خون سبز نوعی مارمولک دانشمندان را سردرگم کرد

نوعی مارمولک در جنگل‌های گینه نو و جزایر سلیمان زندگی می‌کند که خون سبز سمی آن‌ها، برخلاف انتظار، جانشان را تهدید نمی‌کند.

 هرچند شنیدن واژه‌ی «خون» معمولاً تصویری از مایعی سرخ در ذهن تداعی می‌کند، در دنیای جانوران رنگ خون الزاماً محدود به قرمز نیست. در حقیقت، در جنگل‌های گینهٔ نو و جزایر سلیمان گروهی از مارمولک‌های سقنقور (اسکینک) زندگی می‌کنند که خون آن‌ها به شکلی غیرمعمول، سبز است.

اسکینک‌های موردنظر از جنس مارمولک‌های خون سبز (Prasinohaema) هستند. این مارمولک‌های درخت‌زی عمدتاً از حشرات تغذیه می‌کنند و از نظر ظاهری تفاوتی با دیگر اسکینک‌ها ندارند: آن‌ها بدنی کشیده و پوشیده از پولک و اندام‌هایی کوچک دارند. با‌این‌حال، ویژگی منحصر به‌فرد آن‌ها درون بدنشان نهفته است. آن‌ها تنها عضو گروه مشیمه‌داران هستند که خون سبز دارند و علت این پدیده هنوز برای دانشمندان روشن نیست.

البته دانشمندان می‌دانند چه چیزی باعث سبز شدن خون مارمولک‌های خون سبز می‌شود. اسکینک‌های خون سبز مقدار زیادی رنگدانه سبزرنگ بیلیوردین را در خون خود دارند که بالاترین غلظت اندازه‌گیری‌شده در تمام موجودات است. این ماده روی سایر بخش‌های بدنشان هم تأثیر می‌گذارد. کریستوفر آستین، زیست‌شناس خزندگان و دوزیستان، می‌گوید: «استخوان‌ها، ماهیچه‌ها، بافت‌ها و حتی زبان و پوشش مخاطی آن‌ها سبز است.»

دانشمندان وقتی می‌پرسند «چرا خون این مارمولک‌ها سبز است»، دنبال پاسخ از نگاه تکامل و سازگاری با محیط هستند. آن‌ها می‌خواهند دریابند که این ویژگی چه فایده‌ای برای بقای آن‌ها دارد. از آن‌جا که این ویژگی حداقل چهار بار به طور مستقل در گونه‌های مختلف ظاهر شده و باقی مانده است، به نظر می‌رسد سودمند باشد و پدیده‌ای تصادفی نباشد.

نکته عجیب این است که مارمولک‌های خون سبز بر اساس شرایط زیستی آن‌ها (مثلاً مسمومیت بالقوه با رنگدانه سبز یا محیط زندگی دشوار)، به‌طور طبیعی نباید زنده می‌ماندند، یعنی شرایط به‌نظر برایشان مرگ‌آور است، اما همچنان زنده هستند.

بیلیوردین در جریان تجزیه طبیعی گلبول‌های قرمز خون تولید می‌شود و در واقع محصول زائدی است که در انسان‌ها نباید مقدار زیادی از آن وجود داشته باشد. تجمع بیش از حد بیلیوردین می‌تواند به بیماری یرقان منجر شود که باعث زرد شدن پوست می‌شود و در موارد شدید می‌تواند کشنده باشد. با‌این‌حال، اسکینک‌های خون‌سبز با غلظت بیلیوردین پلاسما ۴۰ برابر بیشتر از انسان‌های مبتلا به یرقان بدون هیچ مشکلی زندگی می‌کنند. پس سؤال این است: دلیل این توانایی چیست؟

پاسخ احتمالی را می‌توان در ژنوم آن‌ها جست‌وجو کرد. اوایل سال جاری، دانشمندان دانشگاه بریگم یانگ آمریکا قدمی به حل این معما نزدیک‌تر شدند و برای اولین بار ژنوم اسکینک‌های خون سبز را بررسی کردند. آن‌ها این کار را با استفاده از نمونه‌ای ۲۰ ساله از موزه انجام دادند که ابتدا آن را اسکینک سبز معمولی درختی (Prasinohaema flavipes) می‌دانستند، اما اکنون احتمال می‌دهند که نمونه ممکن است گونه‌ای جدید و نزدیک به آن باشد.

به‌نوشته‌ی وب‌سایت آی‌اف‌ال ساینس، پژوهشگران ژنی را شناسایی کردند که احتمالاً نسخه‌ای به‌شدت تغییر یافته از پروتئینی به نام آلفا-فتوپروتئین (AFP) را رمزگذاری می‌کند و می‌تواند توضیح دهد چگونه اسکینک‌ها می‌توانند با خون سبز خود زنده بمانند. محققان در مطالعه خود نوشته‌اند: «ممکن است AFP قادر باشد به بیلیوردین متصل شود و بدین ترتیب اجازه دهد این رنگدانه سمی در جریان خون باقی بماند بدون آنکه به سلول‌ها آسیب برساند.»

دانشمندان هنوز نمی‌دانند چگونه اسکینک‌ها به چنین خون سبزی دست یافته‌اند، اما معتقدند درک سازوکار ژنتیکی مسئول این ویژگی می‌تواند به پاسخ دادن به سوالات مرتبط با زیست‌شناسی و تکامل این مارمولک‌ها کمک کند. آن‌ها همچنین می‌گویند که داشتن ژنوم مرجع دقیق و کامل اولین قدم مهم برای رسیدن به این هدف است.