چرا ناسا می‌خواهد روی ماه رآکتور هسته‌ای بسازد؟
مدیر موقت ناسا بخشنامه‌ای جدید برای ساخت رآکتور هسته‌ای روی ماه صادر کرده است؛ اما هنوز معلوم نیست کاربرد آن دقیقاً چه خواهد بود.
ناسا قصد دارد تا اواسط دهه ۲۰۳۰، یک رآکتور هسته‌ای روی ماه بسازد. این هدف، در بخشنامه جدیدی که شان دافی، مدیر موقت آژانس فضایی آمریکا صادر کرده، به‌صراحت اعلام شده است. البته ایده ساخت رآکتور هسته‌ای در ماه تازگی ندارد؛ ناسا پیش‌تر در سال ۲۰۲۲ به سه شرکت مختلف برای طراحی راکتورهای نسبتاً کوچک، قراردادهایی اعطا کرده بود. اما آنچه بخشنامه جدید را متمایز می‌کند، مقیاس بزرگ‌تر و سرعت بالاتر اجرای آن است.
طبق گفته دافی، رآکتور قمری باید دست‌کم صد کیلووات برق تولید کند؛ عددی که در مقیاس زمینی بسیار ناچیز محسوب می‌شود و تنها برق حدود ۸۰ خانه آمریکایی را تأمین می‌کند. بااین‌حال، هنوز مشخص نیست این انرژی دقیقاً قرار است صرف چه کاری شود.
محتمل‌ترین کاربرد برق هسته‌ای در ماه، پشتیبانی از سکونتگاه‌های انسانی پایدار در ماه است؛ هرچند چنین سکونتگاهی، حتی در بهترین سناریوها و با فرض تحقق اهداف برنامه آرتمیس در جدول زمانی تعیین‌شده، دهه‌ها با واقعیت فاصله دارد؛ به‌ویژه وقتی بدانیم بسیاری از اجزای مأموریت برنامه‌ریزی‌شده‌ی فرود روی ماه در سال ۲۰۲۷ هنوز حتی آزمایش نیز نشده‌اند.
چشم‌انداز وقتی بدبینانه‌تر می‌شود که به تعدیل‌های اخیر در ناسا توجه کنیم. در ماه‌های گذشته، حدود ۲۰ درصد از نیروی کار ناسا تصمیم به ترک این سازمان گرفتند؛ اقدامی که در چارچوب برنامه‌ی «استعفای تعلیقی» دولت دونالد ترامپ انجام شده است. از سوی دیگر، بودجه ناسا نیز در معرض کاهش تا سقف ۲۴ درصد قرار دارد. در صورت تصویب بودجه پیشنهادی ترامپ، فعالیت‌های علمی این آژانس تقریباً نصف خواهد شد؛ از جمله لغو بسیاری از مأموریت‌های برنامه‌ریزی‌شده و کنارگذاشتن برخی از فضاپیماهای کنونی که همچنان در مدار فعال هستند.
البته نمی‌توان ادعا کرد که بین کاهش بودجه‌ی مورد انتظار ناسا با هزینه‌های ساخت رآکتور هسته‌ای روی ماه، ارتباط مستقیم وجود دارد. اما هم‌زمانی این دو موضوع، پرسش‌هایی جدی به‌همراه دارد: آیا واقعاً قرار است برخی از مهم‌ترین برنامه‌های ناسا کنار گذاشته شوند تا یک ژنراتور برق، آن‌هم بدون کاربرد مشخص روی ماه قرار داده شود؟ آیا ناسا اصلاً بودجه کافی برای عملی‌کردن چنین پروژه‌ای را خواهد داشت؟ و در نهایت، اصلاً هدف از ساخت رآکتور هسته‌ای در ماه چیست؟
به‌گفته دافی، دست‌کم بخشی از تلاش برای قراردادن رآکتور روی ماه، سبقت‌گرفتن از چین و روسیه است. او در بخشنامه خود نوشته است: «از مارس ۲۰۲۴ تاکنون، چین و روسیه دست‌کم سه مرتبه به‌طور رسمی اعلام کرده‌اند که قصد دارند تا اواسط دهه ۲۰۳۰، به‌صورت مشترک یک رآکتور هسته‌ای روی ماه نصب کنند. نخستین کشوری که به این هدف برسد، احتمالاً ناحیه‌ای را به‌عنوان «منطقه ممنوعه» اعلام خواهد کرد؛ اقدامی که می‌تواند حضور برنامه‌ریزی‌شده آمریکا در قالب مأموریت آرتمیس را با اختلال جدی مواجه کند؛ مگر آنکه ما زودتر وارد عمل شویم.»
بااین‌حال، هیچ قانونی بین‌المللی وجود ندارد که مفهومی به‌نام «منطقه ممنوعه» روی ماه را به رسمیت بشناسد. «معاهده فضای ماورای جو» صرفاً بر لزوم «رعایت احترام متقابل» میان کشورها در فضا تأکید و دخالت در فعالیت‌های دیگر کشورها را منع می‌کند؛ اما به‌صراحت، هرگونه ادعای حاکمیت بر اراضی فضایی را ممنوع کرده است.
«در قطب جنوب ماه هم یخ داریم، هم نور خورشید. ما می‌خواهیم اول به آنجا برسیم و آن را برای آمریکا تصاحب کنیم»
توافق‌نامه آرتمیس که جدیدتر است، تعریفی نسبتاً دقیق‌تر از «مناطق امن» ارائه می‌دهد؛ اما نه چین و نه روسیه هیچ‌کدام از امضاکنندگان این پیمان نیستند. در نتیجه، ایجاد منطقه ممنوعه‌ی رسمی روی ماه، آزمونی سخت برای اعتبار حقوقی معاهده فضای ماورای جو خواهد بود و حتی مشخص نیست چنین منطقه‌ای از نظر حقوقی قابلیت اعلام رسمی را داشته باشد.
بااین‌حال، به‌نظر می‌رسد دولت ترامپ مصمم است مهر خود را بر ماه بکوبد. دافی در نشست خبری روز ۶ مرداد با اشاره به قطب جنوب قمری گفت: «یک بخش خاص از ماه وجود دارد که همه می‌دانند بهترین ناحیه است. در آنجا هم یخ داریم، هم نور خورشید. ما می‌خواهیم اول به آنجا برسیم و آن را برای آمریکا تصاحب کنیم.»
البته تصاحب هر بخشی از ماه برای ایالات متحده، از نظر حقوق بین‌الملل بسیار قابل‌بحث خواهد بود. بنابراین همچنان این پرسش باقی است: جدا از نمایش قدرت ژئوپولیتیک، چه توجیه مشخصی برای نصب رآکتور هسته‌ای روی ماه در حال حاضر وجود دارد؟ هنوز کسی پاسخ قانع‌کننده‌ای برای این پرسش ارائه نکرده است.
