واکنش دوگانه به حمله نظامی اسرائیل به ایران/ کشورهای عربی حمله اسرائیل را محکوم کردند و کشورهای غربی به دفاع از آن پرداختند
بسیاری از کشورها در جهان حمله نظامی اسرائیل به ایران را محکوم کرده و خواهان پایان روند افزایش تنش‌ها شده‌اند، اما آمریکا و قدرت‌های اروپایی ضمن نادیده گرفتن قواعد کلی حقوق بین‌الملل ترجیح داده‌اند یا در کنار اسرائیل بایستند یا صرفاً بر لزوم کنترل تنش‌ها تأکید کنند.
ارتش اسرائیل، بامداد جمعه ۲۳ خرداد، حمله نظامی به ایران را آغاز کرد. در این حمله فرماندهان و مراکز نظامی، دانشمندان و مراکز هسته‌ای و البته مناطق مسکونی هدف قرار گرفتند و مقام‌های ارشد رژیم اسرائیل هم اعلام کردند که حملات در روزهای آینده ادامه خواهد یافت. عصر روز جمعه، ایران در اقدامی متقابل، حمله موشکی به سرزمین‌های اشغالی را در دستور کار قرار داد. آغاز دوباره درگیری‌های نظامی ایران و اسرائیل که طی ماه‌های گذشته هم جهان در دو مقطع شاهد آن بود، موجی از واکنش‌ها و اظهارنظرهای بین‌المللی را در پی داشت.
در این گزارش به مرور واکنش‌ها و موضع‌گیری‌های نهادهای بین‌المللی و سایر کشورها در خصوص حمله نظامی اسرائیل خواهیم پرداخت:
سازمان ملل متحد
آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد از جمله نخستین مقام‌های بین‌المللی بود که به حمله نظامی اسرائیل واکنش نشان داد و خواستار «خویشتنداری حداکثری» برای جلوگیری از ورود به «درگیری نظامی شدیدتر» شد.
فرحان حق، سخنگوی دبیرکل سازمان ملل متحد در این باره گفت: «دبیرکل هر گونه تنش‌زایی نظامی در منطقه خاورمیانه را محکوم می‌کند. به طور خاص، او نگران حمله نظامی اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران است؛ آن هم در شرایطی که گفت‌وگو‌ها میان ایران و ایالات متحده درباره وضعیت برنامه هسته‌ای ایران در جریان بود.»
گوترش همچنین در گفت‌وگوی تلفنی با عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران اعلام کرد که در راستای استفاده از ظرفیت سازمان ملل برای جلوگیری از تشدید تنش و بازگشت امنیت و آرامش به منطقه تلاش خواهد کرد.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی
رافائل گروسی، دبیرکل آژانس بین‌المللی انرژی در نخستین واکنش به حمله اسرائیل، صبح روز جمعه اظهار کرد که تأسیسات هسته‌ای «هیچگاه نباید مورد حمله قرار گیرند» و از همه طرف‌ها خواست که با حداکثر خویشتنداری از تشدید تنش خودداری کنند.
او گفت: «این تحولات عمیقاً نگران‌کننده است. من تأکید می‌کنم هر گونه اقدام نظامی علیه تأسیسات هسته‌ای که امنیت این تأسیسات را به خطر بیندازد، تبعات گسترده‌ای برای مردم ایران، منطقه و حتی فراتر از آن خواهد داشت.» گروسی در نشست شورای امنیت سازمان ملل متحد نیز گزارش‌هایی را درباره حملات علیه تأسیسات هسته‌ای ایران و تبعات این حملات ارائه کرد.
ناتو
مارک روته، دبیرکل سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) روز جمعه در نشستی خبری در استکهلم پایتخت سوئد به خبرنگاران گفت که «من فکر می‌کنم در حال حاضر ضروری است که متحدان اسرائیل از جمله ایالات متحده برای تنش‌زدایی تلاش کنند.» به گفته او، اقدام اسرائیل اقدامی «یکجانبه» بود.
اتحادیه آفریقا
اتحادیه آفریقا که ۵۵ کشور این قاره را نمایندگی می‌کند، با انتشار بیانیه‌ای حمله اسرائیل به ایران را «تهدیدی جدی برای صلح بین‌المللی» خواند.
همسایگان ایران و کشورهای غرب آسیا
عمان، کشوری که نقش میانجی را در مذاکرات هسته‌ای غیرمستقیم ایران و ایالات متحده ایفا می‌کند، در اولین ساعات پس از آغاز حمله اسرائیل به این حمله واکنش نشان داد. عمان این حملات را «نشان‌دهنده نقض آشکار منشور سازمان ملل متحد، اصول حقوق بین‌الملل و رفتاری غیرقابل قبول» خواند و آن را باعث بی‌ثباتی بیشتر منطقه و صلح و امنیت دانست. این کشور همچنین، اسرائیل را مسئول تشدید تنش‌ها خواند و در فراخوانی از جامعه جهانی خواست که برای توقف این اقدام خطرناک، موضعی قاطع و صریح اتخاذ کنند.
عراق نیز که آسمان آن برای حمله به ایران مورد استفاده قرار گرفت، ضمن اعتراض به نقض حریم هوایی خود، اقدام اسرائیل را محکوم کرد. شیاع‌السودانی، نخست‌وزیر عراق در بیانیه‌ای حمله نظامی اسرائیل به ایران را محکوم کرد و گفت که حملات اسرائیل نقض قوانین بین‌المللی محسوب می‌شود و امنیت جهانی را تهدید می‌کند: «دولت عراق به قوی‌ترین شکل ممکن حمله نظامی صهیونیست‌ها به جمهوری اسلامی ایران را محکوم می‌کند. این اقدام نقض فاحش اصول پایه‌ای حقوق بین‌الملل و منشور ملل متحد است و تداوم آن تهدیدی برای صلح و امنیت در جهان است.»
بر اساس اعلام وزارت خارجه عراق، این کشور به شورای امنیت سازمان ملل متحد برای نقض حریم هوایی خود از سوی اسرائیل شکایت کرده و خواستار «مسئولیت‌پذیری شورای امنیت سازمان ملل متحد» و «جلوگیری از تکرار چنین اتفاقاتی» شد.
رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه با انتشار پیامی در حساب کاربری خود در شبکه‌های اجتماعی، حملات اخیر اسرائیل به ایران را به شدت محکوم کرد و آن را «تحریکی آشکار و ناقض حقوق بین‌الملل» توصیف کرد. اردوغان در این پیام تاکید کرد: «حملات اسرائیل به کشور همسایه‌مان ایران، تحریکی آشکار است که به‌طور کامل حقوق بین‌الملل را نادیده می‌گیرد. رژیم نتانیاهو با اقدامات بی‌پروایانه، متجاوزانه و قانون‌گریز خود در تلاش است منطقه ما و حتی کل جهان را به فاجعه بکشاند.»
او با اشاره به اینکه اسرائیل، به‌ویژه در غزه، راهبرد خون، اشک و بی‌ثباتی را در پیش گرفته و اکنون با حملات صبح امروز وارد مرحله‌ای بسیار خطرناک شده، افزود: «در دورانی که مذاکرات درباره برنامه هسته‌ای ایران شدت گرفته و فشارهای بین‌المللی علیه اقدامات غیرانسانی اسرائیل در غزه افزایش یافته، انجام چنین حملاتی نشان می‌دهد که این رژیم هیچ اعتقادی به قواعد و قوانین ندارد.»
واکنش‌ها در ترکیه به اظهارنظر رئیس‌جمهور این کشور محدود نمی‌شود. وزارت امور خارجه این کشور در بیانیه‌ای تصریح کرد که «این حملات نشان داد که دولت نتانیاهو نمی‌خواهد هیچ موضوعی از طریق دیپلماتیک حل شود و از به خطر انداختن ثبات منطقه‌ای و صلح جهانی در راستای منافع خود خودداری نکرده است.» نعمان کورتولموش، رئیس مجلس ترکیه نیز با انتشار پیامی در شبکه اجتماعی ایکس در واکنش به حملات اسرائیل به ایران نوشت: «حملات اسرائیل به ایران را که هیچ قانون یا مرزی را به رسمیت نمی‌شناسد و معنایی جز به آتش کشیدن منطقه و جهان ندارد، به شدت محکوم می‌کنیم.»
وزارت خارجه عربستان در بیانیه‌ای اعلام کرد که «عربستان سعودی، تجاوزات آشکار اسرائیل علیه جمهوری اسلامی ایران را که حاکمیت و امنیت آن را تضعیف می‌کند و نقض آشکار قوانین و هنجارهای بین‌المللی است، به شدت محکوم و آن را رد می‌کند.» فیصل بن‌فرحان، وزیر امور خارجه این کشور نیز در گفت‌وگو با همتای ایرانی ضمن مخالفت با به کارگیری زور و لزوم به کارگیری گفت‌وگو برای حل اختلافات تاکید کرد. بن فرحان خاطرنشان کرد: «حمله اسرائیل تلاش‌ها برای کاهش تنش و رسیدن به راه‌حل دیپلماتیک را به خطر می‌اندازد.»
قطر اقدامات اسرائیل را از بین‌برنده فرصت‌های صلح دانست. محمد‌بن عبدالرحمن آل‌ثانی نخست‌وزیر و وزیر خارجه قطر گفت: «درحالی‌که کشورهای جهان برای ایجاد راه‌حل‌های دیپلماتیک تلاش می‌کنند، رفتارهای اسرائیل فرصت‌های صلح را برهم می‌زند. تا دیر نشده است جامعه بین‌المللی باید این تجاوزهای خطرناک را متوقف کند.» امارات متحده عربی ضمن محکوم کردن حمله اسرائیل خواستار خویشتنداری و رفتار هوشمندانه برای جلوگیری از گسترش درگیری شد.
وزارت امور خارجه لبنان در بیانیه‌ای ضمن محکوم کردن اسرائیل اعلام کرد به تلاش برای دور نگه داشتن لبنان از این درگیری ادامه می‌دهد. جوزف عون، رئیس‌جمهور این کشور نیز گفت که اقدام اسرائیل «نه‌فقط هدف قرار دادن مردم ایران، بلکه هدف قرار دادن تلاش‌های بین‌المللی برای بازگرداندن آرامش و ثبات به منطقه» بود.
دولت پاکستان در بیانیه‌ای اعلام کرد در کنار دولت و مردم ایران می‌ایستد و تأکید داشت که بر اساس ماده ۵۱ منشور ملل متحد، پاکستان از حق ایران برای اقدام متقابل دفاع می‌کند. سایر کشورهای منطقه از جمله کویت و اردن هم از جمله کشورهایی بودند که حمله نظامی به ایران را محکوم کردند. در افغانستان، مقام‌های طالبان اقدام اسرائیل را تشدیدکننده تنش‌های منطقه‌ای و نقض قوانین بین‌الملل دانستند.
اندونزی از نخستین کشورها در شرق آسیا بود که به حمله اسرائیل واکنش نشان داد و این حمله را «به شدیدترین وجه» محکوم کرد
چین و روسیه
سخنگوی وزارت امور خارجه چین با بیان اینکه «چین از حمله اسرائیل به ایران و عواقب آن بسیار نگران است»، گفت: «پکن از همه طرف‌های مربوط می‌خواهد که برای ارتقای صلح و ثبات منطقه‌ای و جلوگیری از تشدید بیشتر تنش‌ها، اقدامات بیشتری انجام دهند.» فو کونگ سفیر و نماینده چین در سازمان ملل، دیگر عضو دائم شورای امنیت نیز با محکوم کردن حملات اسرائیل به ایران گفت: «تشدید تنش‌ها در منطقه به نفع هیچ‌کس نخواهد بود و از اسرائیل می‌خواهیم حملات خود را به ایران متوقف کند.»
سفیر و نماینده دائم چین در سازمان ملل متحد گفت: «بامداد امروز اسرائیل با حملات خود به ایران، باعث کشتار در ایران و به تاسیسات هسته‌ای این کشور آسیب وارد کرده است.» سفیر چین افزود: «به گفته مقامات اسرائیلی، این حملات ادامه خواهد یافت. چین این اقداماتی را که امنیت و تمامیت ارضی ایران را نقض کند، محکوم می‌کند.»
در روسیه ابتدا کاخ کرملین و سپس وزارت امور خارجه این کشور حمله اسرائیل را محکوم کردند. سپس واسیلی نبنزیا سفیر و نماینده دائم روسیه در سازمان ملل که کشورش عضو دائم شورای امنیت است، حمله اسرائیل به خاک ایران از جمله تاسیسات هسته‌ای را «بی‌دلیل» دانست و با محکوم کردن آن گفت: «به‌هیچ‌وجه قابل توجیه نیست.» سفیر و نماینده دائم روسیه در سازمان ملل گفت: «جامعه بین‌المللی نمی‌تواند – و نباید – در برابر چنین تحریک آشکاری بی‌تفاوت بماند» و هشدار داد: «تحمل چنین اقداماتی راهی قطعی به‌سوی یک جنگ گسترده و تهدیدی جدی برای امنیت جهانی است.»نبنزیا از شورای امنیت خواست که ارزیابی دقیقی از حملات اسرائیل ارائه دهد و «خواستار توقف فوری هرگونه فشار با استفاده از زور» شود.
ایالات متحده
آمریکایی‌ها که در هفته‌های گذشته مشغول گفت‌وگو با ایران بودند و قرار بود روز یکشنبه در نشست جدیدی با مقام‌های ایرانی حاضر شوند، به‌رغم تأکید بر اینکه نقشی در حمله اسرائیل نداشتند، از این حمله حمایت کردند.
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا که شعارهایش علیه جنگ و درگیر شدن ایالات متحده در جنگ‌های خاورمیانه از جمله دلایل پیروزی‌اش در انتخابات بود، در یک مصاحبه تلفنی با رویترز گفت که مشخص نیست ایران پس از حملات اسرائیل همچنان برنامه هسته‌ای داشته باشد و افزود: «هیچ‌کس نمی‌داند. ضربه بسیار ویرانگری بود.» او به رویترز گفت که آمریکا همچنان مذاکرات هسته‌ای را برای روز یکشنبه برنامه‌ریزی کرده اما مطمئن نیست که آنها حاضر به مذاکره شوند.
او در پیامی در شبکه اجتماعی تروث‌سوشال نوشت: «دو ماه پیش به ایران یک ضرب‌الاجل ۶۰ روزه دادم تا توافقی صورت دهند. آنها باید این کار را انجام می‌دادند! امروز روز ۶۱ است. من به آنها گفتم چه کار کنند، اما آنها نتوانستند آن کار را انجام دهند. اکنون، شاید، آنها یک فرصت دوم داشته باشند.»
ترامپ در پیامی دیگر اظهار کرد که «هنوز هم وقت هست تا به این کشتار... پایان داده شود» و افزود: «ایران باید قبل از اینکه چیزی باقی نماند، توافق کند و آن‌چه زمانی امپراتوری ایران نامیده می‌شد را نجات دهد. فقط این کار را انجام دهید، قبل از اینکه خیلی دیر شود.»
مارکو روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا، پیشتر اعلام کرده بود که ایالات متحده در حمله اسرائیل به ایران نقشی نداشته است و به تهران هشدار داد که نیروهای آمریکایی را در منطقه هدف قرار ندهد.
هرچند سایر مقام‌های دولتی و جمهوری‌خواهان کنگره حمایت خود را از حمله اسرائیل اعلام کردند اما برخی اعضای دموکرات و مستقل مجلس نمایندگان و مجلس سنا به اعتراض علیه اقدام اسرائیل پرداختند و این اقدام را برهم‌زننده ثبات و آرامش منطقه توصیف کردند.
سناتور برنی سندرز در بیانیه‌ای نوشت: «حمله یکجانبه و غیرقانونی نتانیاهو به ایران خطر تبدیل‌شدن به یک جنگ تمام‌عیار را در پی دارد. این حملات مستقیماً تلاش‌های دیپلماتیک آمریکا برای رسیدگی به برنامه هسته‌ای ایران را تضعیف می‌کند. قرار بود روز یکشنبه مذاکراتی برگزار شود، اما نتانیاهو ترجیح داد حمله کند. نباید اجازه دهیم به جنگ دیگری که نتانیاهو به راه می‌اندازد کشیده شویم.»
الهان عمر، عضو دموکرات مجلس نمایندگان تصریح کرد: «ما نباید اجازه دهیم که یک رهبر خارجی که دستور کار مرگ و نابودی خود را دنبال می‌کند، برخلاف میل‌مان، ما را به یک جنگ دیگر بکشاند.» رشیده طلیب، دیگر عضو مجلس نمایندگان آمریکا هم اظهار کرد که «نتانیاهو، جنایتکار جنگی، برای حفظ قدرت خود هر کاری می‌کند. ما نمی‌توانیم اجازه دهیم که او کشورمان را به جنگ با ایران بکشاند.»
برخی حامیان ترامپ هم که خود را مخالف جنگ می‌نامند، از او خواستند که در دام اسرائیل نیفتد. تاکر کارلسون، مجری سابق فاکس در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «تقسیم‌بندی واقعی بین کسانی که از اسرائیل حمایت می‌کنند و کسانی که از ایران یا فلسطینی‌ها حمایت می‌کنند نیست. تقسیم‌بندی واقعی بین کسانی است که بی‌پروا خشونت را تشویق می‌کنند، و کسانی که به دنبال جلوگیری از آن هستند - بین جنگ‌طلبان و صلح‌سازان. جنگ‌طلبان چه کسانی‌اند؟ آنها شامل هر کسی هستند که امروز با دونالد ترامپ تماس می‌گیرند تا حملات هوایی و دیگر مداخلات مستقیم نظامی آمریکا در جنگ با ایران را مطالبه کنند. در آن فهرست: شان هانیتی، مارک لوین، روپرت مرداک، آیک پرلماتر و میریام آدلسون. در نقطه‌ای آنها همه باید پاسخگوی این باشند، اما شما باید نام‌هایشان را از الان بدانید.»
بریتانیا
کی‌یر استارمر، نخست‌وزیر بریتانیا با ابراز نگرانی از همه طرف‌های درگیر خواست که فوراً تنش‌ها را کاهش دهند و گفت: «تنش شدید در منطقه به نفع هیچ‌کس نیست.» او گفت که ثبات در خاورمیانه باید اولویت باشد و از شرکای بریتانیا خواست که برای کاهش تنش مداخله کنند. او افزود: «زمان خویشتنداری، آرامش و بازگشت به دیپلماسی است.» او مدعی شد که کشورش در حمله اخیر هیچ نقشی نداشته است.
فرانسه و آلمان
آلمان و فرانسه از جمله کشورهایی بودند که از «حق اسرائیل برای دفاع از خود» حمایت کردند و علیه برنامه هسته‌ای ایران موضع گرفتند. یوهان وادفول، وزیر امور خارجه آلمان روز جمعه در پستی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «ما حملات ایران به خاک اسرائیل را محکوم می‌کنیم، برنامه هسته‌ای ایران نقض ان‌پی‌تی (پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای) و تهدیدی برای کل منطقه به‌خصوص اسرائیل است. اسرائیل حق دفاع از موجودیت خود و امنیت شهروندانش را دارد! ما از هر دو طرف می‌خواهیم از تشدید تنش خودداری کنند، آلمان به دیپلماسی همراه با شرکای اروپایی و آمریکا متعهد است.» این اظهارات در شرایطی مطرح شد که هنوز حملات موشکی گسترده ایران به اسرائیل که در پاسخ به حمله اسرائیل صورت گرفت آغاز نشده بود.
اظهارنظر وزیر خارجه آلمان با موجی از واکنش‌ها در شبکه‌های اجتماعی همراه شد و بسیاری از کاربران به او معترض شدند. محمد البرادعی، رئیس سابق آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم خطاب به او نوشت: «آیا کسی تا به حال به شما گفته که «حملات هدفمند به تأسیسات هسته‌ای» بر اساس ماده ۵۶ پروتکل الحاقی کنوانسیون‌های ژنو (که آلمان نیز عضو آن است)، ممنوع است؟ یا این موضوع را به شما گفته‌اند که استفاده از زور در روابط بین‌الملل به‌طور کلی بر اساس بند ۴ ماده ۲ منشور ملل متحد، به استثنای حق دفاع از خود در صورت حمله مسلحانه یا با مجوز شورای امنیت در موارد اقدام امنیت جمعی، مجاز نیست؟ شاید بد نباشد با اصول پایه‌ای حقوق بین‌الملل کمی بیشتر آشنا شوید.»
فرانسه هم موضعی مشابه اما خفیف‌تر از آلمان اتخاذ کرد. امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه در شبکه اجتماعی ایکس اعلام کرد: «فرانسه بارها تداوم برنامه هسته‌ای ایران را محکوم کرده و تمام اقدامات دیپلماتیک مناسب را در این زمینه اتخاذ کرده است.» مکرون در ادامه پیامش از همه طرف‌های درگیر خواست که برای جلوگیری از به خطر افتادن ثبات کل منطقه، حداکثر خویشتنداری را به خرج دهند و تنش‌زدایی کنند.
اروپا
در اروپا ایتالیا خواهان کنترل تنش‌ها شد. ایرلند اعتراض خود را به اقدام اسرائیل اعلام کرد و برخی دیگر از کشورها از جمله جمهوری چک و سوئد نیز ضمن انتقاد از برنامه هسته‌ای ایران خواستار بازگشتن پرونده هسته‌ای به میز مذاکره و پایان درگیری شدند.
آسیا و اقیانوسیه
اندونزی از نخستین کشورها در شرق آسیا بود که به حمله اسرائیل واکنش نشان داد و این حمله را «به شدیدترین وجه» محکوم کرد. دولت ژاپن هم این حمله را همزمان با گفت‌وگوهای هسته‌ای «عمیقا تأسف‌بار» دانست. استرالیا و نیوزیلند در بیانیه‌های جداگانه خواستار توقف درگیری‌ها شدند.
