اختلاف بر سر جزایر سه گانه ایران به کجا می رسد؟

کوروش احمدی  با اشاره به ادعاهای اخیر شورای همکاری خلیج‌فارس در مورد جزایر سه‌گانه ایرانی، اظهار کرد: تنها اقدام حقوقی قابل تصور که در شرایط بعیدی در ارتباط با این ادعاها می‌تواند صورت گیرد، این است که امارات بتواند شورای امنیت را به صدور قطعنامه‌ای در چارچوب ماده ۳۶ منشور سازمان ملل متقاعد کند. در بند 3 این ماده گفته شده که به عنوان یک قاعده عمومی، شورای امنیت می‌تواند به طرفین یک اختلاف حقوقی توصیه کند که اختلاف خود را در دیوان بین‌المللی دادگستری ارجاع دهند.

وی افزود: از آن جا که پرونده جزایر سه‌گانه ایرانی از سال ۱۹۷۱ در شورای امنیت باز است، روال کار می‌تواند در تئوری این گونه باشد که امارات از ایران به شورای امنیت شکایت کند و این شورا هم در چهارچوب ماده ۳۶ منشور ملل متحد که در ارتباط با حل صلح‌آمیز اختلافات است، با صدور قطعنامه‌ای، به ایران و امارات توصیه کند که اختلاف خود را در دیوان بین‌المللی دادگستری مطرح کنند‌. 

دیپلمات سابق ایران در سازمان ملل ادامه داد: این ماده در فصل ۶ منشور ملل متحد قرار دارد و تصمیماتی که در این چارچوب توسط شورای امنیت گرفته می‌شود، صرفا جنبه توصیه‌ای دارد و هر کشوری از جمله ایران اگر چنین توصیه‌ای از شورای امنیت دریافت کند، می‌تواند آن را بپذیرد یا نپذیرد. به طور کلی مطابق اساسنامه دیوان، دولت‌ها تنها در صورت رضایت به این دیوان رجوع می‌کنند. رضایت دولت‌ها نیز در دو صورت ممکن است حاصل شود؛ نخست اینکه طرفین یک اختلاف که حتما باید دولت باشند، ابتدا به ساکن تمایل و رضایت داشته باشند که اختلاف خود را به این دادگاه ارجاع دهند و دوم اینکه پیشاپیش صلاحیت الزامی دیوان را پذیرفته‌ باشند.

احمدی اضافه کرد: ایران صلاحیت الزامی دیوان بین‌المللی دادگستری را در رابطه با امور قلمرویی و امور مرزی و ارضی نپذیرفته است. لذا اگر شورای امنیت به ایران و امارات برای طرح این پرونده در دیوان بین‌المللی دادگستری توصیه کند، طبعا ایران می‌تواند از پذیرش چنین توصیه‌ای خودداری نماید. بنابراین، هیچ زمینه و دلیلی برای اینکه ایران خود را ملزم به مراجعه به دیوان بداند، وجود ندارد. 

وی بیان کرد: البته برخی نیز صحبت از این کرده‌اند که ممکن است شورای امنیت بخواهد از دیوان بین‌المللی دادگستری نظر مشورتی بگیرد و متناسب با آن، تصمیمی را در مورد مناقشه امارات با ایران اتخاذ کند. اما این را هم باید در نظر داشت که شورای امنیت در تاریخ حدودا ۸۰ سال فعالیت خود، تنها یک بار در سال ۱۹۷۱ از دیوان بین‌المللی دادگستری نظر مشورتی خواسته است. کسانی که این نظر را مطرح می‌کنند، معمولا مثال‌هایی نیز می‌زنند که شامل درخواست مجمع عمومی برای دریافت نظر مشورتی از دیوان در مورد صحرای غربی و مجمع‌الجزایر چاگوس است که حتی در این مورد نیز سابقه استعماری این اختلافات مبنای‌ درخواست نظر مشورتی توسط مجمع عمومی بوده است.

این تحلیلگر مسائل بین‌الملل با اشاره به اینکه نظر مشورتی از دیوان معمولا از سوی مجمع عمومی خواسته شده و این مجمع طی 80 سال، 18 بار از دیوان نظر مشورتی درخواست کرده است، گفت: موضوع سه جزیره ایرانی در دستور کار شورای امنیت است، نه مجمع عمومی. مطابق ماده 12 منشور ملل متحد، مجمع عمومی مجاز به اقدام و ارائه توصیه در ارتباط با موضوعاتی که در دستور کار شورای امنیت قرار دارد، نیست و تنها در صورت فلج شدن شورا به خاطر توسل اعضای دائمی به وتو، مجمع می‌تواند ذیل قطعنامه اتحاد برای صلح اقدام کند.  

برخی از مقامات ما تصور می‌کنند که توسعه‌طلبی‌های اسرائیل باعث شده که کشورهای حاشیه خلیج‌فارس تصمیم بگیرند به ایران نزدیک‌تر شوند

دیپلمات سابق ایران در سازمان ملل ادامه داد: بنابراین، نهایتا ممکن است شورای امنیت با صدور قطعنامه‌ای، از ایران و امارات بخواهد مناقشه خود را به دیوان بین‌المللی دادگستری ارجاع دهند. تصویب فرضی چنین قطعنامه‌ای اگرچه عواقب حقوقی خاصی برای ما ندارد، اما به لحاظ سیاسی اثرات منفی برای کشور خواهد داشت. 

احمدی در خصوص اینکه آیا ممکن است شورای امنیت در صورت صدور قطعنامه، به امارات اجازه دهد برای تصرف جزایر سه‌گانه به زور متوسل شود، گفت: تقریبا غیرممکن است که شورای امنیت بخواهد مجوز توسل به زور را در این قبیل موارد صادر کند. البته این امکان وجود دارد که امارات بر پایه برخی تصورات واهی و به تصور برخورداری از حمایت سیاسی، اطلاعاتی و لجستیکی برخی کشورها و نیز این تصور که ایران با مشکلاتی در داخل و در سیاست خارجی مواجه است، بخواهد دست به اقدامی نظامی علیه کشورمان بزند.

وی اضافه کرد: البته ایران نشان داده که توان دفاع از خود را دارد و امارات هم می‌داند که نباید تا این حد ماجراجویی کند. طبعا در چنان صورتی، امارات تنها با حکومت ایران مواجه نخواهد بود، بلکه با تک‌تک مردم ایران مواجه است و شرایط در داخل امارات دیگر هیچگاه به وضع عادی باز نخواهد گشت. با این اوصاف، احتمال حمله نظامی امارات به ایران بسیار اندک است. اما به هر حال تهدید حتی در حد یک‌دهم درصد هم باید جدی گرفته شود و ایران باید تمام تلاش خود را برای از بین بردن این تهدیدات به کار گیرد.

این تحلیلگر مسائل بین‌الملل با بیان اینکه البته ایران نباید در این زمینه اقدام حقوقی خاصی انجام دهد، عنوان کرد: به لحاظ تاریخی، ابوموسی و تنب‌های بزرگ و کوچک همواره در حاکمیت و مالکیت‌ ایران بوده و چون جزو لاینفک قلمرو ایران است، لذا دلیلی وجود ندارد که برای اثبات حاکمیت خود بر این جزایر اقدام حقوقی خاصی از طریق نهادهای فراملی انجام دهیم‌، زیرا چنین کاری می‌تواند ابزاری برای باج‌خواهی در دست دیگر کشورها قرار دهد. هرچند حتی اگر ایران در این مورد به دیوان بین‌المللی دادگستری هم مراجعه کند، آنقدر اسناد متقن تاریخی و حقوقی در دست داریم که قطعا رأی دیوان به نفع ایران خواهد بود.

این دیپلمات سابق ایرانی با بیان اینکه مشکلات سیاست خارجی ایران باعث شده این مسأله تا به این حد حادّ شود، اظهار کرد: سیاست خارجی ما متوازن‌ نیست و با یک طرف جهان، یعنی غرب، تقریبا هیچ رابطه‌ای نداریم و آن طرف جهان، یعنی کشورهای شرقی و خصوصا چین و روسیه که چنین وضعیتی را می‌بینند و می‌دانند که در ارتباط با ایران رقیبی ندارند، اولویت را به جلب نظر سایر کشورهای منطقه می‌دهند، زیرا می‌خواهند از رقبای خود یعنی اروپا و آمریکا در دیگر کشورهای منطقه عقب نیفتند. 

احمدی ادامه داد: در حقیقت، چین و روسیه احساس می‌کنند که نیازی به تأمین رضایت ایران ندارند، چون تصور می‌کنند که حتی اگر ایران از این دو کشور ناراضی باشد، کار چندانی از دستش برنخواهد آمد. لذا می‌بینیم که در مناقشه امارات با ایران، هم چین و روسیه طرف امارات را گرفتند و هم اتحادیه اروپا و آمریکا. در چنین شرایطی که شرق و غرب با ادعاهای امارات همراه  شده‌اند، طبیعتا این کشور هم سعی در حداکثر سوءاستفاده  را دارد. 

احمدی با بیان اینکه ما نه‌تنها در سیاست‌های بین‌المللی خود، بلکه در سیاست‌های منطقه‌ای‌مان هم توازن نداریم، تأکید کرد: برخی از مقامات ما تصور می‌کنند که توسعه‌طلبی‌های اسرائیل باعث شده که کشورهای حاشیه خلیج‌فارس تصمیم بگیرند به ایران نزدیک‌تر شوند. اما بیانیه اخیر شورای همکاری خلیج‌فارس نشان داد این تصور اشتباه بوده و ظاهرا نگرانی این کشورها از جانب ایران بیشتر است. ایران به طور بالقوه بزرگترین و مهمترین قدرت منطقه است و لذا همسایگان ما می‌خواهند از فرصت های موجود برای تضعیف بیشتر ایران سوءاستفاده کنند. بنابراین، چالش‌ها بر سر جزایر سه‌گانه نیز بسیار بیشتر از آنکه جنبه حقوقی داشته باشد، جنبه سیاسی دارد و ما باید حتما در سیاست خارجی‌مان توازن ایجاد کنیم.