۳ دستگاه واگن هم به ناوگان حمل و نقلی مترو اضافه شده و اقدامات مهمی چون طراحی و تولید قطار ملی مترو نیز در همین دوره به ثمر نشسته است از طرفی پایانه اکباتان پس از سال‌ها انتظار، نیمه نخست امسال آماده بهره برداری خواهد شد.

او در عین حال خاطرنشان می کند: نکته مهم دیگر آغاز عملیات اجرایی خطوط جدید مترو تهران است؛ در این راستا پس از تصویب آخرین نسخه طرح جامع حمل و نقل ریلی تهران در بهمن ماه ۱۳۹۸، بزودی شاهد شروع رسمی عملیات عمرانی اولین ایستگاه از خط ۱۰ مترو در میدان دریاچه شهدای خلیج فارس خواهیم بود.

امام می گوید: این کارنامه عملکردی در شرایطی محقق شده است که کشور در سه سال گذشته بدترین شرایط اقتصادی دهه‌های اخیر را تجربه کرده و از اسفندماه سال ۱۳۹۸ به دلیل شیوع بیماری کرونا و کاهش درآمدهای شهرداری، در عمل بحث تامین منابع مالی برای توسعه خطوط شبکه مترو پایتخت با چالش‌های اساسی مواجه بوده است.

۲۵۰ کیلومتر مترو در حال احداث است

همچنین معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران در این رابطه می گوید: مدیریت شهری مشغول ساخت ۲۵۰ کیلومتر مترو است و علاوه بر آن باید ۲۰۰ کیلومتر دیگر تونل بسازد و از سوی دیگر، همزمان با ساخت تونل باید واگن به خطوط اضافه کند.

سیدمناف هاشمی می افزاید: در حال حاضر حدود هزار و ۵۰۰ دستگاه واگن داریم اما نیاز شهر تهران بیش از سه هزار واگن است البته از همین هزار و ۵۰۰ دستگاه واگن، تعدادی از واگن‌ها عمری ۲۰ ساله دارند که باید از چرخه کنار گذاشته یا تعمیرات اساسی شوند.

او این را هم گفت که ۳۰۰ دستگاه واگن از هزار و ۵۰۰ دستگاه، در چرخه بهره برداری نیستند چرا که شهرداری هزینه کافی برای تعمیرات اساسی آن ها را ندارد.

مناف هاشمی درباره تفاوت هزینه ساخت با نگهداشت مترو، یادآوری می کند: شهرداری در حال ساخت مترو است و در عین حال از آن بهره برداری هم می‌کند، برای ساخت مترو دولت مقداری به شهرداری منابع مالی به همراه اوراق مشارکت می‌پردازد اما هزینه بهره برداری، واگن، نگهداشت با ساخت مترو متفاوت است که این نکته را نباید از قلم انداخت.

ناوگان مترو تهران و حومه وسیله ای سریع و ارزان قیمت تلقی می شود و نیاز است که این وسیله حمل و نقل ریلی و پاک در اختیار همه شهروندان به ویژه در مناطق جنوبی تهران که با تراکم جمعیت در ناوگان اتوبوسرانی مواجه است، قرار گیرد.

ناوگان مترو تهران و حومه در هفت خط و حدود ۱۴۰ ایستگاه فعال است و ضروری است که سرعت توسعه مترو در خطوط تازه کلنگ زنی شده با سرعت بیشتری پیگیری شود تا کام همه شهروندان تهرانی از نعمت مترو شیرین شود.

منبع: ایرنا

68