بازگشت نسخه‌های خطی ابریشمی باستانی به چین؛ الگویی درخشان برای بازپس‌گیری آثار گمشده
دو نسخه خطی ابریشمی ۲۳۰۰ ساله چین که ۷۹ سال در آمریکا بودند، چند روز پیش به سرزمین مادری بازگشت داده شدند. این نخستین پرونده موفق چین در بازپس‌گیری آثار تاریخی گمشده به شمار می‌رود و الگویی قابل توجه برای دیگر کشورها در روند استرداد میراث فرهنگی‌شان ارائه می‌دهد.
نسخه های خطی ابریشمی، متونی هستند که طی دوران «ایالت‌های جنگ‌طلب چین» (۴۷۵–۲۲۱ قبل از میلاد) تا «سلسله هان» (۲۰۶ قبل از میلاد–۲۲۰ میلادی) بر پارچه‌های ابریشمی نوشته می‌شدند. به دلیل آسیب‌پذیری مواد، بسیار کمیاب هستند و هر حرف و نقاشی آن‌ها جوهره‌ای از فرهنگ و فلسفه چینی است. نسخه‌های بازگردانده‌شده که در سال ۱۹۴۲ در گورستان «چو» منطقه «زیدانکو» شهر« چانگشا» کشف شدند، در سال ۱۹۴۶ به طور غیرقانونی از کشور خارج شده بودند و تنها نمونه شناخته‌شده کتاب‌های ابریشمی دوران ایالت‌های جنگ‌طلب چین به شمار می‌روند.
چین و ایران، به‌عنوان دو تمدن باستانی، هر دو به دلیل استعمار، جنگ‌ها و معاملات غیرقانونی، آثار فراوانی را از دست داده‌اند. براساس آمار یونسکو، بیش از ۱۶ میلیون اثر فرهنگی چین در خارج از کشور پراکنده شده‌اند که بیش از ۱۰۰ هزار قطعه آن‌ها آثار ملی درجه یک و دو هستند.
از جمله دلایل اصلی این پدیده می‌توان به غارت‌های قدرت‌های استعماری در دوران مدرن (مانند آتش‌سوزی کاخ «یوانمینگ» و سرقت اسناد «دون‌هوانگ»)، حفاری و قاچاق غیرقانونی و نیز رشد بی‌ضابطه بازارهای خصوصی خرید و فروش آثار تاریخی اشاره کرد.
از زمان تأسیس جمهوری خلق چین، از طریق همکاری‌های قضایی، مذاکرات حقوقی، کمک‌های اهدایی و عملیات نجات و جمع‌آوری، بیش از ۱۵۰ هزار اثر فرهنگی گمشده چین به کشور بازگشت داده شده است. با این حال، راه‌حل‌های بازپس‌گیری هنوز پرپیچ‌وخم است.
ایران نیز شاهد غارت گسترده آثار تاریخی بوده است. براساس آمار سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران، تنها در بریتانیا بیش از ۱۸۰ هزار قطعه اثر تاریخی ایرانی نگهداری می‌شود و شمار آثار ایرانی در موزه‌ها و مجموعه‌های خصوصی سایر کشورها قابل اندازه‌گیری نیست.
نمایشگاه‌های آثار فرهنگی برجسته ایرانی که از ژانویه سال گذشته در شهرهای مختلف چین برگزار شد، معمولا با نمایشی از بازسازی دقیق یکی از ستون‌های دو سرگاو آغاز می‌شود؛ اثر ارزشمندی از دوران هخامنشی که نسخه اصلی آن در موزه بریتانیا نگهداری می‌شود.
اخیراً، ایران با استفاده از همکاری‌های بین‌المللی و رویکردهای حقوقی، بخشی از آثار خود را بازپس‌گرفته است. به‌عنوان مثال، «مسعود پزشکیان» رئیس جمهور ایران سپتامبر سال گذشته در سفر به نیویورک ۱۱۰۰ لوح گِلی از دوران هخامنشی را به تهران بازگرداند.
بازگشت نسخ خطی ابریشمی نمونه‌ای از چالش‌های پیچیده‌ی بازپس‌گیری آثار گمشده است. چین با استفاده از تحقیقات علمی، ردیابی دقیق تاریخی و مذاکرات دوستانه با موزه‌های آمریکایی، مدارک قاطعی برای بازپس‌گیری ارائه کرد. در این راه، فناوری‌های پیشرفته نقشی کلیدی داشتند. استفاده از اسکن‌های مادون قرمز، آزمایش‌های ایزوتوپی و تصویربرداری نانوسپکتروسکوپی به بازسازی ۸۳۲ حرف خط میخی و کشف ۳۷ اصطلاح نظامی دوره کشورهای جنگ‌طلب کمک کرد. این فناوری‌ها باعث شد تا آثار ۲۰۰۰ ساله چینی دوباره زنده شوند.
علاوه بر این، رسانه‌ها نقشی مهم در پیشبرد این پرونده بازپس‌گیری داشتند. برنامه «داستان نسخه‌های خطی ابریشمی» که توسط «رادیو و تلویزیون مرکزی چین» در سپتامبر ۲۰۲۴ پخش شد، نامه «ژائو جی‌شانگ»، کلکسیونر آثار چینی به «جان هدلی کاکس » شهروند آمریکایی را منتشر کرد. این نامه ثابت کرد که نوشته‌های ابریشمی در سال ۱۹۴۶ توسط کاکس به شیوه‌ای فریبکارانه از چین خارج شده است. موزه‌های آمریکایی با توجه به شواهد قاطع چین، با بازگرداندن آثار موافقت کردند.
از تکمیل زنجیره شواهد در سال ۲۰۲۰ تا استرداد موفق در ۲۰۲۵، روند بازپس‌گیری نسخه‌های خطی ابریشمی نشان‌‌دهنده پیشرفت‌های دوگانه چین در حفظ حاکمیت فرهنگی و گفتگوی تمدن‌هاست. سرنوشت ۷۹ ساله این آثار و بازگشت موفقیت‌آمیزشان ظرف تنها ۲ سال، هم نمادی از روند احیای تمدن چین است و هم الگویی برای حفاظت از میراث فرهنگی در سطح جهان فراهم می‌آورد.
دقت کردید هر چه آثار باستانی و تاریخی و فرهنگی قدیمی است پس از سرقت سر از آمریکا و اروپا در می‌آورد و یا در جنگ‌ها و اشغال کشورها توسط اروپاییان و آمریکا دزدیده می‌شوند و به موزه‌های خودشان می‌برند .