سندرم توهم لرزش و زنگ تلفن همراه
در اواسط یک روز عادی توجه‌تان به تلفن همراه‌تان جلب می‌شود، مطمئن هستید گوشی‌تان لرزیده است. اما هیچ خبری نیست: نه تماس از دست رفته، نه پیام و نه حتی یک اعلان کوچک. نگاه کوتاهی به اطراف می‌اندازید، گوشی را دوباره در جیب خود می‌گذارید و با کمی سردرگمی به ادامه کار خود می‌پردازید. این صحنه شاید برای بسیاری از ما آشنا باشد؛ لحظه‌ای که چیزی را حس می‌کنیم که اصلا اتفاق نیفتاده است.
به گزارش مجله فوربز (Forbes)،این تجربه تکراری، تنها یک خطای ساده نیست. پژوهش‌ها نشان می‌دهد این پدیده که «سندروم لرزش فانتوم» نام دارد، به شکل گسترده در زندگی دیجیتال امروز حضور دارد. این لرزش‌های خیالی، تصویری روشن از رابطه پیچیده و گاه اضطراب‌آور انسان با فناوری‌های شخصی ارائه می‌دهد.
از پیجر‌ها تا گوشی‌های هوشمند
پدیده لرزش فانتوم به دوران پیش از گوشی‌های هوشمند بازمی‌گردد. در دهه ۱۹۹۰ کاربران پیجر‌ها از تجربه مشابهی خبر می‌دادند و آن را با اصطلاح غیررسمی «بیپ‌اپی‌لپسی» توصیف می‌کردند. اما با گسترش گوشی‌های هوشمند و تبدیل آنها به وسیله‌ای همیشگی در جیب و کیف، این تجربه به پدیده‌ای عمومی و گسترده تبدیل شد.
اصطلاح علمی این پدیده نخستین بار در مقالات روان‌شناسی با عنوان سندروم لرزش فانتوم (Phantom Vibration Syndrome) مطرح شد. پژوهشگران توضیح دادند که این تجربه در اصل یک نوع «توهم لمسی» است: فرد لرزشی را حس می‌کند که در واقع وجود ندارد. در بسیاری موارد حتی شنیدن صدای کوتاه یا لرزش روی سطح میز می‌تواند چنین توهمی را تقویت کند.
سوءتعبیر محرک‌های حسی یا توهم لمسی
طبق مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۲ که در مجله (Computers in Human Behavior) منتشر شد، سندروم لرزش فانتوم به ادراک لرزش یا صدای اعلان گوشی در شرایطی اشاره دارد که هیچ محرک واقعی وجود ندارد. نویسندگان این پژوهش آن را نتیجه سوءتعبیر محرک‌های حسی یا توهم لمسی دانستند. جالب است بدانید که، ۸۹ درصد از شرکت‌کنندگان در این مطالعه گفته‌اند حداقل هر دو هفته یک بار چنین تجربه‌ای داشته‌اند.
این یافته‌ها نشان می‌دهد که پدیده لرزش فانتوم بسیار فراگیرتر از آن چیزی است که اغلب تصور می‌کنیم. کاربران مختلف در انجمن‌های اینترنتی نیز بار‌ها این تجربه را تأیید کرده‌اند. رسانه تراپی تیپز (TherapyTips) گزارش می‌دهد که تعدادی از کاربران می‌گویند: این تجربه برای روزی یک بار اتفاق می‌افتد.
سندروم لرزش فانتوم به خودی خود خطری جدی برای سلامت روانی ایجاد نمی‌کند. اما این پدیده بازتابی از رابطه بسیار نزدیک و گاه اضطراب‌آور انسان با فناوری‌های شخصی است
اختلالات فناورانه
توضیح علت‌های این پدیده به پژوهش‌های روان‌شناسی و علوم اعصاب بازمی‌گردد. مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۰ که در نشریه علمی-پزشکی (British Medical Journal) منتشر شد نشان داد که مغز برای مدیریت حجم بالای ورودی‌های حسی از الگو‌ها و فیلتر‌های پیش‌بینی استفاده می‌کند. به عبارت دیگر، وقتی گوشی به طور مرتب در جیب فرد می‌لرزد، مغز به مرور انتظار این لرزش را دارد، حتی اگر محرکی وجود نداشته باشد.
در پژوهش‌ها سندروم لرزش فانتوم را بخشی از «اختلالات فناورانه» (iDisorders) معرفی می‌کنند. این اصطلاح نشان می‌دهد اضطراب ناشی از وابستگی به ابزار‌های دیجیتال می‌تواند خود را به شکل‌های مختلفی بروز دهد، حتی به صورت توهم لرزشی.
این مطالعات نشان می‌دهند که رابطه کلی ما با فناوری‌های معاصر سطوح بالایی از اضطراب ایجاد می‌کند. ما هنگام انتظار برای ایمیل بعدی یا پیام شبکه اجتماعی دچار اضطراب می‌شویم. این اضطراب می‌تواند به نتایج متفاوتی منجر شود و لرزش فانتوم یکی از بی‌ضررترین آنها است.
تجربه یک الگوی قدیمی
برای بسیاری از افراد، سندروم لرزش فانتوم یک تجربه روزانه است. در گزارش مجله فوربز، کاربری می‌گوید: گاهی حتی وقتی گوشی در جیبم نیست، حس می‌کنم در حال لرزش است و این تجربه واقعا من را می‌ترساند. این روایت‌ها نشان می‌دهد که تجربه لرزش فانتوم محدود به موقعیت‌های خاص نیست و می‌تواند حتی بدون وجود گوشی رخ دهد.
این پدیده برای بسیاری کاملا آشنا است. کاربران قدیمی فناوری نیز از همین تجربه در دوران پیجر‌ها صحبت می‌کنند. این روایت تاریخی نشان می‌دهد که لرزش فانتوم محصول مستقیم گوشی‌های هوشمند نیست، بلکه ادامه یک الگوی قدیمی‌تر در تعامل انسان با ابزار‌های دیجیتال است.
سندروم لرزش فانتوم به خودی خود خطری جدی برای سلامت روانی ایجاد نمی‌کند. اما این پدیده بازتابی از رابطه بسیار نزدیک و گاه اضطراب‌آور انسان با فناوری‌های شخصی است. لرزش‌های خیالی یادآوری می‌کنند که گوشی‌ها و اعلان‌هایشان تا چه اندازه در زندگی روزمره ما نفوذ کرده‌اند.
از سوی دیگر، این تجربه برای بسیاری افراد عادی شده و جای نگرانی ندارد. با این حال، فراگیر بودن این پدیده نشان می‌دهد که وابستگی ما به ابزار‌های دیجیتال ابعادی فراتر از راحتی و کارایی یافته است. گوشی‌های هوشمند دیگر تنها ابزار ارتباطی نیستند؛ آنها بخشی از بدن و ذهن ما شده‌اند.
