داستان یک عکس / ۴ فارغ‌التحصیل دانشگاه آمریکایی، در چهارضلعی جدال سیاسی افغانستان / وقتی رهبران طالبان و مخالفان آنها همه هم‌کلاسی هستند!

زمانیکه در دهه ۷۰ میلادی آدم های داخل این عکس بورسیه شدند کسی فکرش را هم نمیکرد ۴ دهه بعدتر آنهامحور سیاست کشور قرار بگیرند.

محمد اشرف غنی - زلمی خلیلزاد-حامد کرزی و شیر عباس استانکزی کسانی بودند که تقریبا همزمان بورسیه تحصیلی برای خارج از کشور دریافت کردند.
غنی ، خلیلزاد و کرزی هرسه بورسیه تحصیلی در دانشگاه های آمریکایی را دریافت کردند و استانکزی نیز در کالج نظامی هندوستان که یکی از مراکز مهم آموزش نظامی در این کشور است مشغول به تحصیل شدند .

فرستاده ای در افغانستان

خلیلزاد را باید معمار توافق نامیمون صلح دوحه دانست که به تعبیر خودش در مصاحبه اش با فایننشال تایمز با خروج غنی به شکست انجامید هر چند که با ورود خروج ناگهانی آمریکایی ها از بگرام و خالی گذاشتن دست دولت افغانستان در مقابل طالبان میتوان ان را سناریویی از پیش تعیین شده دانست.

خلیل زاد که در ۱۹۵۲ میلادی در مزار شریف به دنیا آمده است در دوران تحصیلات متوسطه به دلیل تحصیل در یکی از موسسات آموزشی معتبر کابل و از طرف فرزند شخصیت سیاسی بودن از طرف دیگر منجر به این می شود که وی گزینه مناسب برای دولت آمریکا به نظربیاید.

محمد اشرف غنی و خلیلزاد هر دو در دانشگاه آمریکایی بیروت تحصیلکرده اند . دراین باره نیویورک تایمز نوشته است که او با خلیلزاد برای اولین بار به عنوان دو نوجوان، 53 سال قبل در ایالات متحده امریکا ملاقات کردند.

بعد از این که هر دو تحصیلاتش را در دانشگاه امریکایی بیروت به پایان رسانید، در اواخر دهه 1970 میلادی در افغانستان جنگ بود و آنها دوباره به ایالات متحده امریکا بازگشت. آقای خلیلزاد دکترای خود را از دانشگاه شیکاگو به دست آورد و آقای غنی مدرک ماستری و دکترای خود را از دانشگاه کلمبیا دریافت کرد.

آنچه در این بین اهمیت دارد نه تحصیل این دو شخصیت در آمریکا بلکه حکایت چیز دیگریست.

زمانی که سایه شوروی در دهه ۷۰ و ۸۰میلادی بر سیاست افغانستان سنگینی می کرد و از طرف نیز آمریکا به دنبال نفوذ و مقابله با کمونیسم بود و رژیم سیاسی وقت نیز چرخشی کوچک به سمت غرب داشت شاید دیپلماسی نرم و نفوذ فرهنگی بهترین ابزار برای نقش آفرینی در آینده ی منطقه مهم خاورمیانه و افغانستان بود .

با آغاز قیام مردم افغانستان علیه شوروی و تشکیل گروه های مجاهدین زمینه جهت کمک کشورها به مجاهدین فراهم شد.

با توجه به فضای بین الملل در آن سالها و شکستی که آمریکا در ویتنام توسط کمک های شوروی از آنجا خورده بود . این بار این دولت آمریکا بود که به دنبال انتقام از شوروی بود در اختیار گذاشتن موشک های دوش پرتاب استینگر برای هدف قراردادن هواپیماهای روسی را میتوان اوج سخاوت آمریکایی برای تجهیز مجاهدین افغانستانی نام برد.

با شکست شوروی و آغاز جنگ های داخلی و سپس تشکیل طالبان که به اعتراف کلینتن توسط سازمان های استخباراتی در پاکستان و سیا سازماندهی شد صحنه جدیدی از تحولات در افغانستان گشوده تحولاتی که در نهایت منجر به حضور ۲۰ ساله آمریکا بعد از حمله ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ شد .

جا به جایی مهره ها

با همه این تحولات اما نام ۴ نفر در این سال ها به خصوص بعد از حضور آمریکا در سیاست افغانستان به گوش خورده است .

زلمی خلیلزاد- محمد اشرف غنی - حامد کرزی- و شیر عباس استانکزی

زلمی خلیلزاد همانطور که گفته شد در اوج تحولات افغانستان معمار نظام سیاسی معیوب برآمده از توافق کنفرانس بن می باشد.

او به آرامی به عنوان یکی از طراحان برنامه بلند پروازانه تغییر منظر سیاسی خلیج فارس و آسیای مرکزی شاخص شد.

پیشرفت خلیل‌زاد تا اندازه‌ای با نقش او در سال‌های ۱۹۸۰ و اوایل سال‌های ۱۹۹۰ میلادی به عنوان مشاور عمده وزارت خارجه و پنتاگون در جنگ ضد شوروی در افغانستان و مسایل منطقه بستگی داشت. سال‌های ۱۹۹۰ و در دوران حکومت بیل کلینتون، این خلیل‌زاد بود که با تهیه سندی به نام «کتاب سفید درباره افغانستان» خواستار دخالت مجدد آمریکا برای تغییر وضع در افغانستان شد.

زلمی خلیل‌زاد پس از حملات ۱۱ سپتامبر و سقوط رژیم طالبان مهم‌ترین چهره دولت آمریکا در سیاست‌های آن کشور در ارتباط با افغانستان بوده و به عنوان فرستاده ویژه آمریکا در افغانستان خدمت کرده‌است.

در آن زمان، وی بر تدوین قانون اساسی افغانستان نظارت داشت، در اولین انتخابات این کشور شرکت داشت و به سازماندهی اولین جلسه لویه جرگه افغانستان کمک کرد.

در ژوئن ٢۰۰٢ نمایندگان ایالات متحده در لویه جرگه افغانستان برای انتخاب رئیس دولت، ظاهر شاه ٨٧ ساله پادشاه سابق افغانستان را متقاعد كردند كه حتی اگر اکثر نمایندگان لویه جرگه از وی حمایت کنند وی کناره بگیرد. این حرکت باعث خشم پشتون ها شد که نگران قدرت نابرابر ائتلاف شمال در دولت کرزی بودند.

در زمان تصدی خلیل زاد به عنوان سفیر، حامد کرزی رئیس جمهور جدید افغانستان به طور منظم درباره تصمیمات سیاسی با وی رایزنی نزدیک داشت و این دو به طور منظم با یکدیگر غذا می خوردند.

با این همه خلیلزاد در دو برهه حادثه مهم نقشی مهم داشته است .

نخست نشست بن در آلمان که نتیجه اش پایه گذاری نظام جمهوریت بود و دیگری روند مذاکرات صلح دوحه که به عنوان نماینده دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا مسئول مذاکره با طالبان بود و نتیجه اش هم سقوط جمهوریت شد گویا در طول دو دهه این مردم افغانستان بوده است که قربانی اهداف آمریکا شده اند .

مغز متفکر سقوط جمهویت

در کنار خلیلزاد محمد اشرف غنی و حامد کرزی نیز دو شخصیت کلیدی وسیاسی افغانستان هستند که در ۲۰ سال گذشته در صحنه سیاست افغانستان نقش بازی کرده اند دو شخصیتی که مانند خلیلزاد سابقه تحصیل و همکاری نزدیک با آمریکا را دارند .

محمد اشرف غنی در زمان حمله آمریکا به افغانستان وپروسه دولت سازی دستیار اخضر ابراهیمی نماینده سازمان ملل در امور افغانستان بود و بعد از تشکیل کابینه وزیر مالیه وسپس در چند سال بعد با تقلب رئیس جمهور افغانستان شد و در نهایت نظام دموکراتیکی که مردم افغانستان در ۲۰۱۴ در آن مشارکت ۸۰ درصدی داشتند را در آخرین انتخابات به مشارکت ۳۰ درصدی تقلیل داد.

شیر عباس استانکزی / دیپلمات طالبانی

استانکزی هم مانند اشرف غنی وخلیلزاد در دهه ۷۰ با بورسیه تحصیلی عازم هندوستان میشود . در باره ی شیر عباس استانکزی روزنامه نیویورک تایمز درمقاله ای چنین نوشته است ؛ پس از آن که شوروی در سال 1979 برای حمایت از دولت کمونیست در کابل به افغانستان حمله کرد، آقای ستانکزی و برخی از همصنفانش سیاسی‌تر شد. به جای بازگشت به کابل، او به پاکستان رفت تا در آن جا به گروه مقاومت ضد شوروی ملحق شود.

ستانکزی دو مهارت عمده داشت؛ یاد داشتن زبان انگلیسی و توانایی نظامی، که این مهارتهای وی در عملیات چریکی که به منابع اطلاعاتی خارجی متکی بود مفید واقع شد.
آقای ستانکزی معاون عبدالرب رسول سیاف یکی از فرماندهان اصلی عملیات چریکی شد. او در آن زمان رابط اطلاعات نظامی ارتش پاکستان بود نقشی که فعالیتهای سیاسی او را بعد از آن تحت شعاع قرار داد.

در دهه ۷۰ هنگامی که طالبان تحت حمایت پاکستان به کابل رسید، آقای ستانکزی معاون وزارت خارجه شد. مهارتهای انگلیسی او باعث شد که در رسانههای بین المللی و بین دیپلماتها، صدای رسای دولتی باشد که زنان را از حقوق اساسی شان محروم کرده بود. او برای به رسمیت شناختن دولت طالبان به ایالات متحده امریکا سفر کرد اما از سوی دولت کلینتون پاسخ مثبت دریافت نکرد و تلاشهایش در این زمینه ناموفق بود.

نام وی به طور مکرر در روزنامه شریعت طالبان به نشر میرسید اما بعدها به مدت طولانی نشر نام وی در روزنامه شریعت متوقف شد.

به گفته بسیاری از کارشناسان ؛ دوستانش چیزی که او را در قدرت نگهداشت رابطه دوامدار او با سازمان اطلاعاتی ارتش پاکستان(Pakistani Military Intelligence Agency) بود.

امروز ستانکزی به عنوان رهبر تیم مذاکره کنندگان طالبان کار میکند و به طور مستقیم با زلمی خلیلزاد نماینده دولت امریکا گفتگو کرده است. اما از زمان سقوط کابل بدین سو از وی گزارش و اخباری به نشر نرسیده است .

با این همه باید گفت در یک بازه زمانی آمریکا با اعطای چند بورس تحصیلی بذر نفوذ خود را در افغانستان کاشت . ۴۰ سال بعد با همان مهره ها هم به اهداف خود ر افغانستان دست پیدا کرد و هم فضای افغانستان به کانون بحران برای کشورهای منطقه و رقبای خودش تبدیل کرد و اینچنین با سرنوشت ۴ سال از مردم افغانستان بازی کرد مردمانی که زخم خورده حضور ابرقدرت های شرق و غرب در گورستان امپراطوری هاست .

منبع: خبر فوری

17