اعراب خلیج فارس جای اروپا را در تلاش های مذاکراتی آمریکا با ایران گرفته اند/ بن سلمان نفوذ بیشتری بر ترامپ دارد؛ پس حمایت او از توافق ترامپ با تهران خیلی مهم است

فایننشال تایمز نوشت: کشورهای خلیج فارس جای اروپا را به‌عنوان بازیگران محوری در تلاش‌های آمریکا برای دستیابی به توافق هسته‌ای جدید با ایران گرفته‌اند — تغییری چشمگیر در نقش‌ها، ده سال پس از آنکه این کشورها در جریان توافق برجسته قبلی با تهران، کنار گذاشته شده و احساس سرخوردگی کردند.

 تا حدی، این تغییر نشان‌دهنده‌ی آن است که چگونه پیگیری سیاست «اول آمریکا» توسط دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، و به حاشیه راندن متحدان سنتی اروپایی، فضا را برای قدرت‌های میانه‌حال در خلیج فارس و جاهای دیگر فراهم کرده تا بر سیاست خارجی آمریکا تأثیر بگذارند.

در حالی که دولت اوباما در جریان توافق سال ۲۰۱۵ که با نام اختصاری برجام (JCPOA) شناخته می‌شود، وارد فرآیندی چندجانبه با مشارکت بریتانیا، آلمان، فرانسه، روسیه و چین شد، ترامپ در عمل به دنبال توافقی دوجانبه با جمهوری اسلامی ایران است — به‌دنبال توافقی سریع، و در عین حال تهدید به اقدام نظامی در صورت شکست دیپلماسی.

اما این تغییر همچنین بازتابی است از کاهش تنش چشمگیر میان قدرت‌های منطقه‌ای خلیج فارس — یعنی عربستان سعودی و امارات متحده عربی — با ایران.

این کشورهای سنی‌مذهب که برای دهه‌ها جمهوری اسلامی شیعه‌مذهب را رقیبی خصمانه و بی‌ثبات‌کننده می‌دانستند، تلاش کرده‌اند تنش‌ها با تهران را کاهش داده و از وقوع درگیری جدیدی در خاورمیانه جلوگیری کنند.

در نتیجه، ریاض و ابوظبی که زمانی از سرسخت‌ترین حامیان خروج ترامپ از برجام در سال ۲۰۱۸ و اعمال سیاست «فشار حداکثری» بر ایران بودند، اکنون به‌طور علنی از تلاش‌های دیپلماتیک برای حل بحران هسته‌ای میان تهران و غرب حمایت می‌کنند.

این بدان معناست که کشورهای خلیج فارس از روابط خود با ترامپ بهره‌برداری کرده‌اند تا به‌عنوان وزنه‌های متقابل مهمی در برابر بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، که خواهان اقدام نظامی است، عمل کنند.

«علی واعظ»، کارشناس ایران در گروه بین‌المللی بحران، می‌گوید همراهی کشورهای خلیج فارس «تغییردهنده‌ی بازی» است، به دلیل نفوذ آن‌ها در واشنگتن.

واعظ گفت: «در دوره‌ی اول ریاست‌جمهوری، ترامپ مشورت‌هایی از نتانیاهو و محمد بن سلمان (ولیعهد سعودی) می‌گرفت تا با ایران توافق نکند. اما اکنون عربستان سعودی او را تشویق به توافق با ایران می‌کند، و بن سلمان نفوذ بیشتری از نتانیاهو دارد — پس این خیلی مهم است.»

مذاکرات غیرمستقیم میان دولت ترامپ و ایران توسط عمان تسهیل شده است — کشوری که مدت‌ها روابط خوبی با تهران داشته و کوشیده خود را به‌عنوان قدرتی بی‌طرف در خاورمیانه مطرح کند. مسقط میزبان مذاکرات محرمانه‌ای میان تهران و دولت اوباما در اوایل سال ۲۰۱۳ بود؛ مذاکراتی که بعدها علنی شد و به ژنو و وین منتقل گردید.

این بار، تلاش‌های عمان با حمایت قطر همراه شده است — کشوری کوچک که میزبان بزرگ‌ترین پایگاه نظامی آمریکا در منطقه است و همچنان روابط نزدیکی با ایران دارد.

عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، در روزهای منتهی به سفر ترامپ به خلیج فارس در ماه گذشته، با شیخ محمد بن عبدالرحمن آل‌ثانی، نخست‌وزیر قطر دیدار کرد.

دوحه که اغلب کانالی برای انتقال پیام‌ها میان واشنگتن و تهران بوده، پس از خروج رئیس‌جمهور آمریکا، میزبان رئیس‌جمهور ایران، «مسعود پزشکیان»، شد.

نکته کلیدی این است که عربستان سعودی — که در سال ۲۰۲۳ پس از شش سال، روابطش را با ایران از سر گرفت — وزن سیاسی خود را در خدمت تلاش‌های صلح‌طلبانه‌ی منطقه قرار داده است.

در ماه آوریل، محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی، برادرش و وزیر دفاع، خالد بن سلمان را برای گفت‌وگو با مقام‌های عالی‌رتبه به تهران فرستاد.

این بالاترین سطح سفر یک مقام سلطنتی سعودی به ایران در چند دهه گذشته بود و با هدف تأکید بر حمایت ریاض از توافقی میان ایران و ایالات متحده صورت گرفت.

یک مقام سعودی گفت که پیام به رهبران ایران این بود که پادشاهی خواهان حفظ گفت‌وگو با جمهوری اسلامی است و در هیچ اقدام خصمانه‌ای علیه آن شرکت نخواهد کرد. این مقام افزود: «همچنین از تهران خواسته شد تا با ترامپ به توافق برسد.»

نگرانی کشورهای خلیج فارس آن است که اگر دیپلماسی شکست بخورد و آمریکا و اسرائیل به ایران حمله کنند، جنگی شعله‌ور شود که تهران می‌تواند در آن از طریق حمله مستقیم یا نیابتی، تأسیسات نفتی و دیگر زیرساخت‌های منطقه را هدف قرار دهد — همان‌طور که در سال ۲۰۱۹ رخ داد.

مقام سعودی افزود: «ما نمی‌خواهیم سوء‌تفاهمی باعث آغاز جنگی میان ایران و آمریکا شود.»

امارات متحده عربی، که ترامپ امسال از آن برای ارسال نامه‌ای به خامنه‌ای استفاده کرد، اظهارات مشابهی داشته است.

پس از دیدار عراقچی با شیخ عبدالله بن زاید، وزیر خارجه امارات، در ماه گذشته، امارات اعلام کرد که طرفین در مورد اهمیت مذاکرات هسته‌ای «در تحکیم پایه‌های امنیت و ثبات در منطقه» گفت‌وگو کردند.

این تفاوتی چشمگیر است با دوران باراک اوباما، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا، که موجب نارضایتی رهبران سعودی و اماراتی شده بود — زیرا به‌گفته‌ی آنان، او نه در مذاکرات برجامی مشارکت کافی داشت و نه نگرانی‌های آنان در مورد برنامه موشکی ایران و حمایت تهران از نیروهای نیابتی در منطقه را مورد توجه قرار می داد.