بررسی موج اخبار نادرست | داستان یک جنگ قریب‌الوقوع خیالی | چگونه یک روایت جنگ خیالی علیه ایران شکل گرفت؟

به گزارش خبر فوری به نقل از وانا،‌ این تیترها نگران‌کننده بودند و ظرف چند ساعت، شبکه‌های اجتماعی پر از گمانه‌زنی شد. با این حال، بررسی دقیق‌تر نشان داد که آنچه منتشر شده بود نه یک گزارش واقعی جنگ، بلکه ترکیبی از سوءتفسیرها، نسبت‌های نادرست و محتوای جعلی بوده است.

منشأ این خبر، مصاحبه اخیر ثابت العباسی، وزیر دفاع عراق، در شبکه الشرقیه بود. او در این مصاحبه گفت که حدود ده روز پیش، مقامات آمریکایی از طریق کانال‌های رسمی به او اطلاع داده‌اند که ایالات متحده در حال آماده‌سازی «عملیاتی در منطقه» است. با این حال، او روشن کرد که این هشدار مربوط به گروه‌های مسلح عراقی بوده و واشنگتن خواسته که از دخالت خودداری کنند. مهم‌تر آنکه هیچ اشاره مستقیمی به ایران نشده بود و تمرکز او روی تحولات نزدیک به سوریه بود.

با این حال، روایت به سرعت تغییر کرد و با بازنشر مصاحبه، چندین وب‌سایت آنلاین عبارت مبهم «عملیات در منطقه» را به «هشدار آمریکا درباره حمله به ایران» تفسیر کردند. ظرف چند ساعت، تیترهایی مانند «وزیر دفاع عراق هشدار واشنگتن درباره حمله به ایران را فاش کرد» در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد و زنجیره‌ای از بازنشرهای تأییدنشده شکل گرفت. آنچه ابتدا یک اظهارنظر کلی درباره سوریه بود، اکنون به یک تهدید مستقیم علیه ایران تبدیل شده بود.

پیوند دوم در این زنجیره‌ی تحریف، مربوط به اظهارات اخیر علی لاریجانی بود. برخی شبکه‌های فارسی‌زبان گفته‌های او را نقل کردند که گفته «یک مقام آمریکایی به ایران هشدار داده است.» اما متن کامل سخنرانی او نشان می‌دهد که او در واقع به تنش‌ها در لبنان اشاره داشته است، نه ایران. ویرایش انتخابی و حذف بخش‌های کلیدی، معنایی جدید ایجاد کرد که در اصل در سخنرانی او وجود نداشت.

نمونه سوم کاملاً جعلی بود و با این حال سریع‌تر منتشر شد. تصویری از یک توییت ساختگی منتسب به کریستین امانپور، خبرنگار  سی‌ان‌ان که ادعا می‌کرد: «منابع نزدیک به دولت فدرال می‌گویند ترامپ به ایران دو هفته مهلت داده است.» بررسی آرشیو رسمی و تأیید شده امانپور نشان داد که چنین توییتی هرگز وجود نداشته است. با این حال، این تصویر به سرعت فراگیر شد و در صدها کانال و حساب کاربری به اشتراک گذاشته شد، بسیاری بدون بررسی صحت منبع آن را به‌عنوان واقعیت پذیرفتند.

فراتر از این سه مورد، مسأله مهم‌تر نحوه شکل‌گیری چنین روایت‌هایی است. عبارات مبهم مانند «منطقه»، «منابع آگاه» یا «تحرکات نظامی» زمینه مناسبی برای تفسیر و گمانه‌زنی فراهم می‌کنند. در فضای سیاسی ناپایدار خاورمیانه، حتی یک اظهارنظر مبهم از سوی یک مقام عراقی یا آمریکایی می‌تواند با تکرار و تحریف، معنای کاملاً جدیدی پیدا کرده و هدف دیگری را نشان دهد.

رسانه‌ها نیز نقش دوگانه‌ای ایفا می‌کنند. در رقابت برای سرعت و جلب توجه، اغلب پیش از بررسی دقیق منتشر می‌کنند. الگوریتم‌های شبکه‌های اجتماعی این مشکل را تشدید می‌کنند و تیترهای شوکه‌کننده یا ترس‌آور را بیش از صحت خبر تقویت می‌کنند. این ترکیب باعث می‌شود که داستان‌های نادرست یا تحریف‌شده، سریع‌تر از اطلاعات تأیید شده منتشر و گسترش یابند.

پس چرا چنین داستان‌هایی تا این حد مخاطبان را جذب می‌کنند؟ پاسخ در روانشناسی جمعی نهفته است. مردم خاورمیانه که دهه‌ها با جنگ‌ها و بحران‌های واقعی بزرگ شده‌اند، نسبت به هر نشانه‌ای از احتمال درگیری حساس هستند. وقتی تیتر نگران‌کننده‌ای ظاهر می‌شود، خوانندگان تمایل دارند ابتدا باور کنند و سپس بررسی کنند. تولیدکنندگان رسانه‌ها از این واکنش آگاه‌اند و آن را برای جذب بیشتر مخاطب بهره‌برداری می‌کنند.

پیامدها فراتر از صرفاً اطلاعات نادرست است. مواجهه مکرر با روایت‌های «تهدید قریب‌الوقوع» اضطراب جمعی را افزایش می‌دهد، تحلیل منطقی را مختل می‌کند و حتی می‌تواند بر تصمیم‌گیری‌های سیاسی تأثیر بگذارد.

موج اخیر گزارش‌ها درباره «هشدار آمریکا درباره حمله قریب‌الوقوع به ایران» نشان می‌دهد که چگونه یک روایت می‌تواند تقریباً از هیچ ساخته شود: یک اظهارنظر درباره سوریه، یک نقل قول نادرست از مقام ایرانی و یک توییت کاملاً جعلی با هم ترکیب شده‌اند تا توهم جنگ قریب‌الوقوع ایجاد شود. این مثال حقیقت گسترده‌تری را نشان می‌دهد؛ نه تنها درباره ایران، بلکه درباره رسانه‌های مدرن. در اکوسیستم اطلاعاتی امروز، اخبار دیگر صرفاً بازتاب واقعیت نیستند، بلکه به طور فزاینده‌ای واقعیت را می‌سازند.