سرنوشت زنگزور؛ تغییر ژئوپولتیک در مرز ایران رخ داد

بر اساس آن چه رسانه‌های آمریکایی اعلام کردند مسیر جدید ترامپ بر اساس قوانین ارمنستان اداره می شود و آمریکا زمین این جاده را به کنسرسیومی برای توسعه زیرساخت و مدیریت، اجاره خواهد داد. آمریکا حق بهره‌برداری و توسعه این مسیر را از دولت ایروان دریافت می‌کند. این مسیر شامل خطوط ریلی، نفتی، گازی و فیبر نوری است و توسط یک کنسرسیوم خصوصی توسعه خواهد یافت.

نگرانی‌های ایران

نقطه نگرانی، یک فاصله ۴۴ کیلومتری میان خاک اصلی آذربایجان و منطقه نخجوان است که از سرزمین ارمنستان (استان سیونیک) می‌گذرد. در سی سال گذشته آذربایجان برای دسترسی به منطقه نخجوان و ترکیه باید از خاک ایران استفاده می‌کرد. وضعیتی که دسترسی ایران به قفقاز از طریق ارمنستان را فراهم می‌کرد و درآمد حاصل از ترانزیت برای ایران به همراه داشت.

آذربایجان چاره‌ای غیر از استفاده از این مسیر نداشت و به همین دلیل همواره به دنبال مسیری بودند که بتواند آن‌ها را به صورت مستقیم و کوتاهتر به نخجوان و ترکیه وصل کند. موضوعی که همواره با مخالفت ارمنستان روبرو می‌شد. در حال حاضر با امضای توافق صلح در حضور ترامپ، آمریکا اداره این مسیر را بر عهده می‌گیرد. مسیری که تغییرات ژئوپولتیک، اقتصادی و امنیتی را به دنبال دارد. نگرانی‌های ایران را به طور خلاصه می‌توان در این موارد دسته‌بندی کرد:

۱. کاهش اهمیت  جایگاه راهبردی ایران در کریدورهای شمال – جنوب و شرق - غرب

۲. رقابت کریدور جدید که با اتصال دو بخش جداافتاده آذربایجان با جاده ترامپ، دسترسی مستقیم به اروپا را فراهم می‌کند

۳. قطع دسترسی زمینی تضمین‌شده ایران به منطقه دریای سیاه، شمال قفقاز، اوراسیا از طریق ارمنستان

۴. افزایش حضور اطلاعاتی و نظامی آمریکا و اسرائیل در منطقه مرزی شمالغرب که می‌تواند مخاطرات امنیتی به دنبال داشته باشد

۵. افزایش نفوذ ترکیه و آذربایجان در منطقه شمالغرب

۶. تکمیل دور زدن ایران، همزمان با تلاش‌ها برای ایجاد کریدور هند – خاورمیانه – اروپا (آی‌مِک)

۷. افزایش صادرات تسلیحات آمریکایی به منطقه حاشیه دریای خزر

۸. احتمال درگیری در مناطق مرزی ایران به دلیل تضاد منافع

۹. کمرنگ شدن نقش روسیه در کشورهای شمالغرب ایران و جایگزینی آن با ایالات متحده

سه تحلیل از سه زاویه

تاثیر این تغییر ژئوپولتیک، تنها منحصر به ایران نیست. رحمن قهرمانپور، کارشناس مسائل بین‌الملل در این مورد نوشت: «روسیه با حمله به اوکراین درصدد حفظ قدرت خود در خارج نزدیک خود و تحقق رویای اوراسیای بزرگ بود. اما نه تنها به این خواسته خود نرسید بلکه شاهد افزایش حضور غرب در پیرامون روسیه و از جمله در قفقاز جنوبی است که توافق صلح آذربایجان و ارمنستان با میانجی گری آمریکا نمونه روشن آن است.»

امیرعلی ابوالفتح، کارشناس مطالعات آمریکا به وجه دیگری از این موضوع توجه کرد: «دونالد ترامپ با برقراری صلح میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان به یک موفقیت چشمگیر در سیاست خارجی دست یافت. با این حال، پیچیدگی سیاسی، اقتصادی و امنیتی منطقه قفقاز، اطمینان از پایدار ماندن این توافق را دشوار می کند. به گذشت زمان نیاز است.»

احسان موحدیان، کارشناس حوزه قفقاز و استاد دانشگاه، با اشاره به لزوم داشتن ابتکار عمل از سوی ایران نوشت: « پاشینیان [نخست‌وزیر ارمنستان] در سخنرانی خود از امکان سرمایه گذاری دیگر کشورها در کنسرسیوم مشترک با آمریکا برای ایجاد زیرساخت های مسیر ترانزیتی در سیونیک خبر داده که به ایران هم دسترسی ریلی تا دریای سیاه می‌دهد. تنبلی نکنیم و پیشنهادات مشخصی برای ساخت زیرساخت‌های مدنظر ارامنه بدهیم که در سیونیک بمانیم!»