آتش‌بس ایران و اسرائیل چقدر پایدار است؟/ تهران «مذاکره» را بهترین گزینه عبور از بحران می‌داند
بدون بازگشت به دیپلماسی یا توافق هسته‌ای جدید، حملات مجدد اسرائیل به ایران دیگر مسئله «اگر» نیست، بلکه مسئله «کی» خواهد بود.
در ۲۴ ژوئن، پس از ۱۲ روز درگیری بین اسرائیل و ایران، جنگ متوقف شد؛ زمانی که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در پستی در شبکه اجتماعی Truth Social اعلام کرد که تل‌آویو و تهران بر سر یک «آتش‌بس کامل و تمام‌عیار» توافق کرده‌اند.
این اعلامیه چند روز پس از ورود مستقیم آمریکا به جنگ و حمله به تأسیسات هسته‌ای فردو، نطنز و اصفهان ایران منتشر شد.
حمله بی‌دلیل اسرائیل به زیرساخت‌های هسته‌ای ایران و حملات آمریکا در ۲۲ ژوئن در حالی رخ داد که تهران به‌طور فعال در مذاکرات هسته‌ای با واشنگتن شرکت داشت.
بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، این حمله را با این استدلال که اگر متوقف نشود، «ایران می‌تواند در زمان بسیار کوتاهی سلاح هسته‌ای تولید کند» — ادعایی که بار‌ها در ۳۰ سال گذشته تکرار کرده است — توجیه کرد.
پس از آغاز آتش‌بس میان ایران و اسرائیل، دونالد ترامپ اعلام کرد که مذاکرات هسته‌ای ممکن است به زودی از سر گرفته شود. با این حال، رئیس‌جمهور آمریکا همچنین اظهار داشت که اگر اطلاعات نشان دهد تهران غنی‌سازی در سطح بالا را از سر گرفته است، آمریکا «قطعاً» دوباره به ایران حمله هوایی خواهد کرد.
در پاسخ، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، اعلام کرد که تهران از آمریکا می‌خواهد تضمین دهد که در طول مذاکرات، آمریکا به ایران حمله نظامی نخواهد کرد، پیش از آنکه ایران مجدداً به صورت دیپلماتیک با واشنگتن وارد تعامل شود.
با توجه به اینکه هم اسرائیل و هم ایران نسبت به امکان‌پذیری مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا دچار تردید هستند، دو پرسش مرتبط مطرح می‌شود: مرحله بعدی مذاکرات هسته‌ای چیست و آتش‌بس میان ایران و اسرائیل چقدر پایدار خواهد بود؟
بازگشت محتاطانه به مذاکرات
حمایت غیررسمی واشنگتن از جنگ اسرائیل علیه ایران و ورود مستقیم آن به جنگ در ۲۲ ژوئن، تردید‌های موجود در ایران نسبت به ورود به مذاکرات با آمریکا را تقویت کرده است.
تریتا پارسی، معاون اجرایی مؤسسه کوئینسی، به «العربی الجدید» گفت: «روحیه در ایران به شدت علیه دیپلماسی تغییر کرده است. دیدگاه عمومی این است که ترامپ نه تنها در دو هفته آخر قبل از جنگ درگیر فریب هماهنگ شده بود، بلکه کل تعامل دیپلماتیک او یک فریب بوده است.»
او افزود: «در عین حال، این درک وجود دارد که در را به روی دیپلماسی نمی‌توان و نباید کاملاً بست، اما فقدان اعتماد به ترامپ چالش بزرگی برای از سرگیری دیپلماسی ایجاد کرده است.»
رویکرد محتاطانه ایران نسبت به از سرگیری دیپلماسی با غرب در تعلیق همکاری تهران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) در دوم ژوئیه نیز مشهود بود، که بر اساس ادعای همکاری آژانس در حملات اسرائیل و آمریکا به زیرساخت‌های هسته‌ای ایران صورت گرفت.
اگرچه قانون خواستار «تعلیق فوری» تمامی همکاری‌ها با آژانس شده است، اما هنوز بازرسان آژانس توسط تهران خواسته نشده‌اند که خاک کشور را ترک کنند. نکته مهم این است که ایران همچنان عضو پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) باقی مانده است.
از زمان حملات آمریکا به فردو، اصفهان و نطنز، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، تمایل خود را برای ورود به مذاکرات دیپلماتیک با ایران اعلام کرده است، در حالی که همزمان گفته است نابودی تأسیسات هسته‌ای ایران توسط واشنگتن، نیاز به توافق هسته‌ای جدید را برطرف کرده است.
با این حال، رافائل گروسی، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، معتقد است که ایران می‌تواند ظرف چند ماه غنی‌سازی را از سر بگیرد. فارغ از اینکه ایران بتواند فعالیت‌های غنی‌سازی را از سر گیرد یا نه، امضای توافقی که نظارت بر این موضوع را تضمین کند، احتمالاً به جلوگیری از رویارویی سه‌جانبه نظامی مجدد میان اسرائیل، آمریکا و ایران کمک خواهد کرد.
فرانچسکو سالسیو شیاوی، تحلیلگر ژئوپولیتیک و مشاور ، در گفت‌و‌گو با «العربی الجدید» توضیح داد: «یک توافق محدودیت‌هایی ایجاد کرده و نظارت را بازمی‌گرداند؛ بدون آن، هر دو طرف در یک معمای امنیتی گرفتارند که در آن بدبینانه‌ترین فرض‌ها حاکم است.»
«تا زمانی که مکانیزم سیاسی یا راستی‌آزمایی وجود نداشته باشد، خطر تشدید ناخواسته یا عمدی درگیری همچنان بالا باقی می‌ماند. در چنین شرایطی، جنگ دیگر مسئله «اگر» نیست بلکه مسئله «کی» خواهد بود.»
محاسبات ریسک اسرائیل
روند‌های موجود در رابطه سیاسی ترامپ و نتانیاهو نیز بر دوام آتش‌بس میان ایران و اسرائیل تأثیرگذار خواهد بود.
در دوره دوم ریاست‌جمهوری ترامپ، واشنگتن تا حدی جنگ‌های منطقه‌ای اسرائیل را محدود کرده است، از جمله نظارت بر آتش‌بس در غزه در ژانویه و مذاکره بر سر آتش‌بس ایران و اسرائیل در ۲۴ ژوئن.
با این حال، از سرگیری خشونت‌های اسرائیل در غزه و ادامه نقض‌های اسرائیل به آتش‌بس نوامبر ۲۰۲۴ در لبنان نشان می‌دهد که ترامپ قبلاً نتوانسته یا نخواسته است اقدامات تل‌آویو در منطقه را محدود کند.
جورجیو کافیر، مدیرعامل مرکز تحلیلگران کشورهای خلیج فارس در واشنگتن ، به «العربی الجدید» گفت: «وقتی صحبت از آتش‌بس ایران و اسرائیل می‌شود، مرکز ثقل در واشنگتن است. اگر آمریکا فشار بر اسرائیل را متوقف کند، جای نگرانی جدی برای نقض آتش‌بس وجود دارد.»
اگرچه غیرممکن نیست، اما احتمال آنکه واشنگتن مجوز حملات جدید اسرائیل به ایران را صادر کند، همچنان پایین است.»
مهم است بدانیم که لبنان، ایران نیست و از نظر استراتژیک برای متحدان آمریکایی اسرائیل اهمیت یکسانی ندارد. دولت ترامپ به دنبال احیای یک توافق جامع و جدید هسته‌ای است» اینا رودولف، پژوهشگر ارشد مرکز بین‌المللی مطالعات رادیکالیسم، توضیح داد.
«تمایل نتانیاهو به پذیرش ریسک احتمالاً بستگی به تفسیر او از خطوط قرمز رئیس‌جمهور ترامپ درباره ادامه خرابکاری در مذاکرات هسته‌ای یا تحریک اقدام نظامی ایران در پاسخ به هرگونه نقض آتش‌بس توسط اسرائیل خواهد داشت.»
ملاحظات منطقه‌ای
از آنجایی که تعامل دیپلماتیک ایران و آمریکا همچنان به عنوان بهترین نتیجه برای بقیه منطقه در نظر گرفته می‌شود، پایتخت‌های عربی احتمالاً از روابط خود با تهران، واشنگتن، اروپا و در برخی موارد تل‌آویو برای رسیدن به این هدف بهره خواهند برد.
حتی پیش از حمله ایران به پایگاه آمریکایی العدید در قطر در ۲۳ ژوئن، که نشان داد تشدید جنگ ایران و اسرائیل تا چه اندازه می‌تواند برای شورای همکاری خلیج فارس مهم باشد، زیان‌های اقتصادی ناشی از بسته شدن حریم هوایی منطقه و وخامت وضعیت امنیتی باعث شد اعراب خلیج فارس به راه‌حلی دیپلماتیک برای بحران متعهد شوند.
علاوه بر این، در پس‌زمینه تجاوزات اسرائیل در غزه، کرانه باختری، لبنان، سوریه و اکنون ایران، نگرش کشورهای شورای همکاری خلیج فارس نسبت به تهدید تل‌آویو به نظر می‌رسد در حال تغییر است.
جواد حیران‌نیا، مدیر گروه مطالعات خلیج فارس در مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه در ایران ، به «العربی الجدید» گفت: «به نظر می‌رسد که آتش‌بس همچنین به فشار کشورهای عضو شورای همکاری خلیج به آمریکا برای محدود کردن اسرائیل بستگی دارد. این کشور‌ها به شدت نگران جاه‌طلبی‌های اسرائیل هستند.»
او افزود: «اگرچه کشورهای عربی خلیج فارس سال‌ها ایران را تهدید اصلی خود می‌دانستند، اکنون باید با اسرائیلی مقابله کنند که از طریق جنگ‌هایش در غزه، لبنان، سوریه و ایران، ناپایداری قابل توجهی در منطقه ایجاد می‌کند و به دنبال برقراری نظام هژمونیک مورد نظر خود است.»
او همچنین تأکید کرد: «فراموش نکنیم که نتانیاهو زمانی از عربستان سعودی خواسته بود بخشی از خاک خود را برای تأسیس یک دولت فلسطینی واگذار کند. این فقط یک تاکتیک فشار لفظی نبود بلکه نیت‌های گسترده‌تر اسرائیل نسبت به منطقه عربی را نیز نشان می‌دهد.»
دیپلماسی بهترین گزینه است
در پس‌زمینه حملات بی‌دلیل اسرائیل و آمریکا به زیرساخت‌های هسته‌ای ایران که منجر به کشته شدن نزدیک به هزار مرد، زن و کودک ایرانی شد، ایران همچنان در بازگشت به مذاکرات دیپلماتیک با واشنگتن مردد است.
با این حال، همان‌طور که عباس عراقچی تأکید کرده است که «در‌های دیپلماسی هرگز بسته نخواهد شد»، در تهران به وضوح پذیرفته شده که راه‌حل مذاکره شده برای این بحران بهترین گزینه ممکن برای جمهوری اسلامی ایران است.
