ظریف: هنوز فرصت برای دیپلماسی در پرونده هسته‌ای ایران وجود دارد

«محمدجواد ظریف» که روز پنجشنبه و به صورت آنلاین از تهران در نشست انجمن کنترل تسلیحات در آمریکا شرکت کرده بود، پس از سخنرانی در این نشست به برخی سوالات رییس انجمن و حاضران پاسخ داد که متن کامل آن به شرح زیر است:

داریل کیمبل (رئیس انجمن کنترل تسلیحات و رئیس جلسه): با یک سوال واضح شروع می‌کنم. با توجه به شرایط و محدودیت‌های موجود و آنچه تاکنون رخ داده است، چه فرمولی می‌تواند منجر شود که ظرف ۲۴ تا ۳۶ ساعت آینده دو طرف بر سر آن به موافقت برسند که بتواند هم نگرانی‌های سه کشور اروپایی را برطرف کند، هم نیازهای ایران را مد نظر قرار دهد و هم آنچه که آژانس انرژی اتمی به دنبالش است را در نظر بگیرد که بتواند از عمیق‌تر شدن بحران پیش‌گیری کند و بازگشت تحریم‌ها را متوقف کند. بر اساس آنچه از وزیر امور خارجه‌تان و کشورهای اروپایی شنیده‌اید و می‌گویند چه فرمولی می‌تواند اوضاع را ظرف چند ساعت آینده به جلو ببرد؟

 ظریف: مهم است که همه به امکاناتی بیندیشند که بعد از اسنپ‌بک ممکن است رخ دهد. باور داریم که اسنپ‌بک اهرم فشار هیچ طرفی را تقویت نخواهد کرد. صرفاً رسیدن به یک راه‌حل را مشکل‌تر خواهد کرد. اتحادیه اروپا شرط‌هایی گذاشته بود که وزیر امور خارجه، آقای عراقچی باور دارد که این شروط از طریق امضای توافق‌نامه اخیر با مدیر کل آژانس انرژی اتمی، آقای گروسی و همچنین پیشنهاد ادامه مذاکراتی که ایالات متحده به آن‌ها بدعهدی کرد – بدعهدی‌های واقعی از طریق بمباران کردن میز مذاکرات – این شروط عملی شده‌اند. بنابراین من نمی‌دانم که اروپا به دنبال چیست. پیامد آنچه اروپا به دنبال آن است صرفاً او را به عنوان شریک مذاکرات بی‌اعتبار می‌کند. من فکر می‌کنم که خیلی راحت می‌شود بر اساس پیشنهاد ایران رو به جلو حرکت کرد، به شرطی که اروپا از برج عاج خود و خودشیفتگی خود پایین بیاید و بپذیرد که اشتباه کرده است. وقتی من وزیر امور خارجه بودم، با اروپا برای ایجاد یک ترتیبات قرن نوزدهمی (یعنی تهاتر) مذاکره کردیم اما اروپا حتی نتوانست آن را نیز اجرا کند. بنابراین اروپا یا سه کشور اروپایی نباید فکر کنند که خودشان تنها گروه‌هایی هستند که به برجام متعهد بوده‌اند. آن‌ها با بدعهدی‌هایشان نسبت به برجام، بعد از خروج ترامپ از آن، برجام را تخریب کردند. 

آن‌ها ۱۱ تعهد نسبت به ما داشتند که حتی یک مورد را اجرا نکردند. باید نسبت به این موضوع پاسخگو باشند و به جای آنکه در موضع برتر قرار بگیرند، باید بیایند و آینده را ببینند. باید ببینند که با این کار چه چیزی به دست می‌آورند. به لحاظ حقوقی هیچ توجیهی برای اسنپ‌بک وجود ندارد. به لحاظ سیاسی می‌توانند انجامش بدهند. آن‌ها می‌توانند به کشورها فشار بیاورند و شورای امنیت را، همانطور که قبلاً هم این کار را کردند، در اختیار بگیرند. اما به لحاظ حقوقی و اخلاقی هیچ توجیهی برای بازگرداندن قطع‌نامه‌های سازمان ملل وجود ندارد. بنابراین من فکر می‌کنم که امکان‌هایی مثل کنسرسیوم، امکان‌هایی مثل احیای همکاری ایران با آژانس، امکان‌هایی مثل مذاکره بین ایران و سه کشور اروپایی، به همراه روسیه و چین و شاید بعدها آمریکا، همه امکاناتی هستند که می‌توانند در میز مذاکره مد نظر قرار بگیرند. باز هم می‌گویم که من نماینده دولت ایران نیستم. من درباره وضعیت مذاکرات چیزی نمی‌دانم. فردا می‌توانید حرف‌های آن‌ها بشنوید و از برنامه‌شان مطلع شوید. من اخبار مذاکرات را از تلویزیون دنبال می‌کنم و این نظرم است. 

داریل کیمبل: با توجه به صحبت‌هایی که از تهران شنیده می‌شود، به نظر می‌رسد که دولت از سوی مجلس از طرف دو طیف تحت فشار است. طیفی که می‌گویند باید اقدامات خروج از ان. پی . تی آغاز شود، که شما به آن اشاره کردید و گفتید که رهبر انقلاب چند روز قبل این موضوع را رد کرده است اما هنوز فشارهایی برای آن وجود دارد و طیف دومی که می‌گویند همکاری با آژانس انرژی اتمی باید کم یا کند شود. می خواهم بدانم که خروج از ان. پی. تی یا کم کردن همکاری با آژانس چطور می‌تواند به نفع ایران باشد، چون بیشتر به نفع ایران است که در ان.پی.تی بماند تا نشان دهد که برنامه هسته‌ای آن آستانه ساخت سلاح هسته‌ای را رد نمی‌کند. لطفاً بگویید که کدام یک از این مباحث عقلانی است و کدام نیست؟

 ظریف: خب، استدلال کسانی که بر ضرورت همکاری بیشتر تأکید می‌کنند، اکنون بسیار ضعیف است زیرا بعد از خروج ترامپ از برجام، ایران به مدت یکسال کامل با آژانس همکاری کرد و برجام به مدت یکسال کامل اجرا شد. اگر به گزارش آژانس در ماه ژوئن ۲۰۱۹ نگاه کنید، می‌بینید که در حالیکه اروپا به تعهداتش عمل نکرد و آمریکا هم از برجام خارج شد، ایران داشت به تعهدات خود در قبال برجام عمل می‌کرد. بنابراین، استدلالات مربوط به متعهد ماندن نسبت به این ابزارهای بین‌المللی به صورت یکجانبه در بین افکار عمومی و در مجلس – که هیچ‌وقت نسبت به برجام یا این توافق‌ها دوستانه عمل نکرد- چندان قانع‌کننده نیست. من مجلس را سرزنش نمی‌کنم زیرا ]این مسئله[ به دلیل بدعهدی‌های پی‌درپی آمریکا و اروپا بود. اما مسئله این است که خروج یا اعلام قصد خروج از ان.پی.تی به معنای ساخت بمب نیست. معنایش نخواستن یک توافق یک-جانبه است. من چنین چیزی را تأیید نمی‌کنم اما می‌توانید درکش کنید و در ضمن این کار می‌تواند یک فرصت ۹۰-روزه برای مذاکره نیز ایجاد کند. بنابراین من باور دارم که هر کدام از موارد که رخ دهد، حتی اگر ایران قصد خروج از آن را اعلام کند، ما همچنان می‌توانیم مذاکره کنیم. بسیاری در ایالات متحده می‌گویند که اسنپ‌بک پایان جهان نیست، بر اساس همین استدلال، می‌توان گفت که با اعلام خروج از ان.پی.تی هم دنیا را به آخر نمی‌رسد. به نظر من اقدام (اروپا) برای ارسال یادداشت به منظور لغو قطع‌نامه ۲۲۳۱ شورای امنیت کمتر از اقدام ایران در ارسال نامه خروج از ان.پی.تی بر اساس ماده ۱۰،  توجیه‌پذیر است. شما می‌دانید که تأسیسات ایران بمباران شدند، نیت خوب ایران در قبال توافق نادیده گرفته شد و توسط طرف دیگر نقض شد. بنابراین، اگر به لحاظ حقوقی صحبت کنیم، در حقیقت، چه من دوست داشته باشم و چه نه، ایران می‌تواند این استدلال را مطرح کند که بر اساس ماده ۱۰ ان.پی.تی می‌تواند اعلان خروج بدهد. اگر هم این کار را بکند، هنوز چند ماه فرصت برای مذاکره دارد. 

در زمانی که معاون رئیس جمهور بودم ، پیشنهادهایی توسط بسیاری از جمله برخی شرکت‌های آمریکایی مطرح شد که می‌توانیم در یک همکاری سه‌جانبه با عربستان سعودی و ایالات متحده در زمینه تحقیق و حتی پیاده‌سازی همجوشی شرکت کنیم

داریل کیمبل: خیلی خلاصه بگویم که اگر می‌توانیم کاری را بکنیم، معنایش این نیست که باید آن کار را بکنیم. در بعضی مناطق، به خصوص در جنوب آسیا، بعضی مردم انجمن کنترل تسلیحات  را آیت‌الله منع اشاعه می‌بینند. بنابراین لازم است بگویم که در هیچ جهانی، خروج یک کشور از ان.پی.تی و فاصله گرفتن از آن را، ارزشمند نمی‌دانم. این کار باعث می‌شود همه نگرانی‌هایی که از آن صحبت کردید، تشدید شود. آمریکا درباره قصد ایران در ساخت بمب خیلی واضح صحبت کرد. بنابراین وظیفه دانستم که نظرم را بدهم.

ظریف: مطمئن هستم که با من هم‌عقیده هستید که خروج از برجام و حرکت به سمت اسنپ‌بک نیز مشمول این استدلال شما می‌شود. 

داریل کیمبل: بله ما خروج آمریکا را محکوم کردیم و شرایط کنونی را هم نمی‌پسندیم. شما درباره برخی دلایلی که ممکن است ایران را به خروج از تعهداتش برای همکاری با آژانس وادار کند صحبت کردید. این تعهدات، بر طبق ان. پی. تی جزو وظایف ایران هم هست. در صحبتتان کمی هم درباره ساختار منطقه‌ای بر اساس آنچه در گاردین نوشتید، صحبت کردید. 

می‌خواهم فقط اشاره کنم که به نظر من دنبال کردن چنین طرحی، که همان‌طور که شما نوشتید، می‌تواند توسط خود کشورهای منطقه و تحت هدایت مستقیم خودشان انجام شود و نیازی به اجازه اروپایی‌ها، آمریکایی‌ها یا هیچ کس دیگری ندارد، در صورت خروج ایران از ان پی تی یا تعلیق همکاری با آژانس بسیار دشوار خواهد بود. درک مبنای برنامه هسته‌ای ایران بدون حضور قوی و موثر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در هر یک از کشورهای منطقه، از جمله ایران، دشوار است.

اگر ممکن است، دکتر ظریف، خیلی سریع توضیح دهید که مفهوم کنسرسیوم منطقه‌ای چگونه کار خواهد کرد؟ و چگونه [چنین چیزی] ‌می‌تواند به‌عنوان یک راه‌حل بلندمدت و جایگزین مناسب برای آنچه تاکنون امتحان کرده‌ایم – یعنی برجام - عمل کند، با توجه به اینکه برجام مسیر پیش رو نیست؟

 ظریف: من اساساً این را نوشتم تا جایگزین‌هایی برای مسیر بسیار خطرناکی که اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها اتخاذ کرده‌اند ارائه کنم… متأسفانه، کسی گوش نمی‌دهد.

به نظر من، می‌توان دو کار را هم‌زمان انجام داد. یکی ایجاد یک رژیم عدم اشاعه بسیار سختگیرانه که شامل نظارت متقابل بسیار دقیق کشورهای منطقه توسط نمایندگان خودشان و گروهی از کارشناسان این کشورها باشد، تا هر کشور بر تعهدات خود نظارت داشته باشد. همان‌طور که می‌دانید، این مکانیزم بین آرژانتین و برزیل وجود دارد. این می‌تواند در منطقه بین همه کشورهای منطقه هم پیاده شود.

دوم اینکه می‌توان در عین حال،  همکاری هم داشت. کشورهای مختلف در منطقه برنامه‌های هسته‌ای مختلفی دارند. ایران توانایی غنی‌سازی، دانش و فناوری آن را دارد و دیگران ممکن است توانایی‌ها و تخصص‌های دیگری داشته باشند. می‌توانیم این توانایی‌ها را بر اساس سطح تخصص، امکانات مالی و سایر ترتیبات، با هم به اشتراک بگذاریم تا یک کنسرسیوم ایجاد شود، نه فقط برای غنی‌سازی و سوخت، بلکه حتی برای همجوشی هسته‌ای. من معتقدم که همجوشی آینده انرژی هسته‌ای است و می‌توانیم حتی با عربستان سعودی و دیگران در زمینه همجوشی همکاری کنیم.

در زمانی که معاون رئیس جمهور بودم ، پیشنهادهایی توسط بسیاری از جمله برخی شرکت‌های آمریکایی مطرح شد که می‌توانیم در یک همکاری سه‌جانبه با عربستان سعودی و ایالات متحده در زمینه تحقیق و حتی پیاده‌سازی همجوشی شرکت کنیم. همان‌طور که می‌دانید، پایه علمی ایران بسیار توانمند است، نه فقط در حوزه غنی‌سازی، بلکه در حوزه‌های مختلف، از جمله هوش مصنوعی؛ همان‌طور که ایلان ماسک اعتراف کرده، بهترین مهندسان و برنامه‌نویسان ایرانی هستند. بنابراین ما در ایران یک منبع دانش و توانایی فناورانه داریم و کشورهای دیگر امکانات مالی یا توانایی‌های علمی دارند. می‌توانیم همه این‌ها را کنار هم بگذاریم، اعتماد بسازیم، نظارت کنیم و هم‌زمان بر عدم اشاعه و ایجاد یک منطقه عاری از سلاح‌های کشتار جمعی در خاورمیانه تأکید کنیم.

داریل کیمبل: متشکرم که شرح دادید. یک توصیه دارم به عنوان فردی که نماینده دولت نیست، اینکه یادآوری می‌کنم صرفاً یک دیدگاه در یک روزنامه نمی‌تواند دیگران را قانع کند، پشتکار و مداومت نکته اصلی است. امیدوارم که بتوانیم این گفت‌وگوها را ادامه بدهیم و مفتخرم که با ما صحبت کردید. امیدواریم وقتی در آینده بتوانیم طی تماس ویدیویی با بعضی از مخاطبان شما در موسسه تازه‌تأسیس‌تان، که امیدواریم موفق باشد، صحبت کنیم. 

 ظریف: برای همین در صحبتم همه شما را دعوت کردم که ایده‌های رو به آینده تدوین و منتشر کنید. من امیدوارم شما را در جلسه مشابهی در تهران ببینم. البته من تحریم هستم و نمی‌توانم به آمریکا و واشنگتن سفر کنم. شما که تحریم نیستید می‌توانید به ایران بیایید. (با خنده)

داریل کیمبل: (باخنده) باید ببینم همسرم مرا تحریم می‌کند یا نه!