بازی بزرگ تحریم‌ها | چین و روسیه تا کجا در برابر تحریم‌ها از ایران حمایت خواهند کرد؟

به گزارش خبر فوری به نقل از المانیتور، سیاست خارجی ایران پس از بازگشت دوباره قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل که تحریم‌ها را به دلیل نقض توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ (برجام) دوباره برقرار کرده‌اند، با آزمونی حیاتی روبه‌رو است. بریتانیا، فرانسه و آلمان موسوم بهE3  مکانیسم «اسنپ‌بک» توافق را فعال کردند و زنجیره‌ای از تحریم‌های بین‌المللی را به جریان انداختند.

در واکنش، عباس عراقچی وزیر امور خارجه ایران کارزاری دیپلماتیک و بی‌وقفه را آغاز کرده است و از دیگر کشورها می‌خواهد این اقدامات را رعایت نکنند. عراقچی در نامه‌هایی به همتایان خود و نیز در بیانیه‌هایی برای رسانه‌ها، بازگشت تحریم‌ها را «کاملاً بی‌اساس، غیرقانونی و بی‌اعتبار» توصیف کرده است.

راهبرد تهران بر این استوار است که با اتکا به وزن سیاسی و اقتصادی چین و روسیه اثر تحریم‌ها را به حداقل برساند. مقامات ایرانی استدلال می‌کنند که شورای امنیت سازمان ملل نمی‌تواند تحریم‌ها را دوباره برقرار کند، چرا که آمریکا در سال ۲۰۱۸ از توافق هسته‌ای خارج شده است. عراقچی همچنین به حمایت اعضای دائم شورای امنیت ـ یعنی روسیه و چین ـ که با بازگشت تحریم‌ها مخالف هستند اشاره کرده و آن را پشتوانه‌ای برای موضع ایران معرفی می‌کند.

تهران واکنش خود را صرفاً یک اعتراض دیپلماتیک نمی‌داند، بلکه آن را موضعی حقوقی و راهبردی معرفی می‌کند و بر قصد خود برای به چالش کشیدن یک‌جانبه‌گرایی غربی تأکید دارد. محور اصلی این راهبرد، تکیه تهران بر پکن و مسکو است.

روسیه و چین چه می‌توانند بکنند؟

در تئوری، چین و روسیه می‌توانند به ایران در دور زدن تحریم‌ها کمک کنند؛ از جمله با خودداری از اجرای قطعنامه‌های بازگردانده‌شده، کارشکنی در فعالیت‌های «کمیته 1737» که بر اجرای تحریم‌های ایران نظارت دارد، تضعیف «گروه کارشناسان 1929» که مسئول بررسی تخلفات است  و مسدود کردن یا بی‌اثر کردن اقدامات جدید شورای امنیت.

اوایل سپتامبر، سه کشور (ایران، چین و روسیه) در نامه‌ای به رئیس شورای امنیت اعلام کردند که قدرت‌های اروپایی اختیار قانونی برای فعال کردن اسنپ‌بک را ندارند. آن‌ها افزودند که حتی اگر این مکانیسم فعال شود، «نمی‌تواند برای اعضای سازمان ملل تعهد حقوقی ایجاد کند.» این عبارت به‌طور ضمنی نشان می‌دهد که پکن و مسکو خود را ملزم به اجرای این قطعنامه‌ها نمی‌دانند.

با این حال، واقعیت احتمالاً پیچیده‌تر است. هرچند چین و روسیه همواره از موضع ایران حمایت کرده‌اند، اما از تأیید صریح اینکه قطعنامه‌های بازگردانده‌شده را نادیده خواهند گرفت، در جلسات بعدی شورای امنیت خودداری کرده‌اند.

تمایل آن‌ها به مقاومت فعال در برابر تحریم‌ها احتمالاً با ملاحظات عملی محدود می‌شود. هر دو کشور روابط اقتصادی و مالی مهمی با ایالات متحده و اروپا دارند و خودشان نیز زیر تحریم‌ها هستند. حتی پکن، با وجود شراکت راهبردی با ایران، ناچار است میان تعهد خود به اصول چندجانبه‌گرایی و منافع تجاری با آمریکا از یک سو و تمایل به حمایت از منافع اقتصادی و برنامه‌های نظامی ایران از سوی دیگر، توازن برقرار کند.

انتظارات ایران و محدودیت‌های حمایت

انتظارات تهران از چین و روسیه بلندپروازانه است. ایران نه تنها به دنبال حمایت حقوقی، بلکه به دنبال اقداماتی ملموس برای کاهش اثر تحریم‌ها در زمینه تسلیحات متعارف، برنامه موشکی، همکاری هسته‌ای و تجارت است.

با این حال، چنین حمایتی به احتمال زیاد در حد کارشکنی دیپلماتیک باقی خواهد ماند ـ مانند به تأخیر انداختن روند کار کمیته‌ها یا فراهم کردن پوشش سیاسی ـ نه در قالب یک سپر اقتصادی واقعی. حتی زمانی که چین و روسیه در گذشته حمایت حقوقی و دیپلماتیک ارائه کرده‌اند، از اقداماتی که آن‌ها را در معرض تحریم‌های ثانویه آمریکا قرار دهد یا بازارهای جهانی را مختل کند، پرهیز کرده‌اند.

راهبرد ژئوپلیتیکی ایران

فراخوان ایران به کشورها برای نادیده گرفتن اجرای تحریم‌ها، تلاشی است برای به چالش کشیدن نظم بین‌المللی تحت رهبری غرب. تهران با استفاده از ابهام‌های حقوقی و جلب حمایت چین و روسیه، می‌کوشد اجرای یک‌جانبه تحریم‌ها را بی‌اعتبار کند و خود را مدافع اصول چندجانبه‌گرایی در برابر «دستکاری سیاسی غرب» معرفی نماید.

این راهبرد همچنین پیامی برای افکار عمومی داخلی و منطقه‌ای دارد: اینکه ایران توانایی مقاومت دیپلماتیک را دارد و علی‌رغم فشار تحریم‌ها، همچنان در سیاست‌های هسته‌ای و دفاعی خود مستقل و حاکم است.

جلال ساداتیان، سفیر پیشین ایران در بریتانیا، این وضعیت را «نقطه عطف دیپلماتیک» توصیف کرده است. او در مصاحبه‌ای با روزنامه اصلاح‌طلب «هم‌میهن» گفت که اکنون با فعال شدن اسنپ‌بک، ایران تنها با آمریکا و اسرائیل روبه‌رو نیست، بلکه با کل جامعه بین‌المللی مواجه است. به گفته او، فشار ناشی از این وضعیت می‌تواند حتی شدیدتر از بحران‌های گذشته باشد، مانند جنگ ۱۲ روزه با اسرائیل، زیرا اکنون ایران با چشم‌انداز یک منظومه تحریم‌های چندجانبه روبه‌رو است.

محاسبه ایران، چین و روسیه

برای تهران، محاسبه دوگانه است: اول حفظ برنامه‌های هسته‌ای و موشکی و نگه داشتن آن‌ها به عنوان ابزار فشار در مذاکرات با آمریکا و دوم  آزمودن میزان تعهد و توان چین و روسیه برای ارائه حمایتی واقعی.

پاسخ‌های پکن و مسکو نشان خواهد داد که آن‌ها تا کجا حاضرند برای مقابله با تحریم‌های غرب پیش بروند، در حالی که باید میان همسویی راهبردی با تهران و خطرات احتمالی برای روابط اقتصادی و دیپلماتیک خود با ایالات متحده و اروپا توازن ایجاد کنند.

با توجه به این ملاحظات، چین و روسیه احتمالاً حمایت نمادین ارائه خواهند داد ـ مانند پوشش سیاسی، تعویق در اجرای تحریم‌ها و دفاع از تهران در مجامع چندجانبه ـ اما نه تا حدی که ایران را کاملاً از پیامدهای اقتصادی و راهبردی تحریم‌ها مصون سازد.

ضرب‌الاجل برجام و فوریت شرایط

نزدیک شدن به تاریخ ۱۸ اکتبر ـ زمان‌بندی مهمی در برجام ـ بر فوریت اوضاع افزوده است. تهران باید در این بازه زمانی محدود، متحدانش را گرد آورد و برای سناریوی اجرای کامل تحریم‌ها آماده شود.

در چنین شرایطی، اتکای ایران به پکن و مسکو بیش از آنکه برای تضمین «حمایت مطلق» باشد، به‌منزله راهی برای گسترش گزینه‌های راهبردی و پیچیده‌تر کردن روند اجرای تحریم‌های غرب است.