کشف کریدوری از زندگی انسان‌های اولیه در مکران

مصیب امیری (رییس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری) درخصوص اولویت‌بندی که پژوهشکده باستان‌شناسی برای انجام بررسی‌های باستان‌شناسی در مناطق مختلف کشور؛ i برای تهیه نقشه باستان‌شناسی در نظر گرفته است، مدتی پیش گفت: بخشی از کشور که تعداد زیادی از استان‌های کشور را دربرمی‌گیرد، را برای بررسی و تکمیل نقشه باستان‌شناسی انتخاب کرده‌ایم. برخی از استان‌ها در گذشته مورد توجه بود و به برخی دیگر کمتر توجه شده است. اکنون سواحل مکران و خلیج فارس که چندین استان را دربرمی‌گیرد، در اولویت‌های اصلی است. البته این بدان معنا نیست که کاوش و بررسی باستان‌شناسی در سایر استان‌ها تعطیل می‌شود بلکه این مهم را به استان‌ها سپردیم تا پیشنهادات خود را برای انجام کاوش باستان‌شناسی اعلام کنند و بخشی از هزینه‌ها توسط پژوهشگاه میراث و گردشگری و بخشی دیگر توسط استان تامین شود. امیدواریم با اعمال این برنامه، کاوش‌های باستان‌شناسی با سرعت و دقت بیشتری انجام شود.

با این وجود مرتضی حصاری (مدیر پایگاه میراث فرهنگی خلیج فارس و دریای مکران) معتقد است: بیشتر وعده‌های مسئولان در حد حرف باقی می‌ماند و به مرحله اجرا و عملیاتی نمی‌رسد چراکه در بیشتر مواقع مسئولان روزهایی خاص در سال به یاد خلیج فارس و مکران می‌افتند. در نهایت هم عنوان می‌شود که بودجه نیست و کارها انجام نمی‌شود. البته ما به کمک و همت دوستانمان موفق شدیم از شرقی‌ترین گوشه کشور در مرز پاکستان تا مرز چابهار در مسیر دریایی، بررسی باستان‌شناسی انجام دهیم که منجر به کشف و شناسایی یک بندرگاه قدیمی، محوطه‌های غنی از دوره‌های هخامنشی، اشکانی و ساسانی، آثاری از قرون اولیه اسلامی تا متاخر و… شد که در نهایت ثبت و ضبط و نقشه آن مشخص شد. البته در اطراف این بندر موفق شدیم یافته‌هایی از دوران عیلامیان دست یابیم. همچنین آثاری از دوره هخامنشی و اسلامی بدست آمده است. همچنین امکانات موجود برای ادامه کاوش‌ها در منطقه وجوددارد اما تحقق آن نیازمند مسئولینی دلسوز است.

او تصریح کرد: عملیات میدانی بررسی و مستندسازی آثارفرهنگی، ابنیه و محوطه‌های باستانی در بخش دشتیاری، جنوب بلوچستان، به ویژه سواحل مکران که به صورت پیمایشی انجام شد، منجر به شناسایی بیش از ۵۰ اثر گردید. این طرح پیمایشی در این منطقه، از طرح‌های بنیادی است. مهمترین هدف این پژوهش مستندسازی آثارفرهنگی شامل پناهگاه، تپه، محوطه، قلعه و زیارتگاه‌های بخش دشتیار است. براساس انجام این طرح که از گوشه جنوب شرقی ایران، گواتر، در مرز پاکستان آغاز شد، قدمت یافته‌های سطحی نشان از دوره پارینه سنگی قدیم تا دوره اسالمی متاخر دارد که مورد سکنی قرار گرفته است. همچنین ارتباط فرامنطقه‌ای براساس آثار فرهنگی با شبه قاره و کشورهای جنوبی خلیج فارس به عنوان یک فرهنگ جامع مشخص می‌گردد. این مطالعات می‌تواند، به پژوهش‌های راه ابریشم/ خراسان ساحلی و آبی کمک شایسته‌ای نماید.

به گفته او، طی سالهای گذشته ۷۶ محوطه، بنا، غار و پناهگاه جدید باستانی و تاریخی در بررسی باستان‌شناختی در سواحل مکران از دوره‌های مختلف از پارینه سنگی گرفته تا اسلامی بدست آمده و مهم‌ترین کشف انجام شده، کریدوری است که بر اساس آن محل زندگی انسان‌های اولیه مشخص شده است. در این بررسی‌ها ابزارهای سنگی دوره پارینه سنگی بدست آمده. از آنجایی که چهار محوطه پارینه سنگی در این منطقه بدست آمده به زودی کتابی به عنوان پیش درآمد این مهم منتشر خواهد شد. ابزارهای بدست آمده از پارینه سنگی قدیم تا جدید را دربرمی‌گیرد. دو محوطه در ساحل و دو محوطه در پس کرانه بدست آمده که آثار پارینه سنگی و ابزار سنگی‌های بدست آمده در این محوطه‌ها توسط دو گروه از کارشناسان و پژوهشگران ایرانی و خارجی مورد بررسی قرار گرفته است.

وی با اشاره به اینکه بخش مکران شامل گستره‌ای از جنوب سیستان و بلوچستان تا مرز گواتر پاکستان است، گفت: در بررسی‌های صورت گرفته همچنین محوطه‌هایی از هزاره پنجم و چهارم پیش از میلاد هم افق با محوطه جهانی شهر سوخته، جیرفت و نمونه‌های یافت شده از کاوش‌های دشت بلوچستان پاکستان نیز شناسایی شده است.

حصاری همچنین از رونمایی از کتابی با عنوان اطلس میراث فرهنگی جزایر ایرانی خلیج فارس در اردیبهشت ۱۴۰۱ به عنوان روز خلیج فارس خبر داد و گفت: یکی دیگر از اقدامات مستندسازی پایگاه میراث فرهنگی خلیج فارس و دریای مکران آماده‌سازی این کتاب و کتاب ابزارهای پارینه سنگی است. باتوجه به کشفیاتی که در سواحل مکران داشتیم، پروپوزال مربوطه تهیه و ارائه شده است اما باید دید با توجه به بودجه موجود، این طرح‌ها تایید می‌شوند یا خیر.

به اعتقاد مدیر پایگاه میراث فرهنگی خلیج فارس و دریای مکران، هنگامی که از راه آبی ابریشم یاد می‌شود بهترین آغاز آن می‌تواند دروازه مکران باشد. این دروازه به شرق، غرب و جنوب خلیج فارس راه دارد. هنگامی که ابزارهای دوره پارینه سنگی را بررسی می‌کنیم، متوجه می‌شویم که این مسیر از آفریقا به شبه جزیره عربستان و سپس از ایران عبور کرده. کاوش در محوطه دمب کوه با مستند کردن آثاری از ۵ هزار سال پبش تا دوره اسلامی همراه بود. همچنین موفق شدیم دو هزار قبر کلان سنگی را در محوطه دمب کوه مستندسازی کنیم. این محوطه‌ها بررسی نشده‌اند و نیازمند انجام مطالعات دقیق است.