المانیتور: بن‌بست هسته‌ای یعنی جنگ | چرا ماجرا این بار فرق می‌کند؟
چالش ایران با نهاد نظارتی هسته‌ای سازمان ملل، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، پس از آن‌که تهران دسترسی بازرسان به سایت‌های کلیدی هسته‌ای را مسدود کرد و فراخوان‌های غرب برای همکاری را نادیده گرفت، به مرحله‌ای حساس و تنش‌زایی وارد شده است.
به گزارش خبر فوری به نقل از المانیتور، آخرین گزارش آژانس که این هفته میان اعضا توزیع شد، تأیید می‌کند که بازرسان پنج ماه است اجازه ورود به سایت‌هایی را که در جریان جنگ خرداد توسط اسرائیل و آمریکا بمباران شده‌اند، دریافت نکرده‌اند.
گزارش اشاره دارد که آژانس همچنان نمی‌تواند وضعیت ذخایر اورانیوم ایران را که تا ۶۰ درصد غنی‌سازی شده، تأیید کند. بر اساس دستورالعمل‌های خود آژانس، این ذخایر باید هر ماه بازرسی شوند، زیرا یک گام فنی تا غنی‌سازی به سطح سلاح هسته‌ای فاصله دارند. عدم دسترسی ایران و اعلام اینکه چارچوب همکاری قبلی که در سپتامبر در قاهره توافق شده بود، اکنون فاقد اعتبار است، موجب نگرانی مقامات غربی شده که پرونده هسته‌ای ایران بار دیگر وارد منطقه خطرناک شده و رکود دیپلماتیک و عدم شفافیت فنی یکدیگر را تقویت می‌کنند.
آژانس تاکید کرده که پنج ماه عدم دسترسی به سایت‌های هسته‌ای باعث شده تأیید وضعیت ذخایر اورانیوم به تأخیر بیفتد و بازرسی‌ها باید از سر گرفته شوند تا نگرانی‌ها درباره «احتمال انحراف مواد هسته‌ای اعلام‌شده از مصارف صلح‌آمیز» برطرف شود. مسائل حل‌نشده درباره اورانیوم ۶۰ درصد، شامل میزان باقی‌مانده پس از حملات مشترک آمریکا و اسرائیل، مکان فعلی ذخیره آن و امکان حسابرسی کامل موجودی، به موضوع اصلی فنی و پیش‌برنده تمام مذاکرات سیاسی درباره برنامه هسته‌ای ایران تبدیل شده است.
دیپلمات‌های غربی می‌گویند، هرچند ممکن است بخشی از مواد در حملات ژوئن نابود شده باشد، اما احتمالاً بخش عمده آن در تأسیسات عمیق در اصفهان ذخیره شده است؛ جایی که ورودی تونل‌ها هدف قرار گرفته اما زیرساخت اصلی تقریباً دست‌نخورده باقی مانده است. گزارش آژانس به صراحت می‌گوید که مکان دقیق تأسیسات جدید اصفهان، وضعیت آن از نظر حفاظت و نگهداری مواد هسته‌ای و تأثیر حملات نظامی بر آن، مشخص نیست. چنین سطحی از عدم اطمینان از سال ۲۰۲۱ تجربه نشده بود، زمانی که سازوکار نظارت بر توافق هسته‌ای ایران فروپاشید و برای مقامات اروپایی و آمریکایی خط قرمز محسوب می‌شود.
واکنش ایران به «سیاسی شدن» پرونده
تهران سریع و قاطع واکنش نشان داد. پس از صدور بیانیه گروه هفت که از ایران خواسته بود به قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل پایبند باشد، همکاری کامل با بازرسان را از سر گیرد و وارد گفت‌وگو با واشنگتن شود، وزارت امور خارجه ایران آن را «غیرقانونی» و «ریاکارانه» خواند. سخنگوی وزارت امور خارجه، اسماعیل بقایی، این گروه را متهم کرد که «جنایت مشترک آمریکا و اسرائیل» در حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران را نادیده گرفته‌اند و به جای آن از اقدامات اروپا و آمریکا برای بازگرداندن تحریم‌ها حمایت می‌کنند.
بقایی تاکید کرد که بحران کنونی با خروج یک‌جانبه و غیرقانونی آمریکا از توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ آغاز شد و ایران در طول این مدت تلاش‌های واقعی دیپلماتیک انجام داده، در حالی که اروپایی‌ها تحت فشار آمریکا عمل کرده‌اند. با رد بیانیه گروه هفت، تهران نشان می‌دهد که فشار آژانس را بخشی از استراتژی گسترده غرب برای منزوی کردن ایران می‌داند، نه یک فرایند فنی بی‌طرف.
بن‌بست خطرناک‌تر
هرچند ایران پیش از این نیز دسترسی بازرسان IAEA را محدود کرده بود، چند عامل این بار وضعیت را متفاوت کرده است. حملات ژوئن وضعیت موجود را بر هم زد؛ حملات مشترک آمریکا و اسرائیل تأسیسات غنی‌سازی ایران را شدیداً آسیب زد و تهران اجازه بررسی خسارات را نداد. این امر احتمال، هرچند کم، انحراف یا بازسازی بدون اعلام رسمی را برای آژانس ایجاد می‌کند. تأسیسات جدید اصفهان که اعلام شده اما دیده نشده، شکاف حفاظتی بزرگی ایجاد می‌کند؛ بدون شفافیت درباره مکان و وضعیت عملیاتی آن، آژانس نمی‌تواند نقشه غنی‌سازی ایران را ترسیم کند. همچنین زمینه سیاسی کنونی بسیار حساس است؛ رسانه‌ها و ناظران در ایران هشدار می‌دهند که اسرائیل ممکن است گزارش‌های آژانس را بهانه‌ای برای اقدام نظامی جدید بداند. هرگونه محکومیت قریب‌الوقوع از سوی هیئت مدیران آژانس می‌تواند زمینه را برای فشار کشورهای غربی و توجیه اقدامات اسرائیل فراهم کند، مشابه سناریوی پیش از جنگ ژوئن.
در این شرایط، رقابت گسترده‌تر آمریکا و ایران در منطقه نیز شدت یافته است؛ پیامدهای جنگ غزه بخشی از محاسبات استراتژیک تهران است و پرونده هسته‌ای تنها بخشی از این رقابت قدرت با واشنگتن و متحدانش است.
برای آژانس، مشکل فقط سطح غنی‌سازی نیست؛ پنج ماه عدم دسترسی و وجود تأسیسات جدید و بازدیدنشده، مرز قابلیت اطمینان آژانس را تحت فشار قرار داده است. اگر ایران پیش از نشست بعدی هیئت مدیران دسترسی کامل را بازنگرداند، آژانس مجبور به صدور هشدارهای شدیدتری خواهد شد که ممکن است به تقویت دیدگاه‌های سخت‌گیرانه در اسرائیل منجر شود.
در داخل ایران، هر دو جناح اصلاح‌طلب و محافظه‌کار هشدار می‌دهند که مدیریت نادرست بن‌بست با آژانس می‌تواند ایران را به اشتباهات راهبردی سوق دهد. برخی تحلیلگران به دینامیک سیاسی اسرائیل اشاره می‌کنند، خصوصاً نگرانی‌هایی که برخی مقامات دارند که برنامه هسته‌ای ایران به سرعت در حال رسیدن به مرحله غیرقابل بازگشت است.
(ترجمه گزارش رسانه‌های غربی به معنای تأیید محتوای آن از سوی خبرفوری نیست).
