احمد الشرع چگونه توانست سوریه را از انزوا خارج کند؟

جمیله کدیور در اطلاعات نوشت: یک سال از سقوط بشار اسد در سوریه گذشت. سقوط اسد طی کمتر از دو هفته توسط شورشیان هیات تحریرالشام به رهبری ابومحمدالجولانی، بدون کمترین مقاومتی از سوی شخص اسد، مقامات حکومتی، ارتش و هواداران رژیم بعث، درس‌های زیادی به همراه داشت. در این یک سال، نه فقط رئیس شورشیان- که هم تغییر نام داد و هم تغییر چهره و لباس و هم تغییر سیاست -، بلکه سوریه و به تَبَع آن منطقه تغییرات بسیاری کرده است. 

تحولات سوریه جدید ابعاد مختلف، اعم از فرصت‌های تازه تا تهدیدات و چالش‌های سخت برای مردمش داشته است. 

احمدالشرع در یک سال گذشته در حوزه روابط خارجی موفقیت‌های قابل توجهی برای خروج سوریه از انزوا و تقویت حضور بین المللی کسب کرد. الشرع با حمایت منطقه‌ای و جهانی و رسانه ای، با کمک برادران بزرگتر خود در سوریه و عربستان، به سرعت از گذشته گسست و به موقعیت جدید بین المللی پیوست. علیه گروه‌های مسلح فلسطینی فعال در خاک سوریه دست به کار شد، به خطوط تدارکاتی حزب‌الله حمله و مانع ایجاد کرد، علیه ایران موضع سخت گرفت، در مقابل حملات مکرر اسرائیل و اشغال سرزمین سوریه سکوت کرد و منفعل ماند و به مذاکره مستقیم با اسرائیل رو آورد. 

او متوجه شد موفقیت بین‌المللی دولت سوریه به این واقعیت بستگی دارد که برای پذیرفته شدن در نظم جهانی، باید به سرعت با استانداردهای مطلوب آمریکا همسو شود و به خواست ‌های ترامپ تن دهد و از اهداف آمریکا در منطقه حمایت کند، تا تحریم‌ها لغو شود وسرمایه‌گذاری بیاید. الشرع با پیروی از این الگو موفق شد تصویر خود را در صحنه بین‌المللی از یک تروریست سابقه دار به چهره مقبول ترامپ و دیگر رهبران غربی تبدیل کند. 

جهان، به طور خاص آمریکا و غرب، متوجه چرخش سوریه شد و سریع پاسخ داد. احمد الشرع اولین رئیس جمهور ی سوریه در تاریخ بود که در دفتر بیضی شکل رئیس جمهوری آمریکا حضور یافت، در کشورهای مختلف مورد استقبال قرار گرفت و مقامات زیادی از سراسر جهان به سوریه آمدند و روابط دیپلماتیک تقویت شد. توافقنامه‌های سرمایه‌گذاری به ارزش میلیاردها دلار امضا شد، پروژه‌های بازسازی گسترش یافت، بانک‌های بین‌المللی با احتیاط در حال بازگشتند و حجم تجارت در حال افزایش. آمریکا و دیگر کشورهای غربی تحریم‌های اقتصادی علیه سوریه را لغو کردند و نام جولانی از فهرست‌های تروریسم آمریکا و شورای امنیت حذف شد. 

البته با آنکه امید زیادی وجود دارد که لغو تحریم‌های آمریکا، از جمله لغو قانون سزار، بتواند اقتصاد سوریه را به حرکت درآورد، بانک جهانی تخمین می‌زند که بازسازی سوریه به ۲۱۶میلیارد دلار نیاز دارد. اقتصاد هنوز رونق نگرفته و وعده‌های حمایت مالی و سیاسی از متحدان بین‌المللی و منطقه‌ای هنوز محقق نشده است. 

به رغم توفیقات در حوزه روابط خارجی، طی یک سال گذشته در حوزه داخلی، الشرع با چالش‌های مختلف مواجه بوده است. با توجه به گذشته الشرع در رابطه با القاعده، مشروعیتش به عنوان رهبر سوریه از سوی بسیاری همچنان زیر سئوال است.

فاتحان جدید با تدوین قانون اساسی که اختیارات مطلق برای پنج سال به الشرع داد، تشکیل دولتی با حضور نزدیکانش در مناصب مهم، تشکیل پارلمانی که یک سوم اعضایش را او منصوب کرد، قدرت را در دستان الشرع متمرکز ساخت. توافقنامه‌ای هم با کردها برای ادغام نهادهای تشکیلات خودگردان کردها در ساختار دولت امضا شد، اما پیشرفتی در مسیر عملیاتی شدن آن حاصل نشد. 

الشرع هنوز نتوانسته است اعتماد بسیاری از سوری‌ها اعم از علوی و دروز و کرد و مسیحی و… را به خود و دولتش جلب کند. او هم با چالشی بزرگ برای حفظ وحدت داخلی و یکپارچگی سوریه روبرو ست و هم با دشمنی سیری ناپذیر که خود را صاحب خانه می‌داند و بر آتش اختلافات داخلی می‌دمد.

حملات اسرائیل به سوریه نه فقط برای جلوگیری از رسیدن تهدیدها و ناامنی به مرزهای اسرائیل، بلکه با هدف استراتژیک تأثیرگذاری بر شکل‌گیری روندهای بلندمدت در سوریه است که پیامدهای بلندمدتی برای منافع استراتژیک اسرائیل دارند

رویدادهای خونین در مناطق علوی نشین، دروزی و مسیحی، همچنین تداوم حملات اسرائیل، از مشکلات اصلی سوریه طی یک سال گذشته بوده است. خشونت‌های ماه مارس جان بیش از ۱۷۰۰علوی را در استان‌های ساحلی گرفت و در ماه ژوییه به کشته شدن بیش از ۲۰۰۰نفراز جمله ۷۸۹غیرنظامی دروز در استان سویدا منجر شد و شکاف‌های داخلی را تعمیق کرد. مناطق علوی، دروزی، مسیحی و کردی همچنان بی‌ثباتند. 

غیر از بازماندگان نظام قبل، الشرع همچنین برای مهار اعضای گروه‌های شورشی - که بسیاری از آن‌ها شامل جنگجویان خارجی هستند - در یک ارتش منظم و منضبط، با مشکل مواجه است. 

غیر از موارد فوق، اسرائیل چالش اصلی سوریه است که نه فقط از اختلافات داخلی بهره‌برداری کرده و تلاش‌های خود را برای بی‌ثبات کردن سوریه با سوءاستفاده از مساله اقلیت‌ها تشدید و سعی کرده سوریه را ضعیف و تکه‌تکه نگه دارد، با حملات مکرر و تصرف اراضی سوری، تلاش دارد منطقه‌ای عاری از سلاح تا دمشق ایجاد کند.

اسرائیل که از سال ۱۹۶۷ارتفاعات جولان سوریه را اشغال کرده، پس از سقوط اسد، به سرعت وارد عمل شد و قلمرو خود را در جنوب سوریه گسترش داد و با نقض توافق آتش‌بس ۱۹۷۴، تمام منطقه حائل تحت نظارت سازمان ملل را که قبلاً نیروهای اسرائیلی و سوری را در ارتفاعات جولان از هم جدا می‌کرد، تصرف و طی این یک سال تقریباً هر روز به جنوب این کشور حمله کرده است. ارتش اسرائیل چندین پایگاه نظامی، از جمله در جبل الشیخ، در روستاهای اطراف و در منطقه غیرنظامی تحت نظارت سازمان ملل ایجاد کرده است. 

حملات مکرر اسرائیل حس ناامنی را در میان اهالی گسترده است. از همان روز نخست، غیر از اشغال بخش‌هایی از خاک سوریه، اسرائیل با تشدید قابل توجه عملیات خود، از بی‌ثباتی سوریه سوءاستفاده کرد و بسیاری از زیرساخت‌های نظامی از جمله فرودگاه‌های اصلی، سیستم‌های دفاع هوایی، جت‌های جنگنده، تجهیزات و تأسیسات استراتژیک را هدف قرار داد. چهار روز پس از سقوط اسد، اسرائیل اعلام کرد که با نابودی بیش از ۸۰درصد از سیستم‌های دفاع هوایی سوریه، به برتری هوایی کامل دست یافته است تا از هرگونه تهدید نظامی توسط دولت جدید سوریه جلوگیری کند. 

البته سال‌هاست که اسرائیل به سوریه حمله می‌کند و اقدامات خود را با ادعای از بین بردن تأسیسات نظامی ایران توجیه کرده است. در حالی که حملات هوایی اسرائیل در سال گذشته افزایش یافته است، اسرائیل ادعا می‌کند که سعی دارد از رسیدن سلاح به دست «افراط گرایان» جلوگیری کند.

این در حالی است که الشرع از زمان به قدرت رسیدن، اقدامات گسترده‌ای انجام داده که نشاندهنده تعهد او به صلح با اسرائیل بوده و پیوسته اعلام کرده است که دولت او به دنبال درگیری با اسرائیل نیست و اجازه نخواهد داد سوریه توسط بازیگران خارجی برای انجام حملات مورد استفاده قرار گیرد. او از هرگونه تهدید نظامی یا لفظی علیه اسرائیل اجتناب و پیرامون اشغال جبل الشیخ و سایر سرزمین‌های سوریه سکوت کرده و در مذاکراتی با هدف عادی‌سازی روابط با تل‌آویو شرکت کرد. به رغم گفتگوهای مستقیم دو طرف سوری و اسرائیلی در سطح وزیران، این گفتگوها جلو حملات اسرائیل را نگرفت. 

اسرائیل با توسعه سرزمینی به بهانه «امنیت» برای شهروندانش، ضمن دامن زدن به «ناامنی» و تضعیف دولت‌های منطقه، به دنبال هژمونی منطقه‌ای خود در راستای تشکیل «اسرائیل بزرگ» است که با تصرف زمین‌های بیشتر سوریه و دیگر مناطق در حال اجراست. اسرائیل همیشه و همه جا، از مساله حفظ «امنیت» برای خود به عنوان مجوزی برای اقدامات غیرقانونی برای «ناامنی» منطقه استفاده کرده است.

حملات اسرائیل به سوریه نه فقط برای جلوگیری از رسیدن تهدیدها و ناامنی به مرزهای اسرائیل، بلکه با هدف استراتژیک تأثیرگذاری بر شکل‌گیری روندهای بلندمدت در سوریه است که پیامدهای بلندمدتی برای منافع استراتژیک اسرائیل دارند. 

احمد الشرع در سخنرانی خود در «مجمع دوحه ۲۰۲۵»، برای نخستین بار، با ارائه آمار دقیقی از حملات اسرائیل به سوریه، اعلام کرد که از زمان سقوط رژیم اسد، اسرائیل مرتکب نقض‌های گسترده حریم هوایی و زمینی سوریه شده است؛ ازجمله بیش از ۱۰۰۰حمله هوایی و بمباران و بیش از ۴۰۰مورد نفوذ زمینی به داخل خاک سوریه. وی گفت که اسرائیل با بهانه نگرانی‌های امنیتی و ادعای مبارزه با «اشباح»، بحران‌های خود را به منطقه اعزام می‌کند تا توجه را از «قتل عام‌های وحشتناکی» که در غزه مرتکب می‌شود، منحرف کند. 

به نظر می‌رسد اقدامات اسرائیل در دامن زدن به اختلافات داخلی و حملات مکرر به سوریه، الشرع را ناگزیر کرده است که برای اولین بار به تندی به اقدامات اسرائیل در سوریه و جنایت‌هایش در غزه اشاره کند. در رژه سربازان سوری در سالروز سقوط اسد نیز سربازان در دمشق و دیگر نقاط شعارهایی علیه اسرائیل و در حمایت از غزه سر دادند. در نقاطی هم شعار «خیبر خیبر یا یهود/جیش محمد سوف یعود» سربازان به گوش رسید. شاید یک روز کاسه صبر سوریه هم لبریز شود!