۵ گزینه ایران پس از تمدید تحریم تسلیحاتی/«اقدام متقابل» تهران چیست؟

با نزدیک شدن به موعد برداشته شدن تحریم‌های تسلیحاتی ایران، واشنگتن تلاش می‌کند تا مانعی بر سر این موضوع ایجاد کرده و مانع از عادی شدن وضعیت ایران در بازار تسلیحاتی جهانی شود؛ ولی نکته مهم اینجا است که ایران در این مسیر دست بسته نیست.

از اواخر سال گذشته مایک پمپئو وزیر خارجه آمریکا که برای خروج کشورش از برجام و فشار حداکثری علیه ایران تلاش زیادی کرده، با اشاره به بندی از قطع‌نامه ۲۲۳۱ شورای امنیت که برجام هم پیوستی از آن است، بدون اشاره به فروش میلیاردی تسلیحاتی ایالات متحده به کشورهای عربی پایان یافتن تحریم‌های تسلیحاتی ایران را عاملی بر ناامنی غرب آسیا دانست.

پمپئو و برایان هوک مسئول اقدام ایران در وزارت خارجه آمریکا بارها با اشاره به پایان یافتن تحریم‌های تسلیحاتی که طبق قطع‌نامه ۲۲۳۱ در ماه اکتبر (اواخر مهرماه سال جاری) به پایان می‌رسد، خواستار اقدامی فوری برای توقف این فرآیند شده‌اند.

روزنامه واشنگتن پست اواخر ماه گذشته در گزارشی فاش ساخت که واشنگتن در ابتدا تلاش خواهد کرد با اجماع در شورای امنیت قطع‌نامه‌ای را به رأی گذارد که بر اساس آن تحریم‌های تسلیحاتی ایران برای مدت نامحدودی تمدید شود.

این روزنامه ادامه داد که اگر آمریکا در این مسیر موفق نشود، با توسل به قطع‌نامه ۲۲۳۱ خود را عضو مشارکت‌کننده در برجام اعلام کرده و بر اساس آن مکانیسم ماشه را عملیاتی می‌کند و با این اقدام، تمامی تحریم‌های سازمان ملل متحد که ذیل فصل هفتم وضع شده و تحریم تسلیحاتی نیز بخشی از آن است، بازخواهد گشت.

ایران در مقابل با یادآوری خروج یک‌جانبه و غیرقانونی آمریکا از برجام و با تاکید بر این موضوع که دیگر واشنگتن در قبال برجام هیچ حقی ندارد، اعلام کرده است که در صورتی که آمریکا موفق به بازگرداندن تحریم‌های تسلیحاتی شود، اقدام متقابل خواهد کرد.

هرچند کشورهایی چون چین و روسیه رسماً اعلام کرده‌اند که تلاش آمریکا غیرمنطقی بوده و واشنگتن دیگر عضوی از برجام نیست که بتواند در مورد آن تصمیمی بگیرد؛ ولی تهران نیز گزینه‌های روی میزی دارد که می‌تواند جلوی اقدامات و تلاش‌های آمریکایی‌ها را بگیرد و باز هم شکست دیگری در پرونده مقامات واشنگتن ثبت شود.

۱ - محدود کردن بازرسی‌ها

با توجه به اینکه ایران تحت شدیدترین نوع بازرسی‌های قرار دارد، به نظر می‌رسد ایران می‌تواند برای محدود کردن بازرسی‌ها، در سه بخش محدوده بازرسی، تعداد بازرس‌ها و سطح دسترسی اقدام کند.

در همین راستا نیز بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی در نشست خبری خود با خبرنگاران که روز شنبه ۱۸ آبان در سایت غنی‌سازی فردو انجام گرفت در مورداحتمال کاهش بازرسی‌ها گفت: باید این نکته را نیز بگویم که در برخی موارد که مربوط به کاهش تعهدات برجامی ما می‌شود دیگر لزومی به بازرسی‌های آژانس نیست و اگر آنها می‌خواهند همچنان به این کار ادامه دهند، وقت خود را تلف می‌کنند.

محمدعلی پورمختار عضو کمیسیون حقوقی و قضائی مجلس دهم نیز در همین رابطه و با اشاره به بدعهدی طرف‌های غربی تصریح کرد: در صورت ادامه بدعهدی اروپایی‌ها و تأمین نشدن منافع کشور، محدودیت‌هایی را در مقابل بازرسی‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ایجاد خواهد شد.

محمدجواد جمالی نوبندگانی نایب رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس دهم نیز در همین زمینه بیان کرد: اعمال برخی محدودیت‌ها مقابل بازرسی‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از تأسیسات هسته‌ای ایران را به‌عنوان بخشی از کاهش تعهدات برجامی کشور می‌تواند در دستور کار باشد.

۲ - افزایش سطح غنی‌سازی

ایران پیش از برجام در سطح ۲۰ درصد به غنی‌سازی می‌پرداخت و بسیاری این موضوع را ابزار قدرتی در دست کشور برای چانه‌زنی می‌دانستند. تحلیل‌گران سیاسی معتقدند که با توجه به خط قرمز بودن غنی‌سازی بالای پنج درصد، اگر مسئولان کشور بازگشت به سطح ۲۰ درصدی را اعلام کنند، می‌تواند گام مؤثری در مقابل بدعهدی طرف‌های غربی باشد.

کمالوندی در نشست خبری سال گذشته خود که در فردو برگزار شد، در همین باره اظهار داشت: توان غنی‌سازی اورانیوم تا ۶۰ درصد را داریم و بر اساس نیاز کشور و دستور مسئولان آن را انجام می‌دهیم.

همچنین علی‌اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی در حاشیه بازدید خبرنگاران از مجتمع غنی‌سازی شهید احمدی روشن (نطنز) گفت: هرگاه مقام‌های ارشد کشور درباره غنی‌سازی ۲۰ درصدی دستور دهند، ما در چهار دقیقه به آن دست پیدا می‌کنیم.

نایب رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دهم نیز در همین زمینه گفت: کاهش تعهدات ایران می‌تواند افزایش سطح غنی‌سازی تا سطح مورد نیاز باشد تا اروپایی‌ها را وادار به اجرای تعهدات خود کند.

۳ - عدم اجرای پروتکل الحاقی

ایران طبق برجام، اجرای پروتکل الحاقی را به صورت داوطلبانه اجرا می‌کند و طبق مفاد توافق، کشورمان باید در هشتمین سال روز توافق با روز ارائه گزارش مدیرکل آژانس، پروتکل الحاقی را در مجلس شورای اسلامی بررسی و تصویب کند.

اما با توجه به این موضوع که آمریکا به صورت یک‌جانبه از برجام خارج شده و سه کشور انگلیس، آلمان و فرانسه نیز به تعهدات خود عمل نمی‌کنند، برخی از مسئولان عدم اجرای پروتکل الحاقی را به عنوان یکی از گزینه‌های روی میز ایران مطرح کردند و این اقدام را هشداری جدی به طرف‌های اروپایی باقی‌مانده در برجام برای اجرای تعهدات خود می‌دانند.

علی مطهری نایب رئیس اسبق مجلس شورای اسلامی در همین زمینه تصریح کرد: حال که تا این حد ایران را تحت فشار قرار می‌دهند و بیش از سایر کشورها تأسیسات هسته‌ای را بازدید می‌کنند، می‌توانیم از اجرای پروتکل الحاقی خودداری کنیم.

سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دهم نیز با تاکید بر عدم اجرای پروتکل الحاقی به عنوان یکی از گزینه‌های روی میز ایران گفت: وقتی پروتکل الحاقی به صورت داوطلبانه در حال اجرا است؛ اما طرف مقابل به تعهداتش عمل نمی‌کند، جمهوری اسلامی می‌تواند انجام اجرای داوطلبانه این پروتکل را متوقف کند.

۴ - خروج از NPT

ایران در سال ۱۹۶۸ به پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) پیوست و بعد از انقلاب اسلامی، همیشه عضویت در این پیمان مورد مناقشه بوده است. بسیاری از کارشناسان معتقدند ادامه حضور کشورمان در NPT با توجه به بدعهدی‌های مکرر غربی‌ها در انجام تعهدات به‌رغم اجرای مفاد برجام از سوی ایران، کاری اشتباه است.

دریابان علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی نیز پیش از اقدام ترامپ در ترک برجام گفته بود: در صورت خروج آمریکا از توافق اتمی موسوم به برجام، یکی از گزینه‌های ایران، خروج از پیمان منع گسترش سلاح‌های اتمی (ان.پی.تی) است.

پس از خروج آمریکا از برجام، بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی در راستای مواضع دبیر شورای عالی امنیت ملی با اشاره به اینکه سازمان انرژی اتمی چندین پیشنهاد برای کاهش تعهدات ارائه کرده، گفت: سازمان انرژی اتمی ۱۵ پیشنهاد ارائه کرده که برای آینده مورد اقدام قرار می‌گیرد و خروج از NPT نیز یکی از همین پیشنهادات است.

با توجه به اظهارات دبیر شورای عالی امنیت ملی و سخنگوی سازمان انرژی اتمی به وضوح مشخص می‌شود که خروج از NPT یکی از گزینه‌های روی میز ایران برای مقابله با بدعهدی‌های آمریکا و کشورهای اروپایی بوده و امکان اتخاذ این تصمیم در زمان خود بسیار زیاد است.

علاوه بر اظهارات شمخانی و کمالوندی، حمید بعیدی‌نژاد سفیر ایران در لندن نیز با اشاره به ادامه بدعهدی‌های طرف مقابل در توافق هسته‌ای در جمع خبرنگاران و رسانه‌های انگلیسی گفت: در برخی از حلقه‌ها و بین بعضی شخصیت‌ها در ایران این نظریه وجود دارد که در حال حاضر از عضویت در NPT سودی نمی‌بریم. به دنبال مسائلی که در مورد برجام پیش آمده، تعداد بیشتری از مردم به صحبت‌هایی که در مورد خروج از NPT می‌شود، توجه می‌کنند.

۵ - خروج از برجام

یکی از مهم‌ترین گزینه‌های پرتکرار برای مقابله با بدعهدی‌های طرف‌های غربی و کارشکنی‌های ادامه دار آمریکا، خروج از برجام است و محمدجوادظریف وزیر امور خارجه نیز در مصاحبه‌ای می‌گوید: ایران گزینه‌های متعددی دارد و خروج از برجام نیز یک گزینه است. حتماً این اقدام یکی از ده‌ها گزینه ما است.

وی همچنین در میزگردی با روزنامه‌نگاران که در مقر ایران در سازمان ملل متحد برگزار شد هم گفت: اگر مکانیسم مالی اروپا مؤثر نباشد، ایران ممکن است از توافق هسته‌ای خارج شود.

علاوه بر وزیر امور خارجه، سیدعباس عراقچی معاون سیاسی وزیر امور خارجه و عضو ارشد تیم مذاکره کننده هسته‌ای در ۱۸ اردیبهشت در گفتگو با شبکه ۲ رسانه ملی خروج از برجام را یکی از گزینه‌های روی میز ایران اعلام می‌کند و می‌گوید: ما خروج از برجام را در دستور کار قرار داریم.

عراقچی در گفتگوی دیگری با تاکید بر اینکه اصل بر منافع کشور است، نه اینکه برجام حفظ شود، تصریح کرد: اگر منافع کشور ایجاب کند که برجام را کنار بگذاریم، این کار صورت می‌گیرد.

وی همچنین در میزگردی در کنفرانس عدم اشاعه که در شهر مسکو برگزار شد، اظهار داشت: روشن است که وقتی توافقی برای شما منفعتی نداشته باشد، دلیلی ندارد که به تعهدات خود پایبند باشید. توازن توافق به کلی بر هم خورده است، همه می‌دانند. هر توافقی بر اساس بده بستان است. اگر قرار است ایران فقط اعطا کند و در مقابل چیزی دریافت نکند، چرا باید در این توافق بمانیم؟

تغییر نگرش ایران در دکترین هسته‌ای

عراقچی در نشست مسکو با یادآوری همکاری ایران در موضوع هسته‌ای به نحوی طرف‌های غربی برجام را تهدید و عنوان کرد: اگر پاداش ایران پس از این همه تعامل و مذاکره و همکاری با آژانس این باشد که دوباره تحت فصل هفتم [منشور ملل متحد] قرار گیرد، این به‌معنای آن است که «دکترین هسته‌ای» ما اشتباه بوده است و ما باید سیاست و دکترین هسته‌ای خود را مورد بازبینی و بررسی مجدد قرار دهیم.

همچنین حسن روحانی ۱۷ اردیبهشت سال جاری در نشست کابینه گفت: «لغو تحریم تسلیحاتی، جزو لاینفک برجام است. اگر تحریم تسلیحاتی روزی بخواهد تحت هر عنوان با هر بیان و با هر مکانیزمی برگردد، پاسخ ما همانی است که من در نامه‌ای به سران ۱+۴ در پاراگراف آخر نوشتم و سران خوب می‌دانند که جواب ما آن روز چه خواهد بود و آنها می‌دانند چنین خطایی چه عواقب وخیمی برای آنها دارد.

این دو موضوع نشان می‌دهد که ایران با اتخاذ راهبردی منسجم و بازدارنده تلاش دارد تا به اروپایی‌ها بگوید که اگر قرار باشد انفعال آنها ادامه داشته و در مقابل زیاده‌خواهی‌های آمریکا همچنان بی‌عمل باشند، ایران با اتخاذ شیوه مناسب، خواهد توانست جواب درخوری که دربردارنده منافع ملی باشد را در مقابل ایالات متحده دهد.