برخی جناح‌ها در حشد الشعبی به صورت مستقل از ایران فعالیت می‌کنند / مقتدی صدر به خوبی می داند که بدون حمایت ایران نمی توانست در بغداد نفوذ داشته باشد

اندیشکده کارنگی نوشت: علی هاشم خبرنگار ارشد الجزیره انگلیسی است که مدتهاست به اخبار عراق و ایران می پردازد. او همچنین یک پژوهشگر در پروژه فرقه‌گرایی، نیابت‌ها و فرقه‌زدایی در دانشگاه لنکستر است. تحقیقات او بر خاورمیانه با تاکید بر ایران، لبنان و عراق متمرکز است. «کارنگی» با هاشم مصاحبه کرد تا نظرات او را در مورد تحولات اخیر عراق، جایی که خانه ی مصطفی الکاظمی، نخست وزیر هفته گذشته هدف حمله هواپیماهای بدون سرنشین قرار گرفت، جویا شود. این کشور از زمان انتخابات پارلمانی در ماه اکتبر، زمانی که نیروهای حشد الشعبی تعداد قابل توجهی از کرسی های پارلمان را به نفع مقتدی صدر و نوری المالکی نخست وزیر سابق از دست دادند، در بن بست گرفتار شده است. پس از ترور کاظمی، اسماعیل قاآنی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران برای کاهش تنش‌ها بین گروه‌های مختلف شیعه به بغداد سفر کرد.

مشروح گفتگو با  علی هاشم را در ادامه می‌خوانید:

مایکل یانگ: به نظرتان چه کسی برای ترور مصطفی الکاظمی، نخست وزیر عراق اقدام کرد و آیا این یک سوء قصد بود یا پیامی برای او؟ اگر چنین است، پیام چه بوده است؟

علی هاشم: چند سناریو ممکن است وجود داشته باشد. منابع دولتی می گویند که این شبه نظامیان طرفدار ایران بودند که سوءقصد را ترتیب دادند، اما بدون رضایت تهران. جناح‌های شیعه به گروه هایی تقسیم شده اند. برخی کاظمی را متهم به راه‌اندازی این حمله به منظور افزایش شانس او برای کسب موفقیت در دوره دوم ریاست جمهوری می‌کنند و برخی نیز دخالت شخص ثالثی را می‌بینند که می‌خواهد در میان گروه‌های شیعه فتنه ایجاد کند. شواهدی نشان می‌دهد که این حمله کار یکی از گروه های شبه‌نظامی بوده است، اما در کشوری مانند عراق، نتیجه‌گیری سریع بدون شواهد محکم خطرناک است.

سوال: بسیاری از مردم حدس می زدند که ایران به نوعی پشت حمله به خانه کاظمی بوده است. اما چند روز پیش اسماعیل قاآنی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران به بغداد سفر کرد و این اتفاق نشان داد که ایران از آنچه اتفاق افتاده ناراضی است. حقیقت به نظر شما چیست؟

پاسخ: با توجه به ماهیت روابط ایران و کاظمی و نقشی که نخست‌وزیر عراق در گفت‌وگو بین ایران، عربستان سعودی و چندین کشور عربی ایفا می‌کند، دلیلی نمی بینم که ایران به این شکل قدرت کاظمی را تضعیف کند. ایران به خوبی می‌داند که وقتی صحبت از تشکیلات سیاسی شیعه در عراق پس از رژیم بعث می‌شود، تداوم قدرت تهران در این کشور در مرکز مبارزه در منطقه قرار دارد. ایران از دستاوردهای تاکتیکی برای هدف استراتژیک قدرتمند ماندن شیعیان در عراق صرف نظر می کند، زیرا در غیر این صورت عراق از حوزه نفوذ ایران خارج شده و به تدریج از یک دارایی امنیت ملی به یک تهدید تبدیل می شود.

سوال: آیا شبه‌نظامیان شیعه کنترل مستقلی بر پهپادهای مسلح دارند، مانند آنهایی که خانه کاظمی را هدف قرار دادند؟

پاسخ: شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد از زمان ترور قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس و ابومهدی المهندس، جانشین فرمانده حشد الشعبی، برخی جناح‌ها به صورت مستقل فعالیت می‌کنند. در یکی دو سال گذشته، این گروه ها اولویت ها و منافع خود را دنبال کرده اند، عمدتاً به این دلیل که از نظر مالی از ایران مستقل شده اند.

سوال: ایران چقدر عقب‌نشینی‌های انتخاباتی نیروهای حشد الشعبی در انتخابات پارلمانی اخیر عراق را جدی گرفت؟ و چگونه واکنش نشان خواهد داد؟

پاسخ: سفیر ایران در عراق به صراحت اعلام کرد که ایران هیچ مدرکی دال بر تقلب ندیده است. بدیهی است که حتی اگر ایران اهرم های خود را در عراق حفظ کرده باشد، از جمله اینکه بخواهد در انتخاب نخست وزیر جدید اعمال نفوذی داشته باشد، مشکل جدی در جامعه شیعه و اختلاف نظر در مورد نحوه نگرش به نقش ایران در این کشور وجود دارد. اعتراضات اکتبر 2019 و تظاهرات پس از آن، در حالی که تا حدی به نارضایتی های داخلی مربوط می شد، خشم از ایران و رفتار آن در عراق را نیز منعکس می کرد. در چندین نوبت کنسولگری های ایران به آتش کشیده شد و شعارهای ضد ایرانی نشان می داد که بخشی از جامعه عراق چگونه به همسایه شرقی خود نگاه می کند. بنابراین جای تعجب خواهد بود که ایران این پدیده رو به رشد را در نظر نگیرد. حتی اگر هیچ رقیب واقعی منطقه‌ای برای ایران در عراق وجود نداشته باشد، زیرساخت‌هایی توسط رقبای تهران برای به چالش کشیدن قدرت آن ایجاد می‌شود و این امر فراتر از سطح مردمی است.

سوال: آیا نمایش ضعیف نیروهای حشد الشعبی در انتخابات نشانه ای از افزایش خصومت در عراق با ایران بود؟

پاسخ: همانطور که اشاره کردم، واقعاً خصومت با ایران در حال افزایش است. با این حال، نمی توان این موضوع را توضیح داد که چطور نوری مالکی که با تهران روابط خوبی دارد، حدود دوازده کرسی بیشتر از انتخابات قبلی به دست آورد. عامل ایران در انتخابات وجود داشت، اما تغییر دهنده بازی نبود. تحریم برخی گروه‌ها و ناتوانی گروه‌های شیعه در کسب آرا در برخی حوزه‌های انتخابیه بر نتیجه تأثیر گذاشت. حتی گروه های شیعه که به آمریکایی‌ها و غرب نزدیک بودند، مانند حیدر العبادی، نخست‌وزیر سابق، بیش از گروه‌های طرفدار ایران، ضرر کردند. این موضوع تأکید می‌کند عامل اصلی در اینجا ناتوانی احزاب شیعه در برآوردن خواسته‌های مردم بود.

سوال: مقتدی صدر پیروز بزرگ در انتخابات عراق بود، اما او همچنین کسی است که همیشه از قطع رابطه با ایران اجتناب کرده است. روابط او با تهران را در ماه ها و سال های آینده چگونه می بینید؟

پاسخ: رابطه مقتدی با تهران چندین مرحله را طی کرده است، اما او هرگز در کنترل کسی نبوده است. او تنها سیاستمداری است که پایگاه مردمی خود را حفظ کرده و این موضوع تا حدی به دلیل اعتماد حامیانش به او است. مقتدی در قم خانه دارد و در حوزه علمیه آنجا مشغول به تحصیل است. او به خوبی می داند که بدون حمایت ایران نمی توانست در عراق نفوذ داشته باشد و داشتن روابط با تهران فرصت های بسیاری را برایش به وجود می آورد. در عین حال، او به طور همزمان نگرش خصمانه ای نسبت به ایران و آمریکا به صورت همزمان دارد.