بیم‌ها و امیدها بر سر آینده برجام در سال 2019 /SPV جلوی مرگ برجام را خواهد گرفت؟ /«نفت»؛ چالش اصلی طرح حمایتی اروپا از توافق هسته‌ای

به گزارش خبر فوری ، سال 2019 از امروز رسما آغاز شد. بسیاری چشم انتظارند تا ببیند سرانجام طرح حمایتی اقتصادی اروپا منسوب به SPV چگونه رقم خواهد خورد؟ طرحی که پس از خروج آمریکا از برجام توسط اتحادیه اروپا پرونده اش باز شد تا از خروج ایران از برجام و نابودی آن جلوگیری کند.

گرچه ایران امیدواری های زیادی به اجرای این طرح و مزایای اقتصادی آن دارد تا شاید اینگونه از نابودی کامل برجام جلوگیری شود اما از سوی دیگر منتقدان معتقدند که این طرح مشکلات ریز و درشتی دارد و پر کردن خلاء های آن کار ساده ای نیست.

در این رابطه، محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه ایران در گفت‌وگو با شبکه فونیکس چین به طور نسبی ناامیدی خود را از اجرای کامل طرح حمایتی اروپا ابراز داشت و تاکید کرد که سیاست خارجی ما سیاست واکنش به اروپا نیست و اروپا هم مهمترین طرف تجاری ما نیست، مهمترین طرف تجاری ما چین، همسایگان و روسیه هستند و ما با اینها مکانیسم‌های خود را ایجاد کرده‌ایم؛ البته دنبال این نیستیم که با اروپا ارتباط نداشته باشیم.

محمد جواد ظریف اما همچنان بر پایبندی ایران به برجام تاکید کرد و گفت:‌ ما معتقدیم کشورهای اروپایی مثل چین و روسیه به عنوان طرف‌های برجام موظفند که وظایفی را انجام دهند. اگر آنها نتوانند وظایف خودشان را انجام دهند، نشانگر آن است که اروپا نمی‌تواند یک طرف معامله قابل اعتمادی برای دنیا باشد، ولی این نشان نمی‌دهد که ما باید روابطمان را با دیگران به هم بزنیم، ما روابط را با چین، روسیه و کشورهای همسایه و با کشورهایی که مایلند روابط را ادامه دهند، ادامه خواهیم داد.

این نظرات دو سویه و متفاوت که حتی در کلام ظریف هم قابل مشاهده است، از کجا حاصل می‌شود؟ به نظر می‌رسد طرح SPV هم با مشکلات جدی و بنیادینی مواجه است که اگر به آنها پرداخته نشود، محکوم به نابودی است و هم برخی امیدواری‌ها مبنی بر اجرای آن وجود دارد که می‌تواند ما را به ادامه آن دلگرم کند. در این گزارش به مهم ترین این چالش‌ها و امیدها اشاره می‌کنیم.

نفت، مهم‌ترین معضل طرح حمایتی اروپا

مجموعه SPVهمچون یک شرکت برای روابط اقتصادی و تسویه مالی تجارت ایران با سایر کشورها به دور از حلقه های مالی متداول عمل می کند. به عنوان نمونه ایران می تواند به یک کشور اروپایی نفت بفروشد و پول حاصل از فروش نفت در قالب یک اعتبار مالی نزد شرکت SPV قرار داده شود در اینصورت ایران امکان واردات از یک کشور اروپایی دیگر را دارد و هزینه این واردات از طریق سامانه SPV بین دو کشور اروپایی جابجا خواهد شد.با قطع خدمات سوئیفت به ایران و بهانه جویی بانک های اروپایی برای همکاری نکردن با ایران نیاز سامانه ای مشابه SPV و یا سامانه ای برای برقراری ارتباط بین ایران و سایر کشورهای اروپایی بیش از پیش احساس می شد.

اما این طرح بدون شک مشکلات اساسی دارد. جزئیات سازوکار مالی اروپا با ایران مشخص نیست و این شاید مهم ترین چالش پیش رو در اندک زمان باقی مانده است. بعد از تحریم های یکجانبه آمریکا هشت کشور از جمله چین، هند، ژاپن، کره جنوبی و ترکیه که از بزرگترین خریداران نفت ایران هستند از تحریم ها برای دوره شش ماهه معاف شده اند. با استناد بر موضوع مطرح شده صادرات نفت ایران صفر نخواهد شد اما کشورمان را با چالش بسیار جدی روبرو کرده است و آن نحوه بازگشت پول نفت خریداری شده است. مستثنی شدن این کشورها از خرید نفت ایران به معنای آن نیست که بانک های آنها می توانند نقل و انتقال پول با ایران داشته باشند. کارشناسان معتقدند طرح SPV نه تنها عاجز از بازگشت پولهای نفت ایران است بلکه خرید نفت ایران را هم نمی تواند تضمین کند.

خبرگزاری رویترز حدودا یک ماه قبل در گزارشی به این مساله پرداخت و تاکید کرد که آنچه ایران به آن احتیاج دارد و شاهرگ اقتصادی اوست، «فروش نفت» است. اروپا برای حفظ برجام، باید فروش نفت ایران را تضمین کند. اما این دقیقا چیزی است که آمریکا را نسبت به اروپا بدبین می‌کند و منجر به کاهش روابطشان می‌شود.

نباید فراموش کرد که همین ترس اروپا باعث شده است که طرح حمایتی اقتصادی اروپا SPV از ایران شامل اقلام انسانی و غذایی باشد و نه نفت. بنابراین، این طرح به هیچ وجه نمی‌تواند ایران را راضی کند که در برجام بماند.

رویترز در ادامه آورده است؛ به نظر می‌رسد که خود اروپایی‌ها به این مساله پی برده اند. یک مقام ارشد فرانسوی در همین رابطه به رویترز گفته است که هر چند طرح حمایتی اروپا مهم است اما آنچه برای ایرانیان مهم تر است تضمین صادرات نفت در بلند مدت است. ما در این رابطه نمی‌توانیم معجزه کنیم اما تمام هدف ما این است که ایران در برجام بماند.

اولویت و خواست ایران از اروپا مشخص است.همانطور که علی اکبر صالحی(رئیس سازمان انرژی اتمی ایران)بیان کرده است تضمین فروش نفت ایران و ورود این کشور به سیستم بانکی برای مبادلات مالی دو خواست اصلی ایران است و طرح حمایتی اروپا اگر این دو را بتواند تضمین کند می‌تواند موجب بقای برجام شود. با شرایط فعلی اما بعید است که این طرح بتواند خواستهای ایران را تامین نماید.

آیا بانکهای محلی اروپایی می‌توانند ضامن اجرای برجام باشند؟

سایت اقتصادی هندلزبلات آلمان طی گزارشی معتقد است بانکهای کوچک اروپایی نمی‌توانند ضامن اجرای طرح اروپا باشند. کارشناسان حوزه بانک حدس می‌زنند که ساز و کار ویژه مالی اروپا برای ایران زمانی اجرایی خواهد شد که بانک‌های خصوصی اروپا متعهد به انجام انتقالات بانکی بین ایران و اروپا شوند. اما اغلب بانک‌های آلمانی از انجام چنین پرداخت‌هایی امتناع می‌کنند.

اویل پرایس هم طی مقاله ای به این موضوع پرداخت و نوشت که علی رغم وعده اروپا مبنی بر رفع مشکلات نفتی ایران اما باز مشکل اصلی طرح حمایتی اروپا حل نخواهد شد. دو مشکل اصلی طرح اروپا این است که اولا سیستم بانکی آمریکا به شدت در جهان نفوذ کرده به طوری که اقتصاد جهانی بدون سیستم بانکی و مالی آمریکا قابل تصور نیست و ثانیا قدرت دلار به حدی زیاد است که نا خود آگاه در فعالیتهای اقتصادی بین المللی وارد می شود. تا این دو مساله حل نشود به نظر می‌رسد که سیستم پرداخت جایگزین توسط طرح SPV کاملا سمبلیک بوده و صرفا جنبه روانی داشته باشد.

زمان، عاملی که بسیار تاثیرگذار است

با توجه به اطلاعات به دست آمده از منابع نزدیک به مذاکرات فنی و سیاسی ایران و اروپا، عملیاتی شدن این ساز و کار بسیار زمان‌بر، با محدودیت‌های بسیار و پیچیده و نیازمند آزمون خطا در ماه‌های بعد از آغاز فعالیتش است. به عبارتی همان‌طور که برجام در چند مرحله اجرایی شد، پیش‌بینی می‌شود عملیاتی شدن این ساز و کار نیز در چندین مرحله انجام شود.

فارن پالیسی هم طی گزارشی در رابطه با موضوع SPV بر این امر تاکید دارد که بازه‌ زمانی اجرای این طرح بسیار مهم است و درصورت تاخیر بیش از حد بعید نیست ایران قید این طرح را زده و از برجام خارج شود. فارن پالیسی معتقد است پس از خروج آمریکا از برجام، فشارهای داخلی بر دولت برای خروج از برجام بسیار زیاد است و همانطور که علی اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی ایران به اروپا هشدار داده است، صبر ایران برای اجرای طرحهای اروپا محدود است و مردم نمی‌توانند تا ابد منتظر اتحادیه اروپا بمانند.

اتریش، آلمان یا فرانسه؛ چه کشوری میزبان طرح حمایتی می‌شود؟

به گزارش رویترز، یکی از چالشهای اصلی اجرایی شدن طرح SPV این است که کدام کشور اروپایی میزبان این طرح معاملاتی با ایران می‌شود؟ یک دیپلمات اروپایی معتقد است با خروج انگلیس از اتحادیه اروپا و انصراف اتریش از این طرح، تنها برلین و پاریس می‌توانند این طرح را پیش ببرند چون قدرتشان از سایر کشورها بیشتر است و آمریکا از قدرت این دو کشور می‌ترسد و بعید است با دو متحد اصلی اروپاییش مقابله کند.

مجموعه SPV که در اروپا قرار خواهد گرفت با داشتن روابط بانکی با ایران مورد تحریم قرار خواهد گرفت و یقینا با مشکلات جدی روبرو میشود در نتیجه اتحادیه اروپا جهت انتخاب محل قرارگیری این شرکت و معرفی کشور میزبان با چالش مواجه است. این درحالی است که برخی از کشورها اروپایی تا کنون پیشنهاد شده اند اما به دلیل حفظ منافع خود با آمریکا زیر بار مسئولیت قرار گیری این مجموعه در کشور خود نرفته اند.

همیشه کورسوی امیدی وجود دارد

در مورد طرح SPV نباید بیش از اندازه نگاه بدبینانه ای داشت و برخی امیدواری ها در مورد این طرح وجود دارد. فارن پالیسی طی تحلیلی به بررسی جوانب طرح حمایتی اروپا پرداخته و تاکید دارد که اجرایی شدن طرح SPV هرچند شاید نتواند مساله نفت را حل کند اما در حل نیازهای انسانی و بشردوستانه ایران به شدت مثمر ثمر خواهد بود.

فارن پالیسی بر تامین دارو تاکید دارد و معتقد است شاید تامین دارو در ایران از واردات نفت هم مهم تر باشد. آمریکا در تحریمهای اخیرش علیه ایران، برخی اقلام ضروری مانند دارو را از لیست خود خارج کرد اما همانطور که نیویورک تایمز در گزارش اخیرش اشاره کرده است، تحریم بانکی عملا موجب نابودی هر گونه واردات به ایران می‌شود. حالا طرح SPV پس از اجرایی شدن می‌تواند مشکل دارو در ایران را حل کند و از طرفی به شرکتهای دارویی تضمین دهد که توسط آمریکا تحریم نمی شوند.

فارن پالیسی در این رابطه تاکید دارد که تسهیل واردات نفت بسیار مهم است اما تامین کالاهای اساسی انسانی مثل دارو و مواد غذایی در گام اول می‌تواند مانع خروج ایران از برجام شده و طرح حمایتی اروپا را به درستی پیش ببرد.

این سایت خبری- تحلیلی همچنین طرح SPV را در تامین اقلام غذایی ضروری ایران موثر می‌داند و تاکید دارد که شرکتهای اروپایی مهم فعال در ایران فقط زیمنس و توتال نیستند. شرکتهای مهم غذایی بسیاری در ایران فعالیت می‌کنند. برندهایی مثل نستل، سانوفی و یونیلیور برخی از مهم ترین این شرکتها و نامهای بزرگ تجاری هستند و ارتباط بیشتر این شرکتها با ایران می‌تواند پول بسیاری به اقتصاد دو طرف(ایران و اروپا) تزریق کند و طرح SPV هم می‌تواند به تثبیت این شرکتها در ایران کمک نماید.

فارن پالیسی در انتهای مقاله بر این امر تاکید دارد اجرای طرح SPV بیشتر از اینکه منافع اقتصادی داشته باشد، منافع سیاسی دارد. و در این رابطه چنین می‌گوید: " برجام هنوز هم می‌تواند به حیات خود ادامه داده و به یک پیروزی سیاسی برای ایران و اروپا تبدیل گردد. کافی است فشار اقتصادی بر ایران توسط اروپا کم شود و این مهم نه از طریق کشتی‌های نفتی و طرحهای کلان اقتصادی بلکه با باز شدن کرکره سوپرمارکتها و داروخانه ها به دست می‌آید."

همه چیز بستگی به جدی بودن ترامپ دارد

آنچه مشخص است این است که اجرایی شدن طرح SPV در سال پیش رو بستگی به واکنش مقامات آمریکا دارد. اویل پرایس معتقد است که تاثیر طرح SPV و اجرایی شدنش بستگی به این دارد که ترامپ در فشار آوردن به اتحادیه اروپا و شرکتهای اروپایی چقدر جدی باشد. اگر ترامپ به شرکتهای خصوصی فشار بیاورد مطمئنا از تجارت با ایران عقب نشینی می‌کنند.

به همین دلیل، در همین زمینه یک مشکل جدی وجود دارد و آن اعتماد و اطمینان شرکتهای خصوصی اروپایی به طرح SPV است. اگر ترامپ جدی باشد بعید است شرکتها تجارت با ایران را فدای تحریم توسط آمریکا بکنند.

همین الان بیشتر شرکتهای اروپایی واردات نفت از ایران را قطع کرده اند و بیشتر مشتریان نفت ایران کشورهای آسیایی هستند. اگر شرکتهای خصوصی اروپایی متقاعد نشوند که با ایران کار کنند بعید است اتحادیه اروپا بتواند اقدامی جدی در پیشبرد طرح خود انجام دهد و طرح SPV جز نوعی طرح نمادین نخواهد بود.

38