پشت‌پرده کینه پاکستان از طالبان چیست؟

وخامت سریع روابط میان افغانستان و پاکستان در مدت اخیر، بسیاری از ناظران بین المللی را غافلگیر کرده است. این مساله شاید به زعم عده ای عجیب به نظر برسد زیرا ارتش پاکستان که صاحب قدرت واقعی در این کشور است، در اواسط دهه 1990 میلادی عامل اصلی ایجاد طالبانِ افغانستان بود و از آن حمایت های مختلفی کرد تا به قدرت برسد. ارتش پاکستان همچنین به شیوه های پنهان و گوناگون به طالبان افغانستان در جنگ آن علیه آمریکا و حکومت مورد حمایت این کشور در افغانستان در دو دهه نخست قرن جدید کمک های زیادی کرد. جالب اینکه اسلام‌آباد به صراحت از بازگشت طالبان به قدرت در سال 2021 ابراز خوشحالی کرد.

در آن زمان، اسلام‌آباد این تصور را داشت که طالبان به مثابه نیروی نیابتی آن در افغانستان عمل خواهد کرد و برای این کشور عمق راهبردی لازم جهت مقابله با هندوستان را فراهم می کند. پاکستان همچنین این تحلیل را داشت که یک حکومت دوست در افغانستان تا حد زیادی تهدیدِ یک جنگ دوجبهه ای علیه اسلام‌آباد را در صورت آغاز جنگ میان هند و پاکستان، از بین خواهد برد. جالب اینکه پاکستان حتی افغانستان را یک برگ برنده برای خود در قالب تنش‌هایش با هند در نظر می‌گرفت.  

با این هم، برخلاف تصورات پاکستان، این کشور عملا دچار یک اشتباه محاسباتی در مورد طالبان شد. گروه طالبان که از وابستگی به پاکستان سیر شده عملا به بازیگری علیه منافع اسلام آباد تبدیل شده است. این مساله در قالب درگیری های مرزی اوایل ماه جاری میلادی میان افغانستان و پاکستان به عینه قابل مشاهده بوده است. این درگیری‌ها در ادامه با حملات هوایی پاکستان به کابل و ولایت پکتیای افغانستان دنبال شدند.

دولت پاکستان اعلام کرده که حملاتش به افغانستان معطوف به هدف قرار دادن رهبران گروه تحریک طالبان پاکستان بوده است. این گروه سال هاست که با پاکستان در منطقه خیبرپختونخواه که منطقه مرزی مجاور با افغانستان است درگیر است. این منطقه محل زندگی گروه قومی پشتون است که ریشه قومی آن ها با گروه طالبان همسان است. طالبان افغانستان و تحریک طالبان پاکستان از منظر ایدئولوژیک، شبیه به هم هستند.

اوج گیری درگیری ها میان طالبان افغانستان و پاکستان همزمان با سفر امیرخان متقی سرپرست وزارت خارجه افغانستان به هندوستان شد. او در این سفر هشدار صریحی را به اسلام اباد مخابره کرد. اضافه بر این ها، در بیانیه پایانی سفر وزیر خارجه طالبان به هند، متقی حملات تروریستی به کشمیر که منتسب به نیروهای نزدیک به پاکستان است را محکوم کرد و دو طرف از تمامیت ارضی یکدیگر حمایت کردند. بر اساس تفسیر هندی‌ها، این مساله معطوف به منطقه کشمیر و ادعاهای دهلی‌نو در رابطه با این منطقه نیز می شود.

پاکستان پیشتر از ناآرامی‌های دهه 1980 در افغانستان به همراه آمریکا و عربستان سعودی استفاده کرد تا گروهی وابسته به خود را در افغانستان به قدرت برساند. دستورکاری که البته بازیگران مذکور در آن موفق شدند و توانستند در فاصله میان سال های 1996 تا 2001، طالبان را در افغانستان به قدرت برسانند.

در سال 2001، دولت وقت آمریکا به ریاست جمهوری جورج بوشِ پسر به رئیس جمهور وقت پاکستان پرویز مشرف هشدار داد تا با آمریکا علیه طالبان همکاری کند. او حتی گفت که پاکستان یا باید چنین کند یا به عصر حجر برگردد! در آن دوره، پاکستان به یکباره از صحنه حمایت از طالبان افغانستان کنار کشید و زمینه را برای دسترسی آمریکا و متحدانش به افغانستان فراهم کرد. موضوعی که موجب سقوط طالبان در سال 2001 و روی کار‌آمدن حکومتی جدید در این کشور شد.

با این حال، اسلام آباد در آن برهه زمانی تصمیم گرفت تا همه کارت های خود را هم نسوزاند و به رهبران طالبان در کویته پناه داد و البته که کمک های نظامی محدودی را هم به آن ها اختصاص داد تا در جنگ علیه نیروهای آمریکایی از آن ها استفاده کنند. عجیب اینکه در همان زمان اسلام‌آباد به آمریکا نیز امکانات مختلفی می داد تا از آن‌ها در کارزار نظامی‌اش علیه طالبان استفاده کند. همین رویکردهای متناقض پاکستان بود که سبب می‌شد تا روابط با کابل سرد بماند.

حمایت پاکستان از طالبان ادامه پیدا کرد و در نوع خود بستری را فراهم کرد تا طالبان بتواند در سال 2021 حکومت مورد حمایت آمریکا در افغانستان را سرنگون کند و بار دیگر به قدرت برگردد. این در حالی است که طالبان جنس رابطه با پاکستان را نامتعارف در نظر می گرفت و نمی توانست آن را در قالب گذشته تحمل کند.

محرک اصلی سیاستِ پاکستان در قبال افغانستان این است که مانع از نفوذ هندوستان در کشور افغانستان به عنوان همسایه غربی پاکستان شود. هند به صورت سنتی روابط خوبی با افغانستان داشته که یکی از مهمترین دلایل آن رویکردهای منفی دو طرف به پاکستان بوده است. دهلی‌نو در سال های اخیر در طیف متنوعی از پروژه‌های توسعه ای افغانستان درگیر بوده و این کشور را دروازه ای برای حضور خود در آسیای مرکزی در نظر می‌گیرد.

طالبان دلسرد از رابطه نامتقارن خود با پاکستان و رویکرد اسلام‌آباد به مساله پشتون ها، به تدریج به سمت دهلی‌نو گرایش پیدا کرده است. موضوعی که عینی‌ترین نمود خود را در قالب سفر اخیر سرپرست وزارت خارجه طالبان به هند نشان داد. آنچه پاکستان را بیش از هموه عصبانی کرده این است که امیرخان متقی، هندوستان را برای مواضع ضد‌پاکستانی خود انتخاب کرده است.

این موضوع خود یک پالس روشن به هند است که افغانستان می خواهد روابط خود را با دهلی‌نو علیه پاکستان تقویت کند. این مساله در راستای منافع راهبردی هند نیز قرار دارد. هند نیز اعلام کرده که سفارت خود را در کابل بازگشایی می کند و به طالبان هم اجازه می دهد که اقدام مشابهی را در دهلی نو انجام دهد. به نظر می‌رسد که به رسمیت‌شناختن رسمی طالبان توسط هند بسیار نزدیک است. موضوعی که نویددهنده واقعیت‌های تازه‌ای در عرصه روابط بین‌الملل است.