اقتصاد ایران در قرنی که گذشت/ چه سالی تورم بیش از 100 درصد و چه سالی منفی شد؟

به گزارش خبر فوری، قرن به پایان رسید و رسانه های مختلف از جهات متفاوت به حوادث و اتفاقات رخ داده در این قرن نگاه کرده و بالا و پایین سده ای که گذشت را مرور می کنند. وضعیت اقتصاد در این سده بسیار بالا و پایین داشته است. نمی توان گفت که ما از وضعیت دقیق اقتصاد در قرون قبل بی خبریم. منابع تاریخی ما حتی قیمت خربزه و پنیر را در عصر کریم خان زند و میزان مالیات دولتی در این دوره را نگاشته اند. با این حال، باید اعتراف کرد که قبل از قرن 14 شمسی، اقتصاد به معنای دقیقش در کشور ایران وجود نداشت و یا اگر هم وجود داشت، اقتصاددانان یا مورخانِ اقتصاد بلدی نبودند که این وضعیت را بررسی و تحلیل کنند.

ابتدای قرن 14 شمسی مصادف بود با به قدرت رسیدن رضا خان و ورود ایران به عصری جدید. با افزایش قدرت رضاشاه و به خصوص تغییر حکومت از قاجار به پهلوی وضعیت تغییر کرد و ایران به سرعت فرآیند مدرنیزاسیون خود را پی گرفت. در این میان، ایران هم همانند ممالک دیگر وارد عصر چارچوب اقتصاد جهانی شد و مفاهیم نرخ تورم، درآمد سرانه، تولید ناخالص ملی و... وارد ادبیات سیاسی و اقتصادی ایران شدند.  به همین ترتیب، می توان با یک بررسی اجمالی به راحتی نرخ تورم و قیمت اجناس در سده 14 شمسی را بررسی کرد و به یک فهم کلی از اقتصاد ایران دست یافت.

مروری بر نرخ تورم در صد سالی که گذشت

در صد سال اخیر قیمت کالاهای مختلف بالا و پایین زیادی داشته است. در این صد سال رکوردهای مختلفی در زمینه قیمت اجناس و گرانی به ثبت رسید اما هیچ یک به اندازه نرخ تورم نمی تواند وضعیت اقتصادی کلی ایران را نشان دهد.

ابتدای سده 14 شمسی مصادف بود با کودتای رضا خان و تغییر اساسی ساختار کشور. این کودتا باعث شد بسیاری از ساختارهای سنتی اقتصادی تغییر کند. رضا شاه شروع به همکاری با پیمانکارهای خارجی کرد و طرح های عمرانی مختلفی را اجرا و از طرف دیگر، بازار سنتی را تضعیف کرد. همزمان سیستم بانکداری نوین در ایران شکل گرفت و ارز به عنوان یک شاخص اقتصادی مهم وارد کشور شد.

با این مقدمه درباره شکل گیری سیستم اقتصادی در ایران به سراغ نرخ تورم سالیانه می رویم. بانک مرکزی شاخص تورم از سال 1316 تا زمان فعلی را محاسبه و ثبت کرده است. ما در جدول زیر نرخ تورم سالیانه را آورده ایم:

صد سال فراز و نشیب/ مروری بر داستان اقتصاد ایران در قرن 14 شمسی

جدول  بالا به خوبی شرایط اقتصادی کشور در صد سال اخیر را نشان می دهد. نرخ تورم در سال 1316 حدود 26 درصد است اما تا 1320 وضعیت دائما بهتر شده و نرخ تورم پایین می آید. بر اساس آمار  بانک مرکزی، نرخ تورم در دو سال بعد به 8 درصد می رسد اما با حمله متفقین به ایران و اشغال کشور و به خصوص شیوع طاعون و آنفلوانزا و قحطی شرایط اقتصادی کشور به شدت به هم می ریزد تا جایی که نرخ تورم در سال 1321 به بیش از 96 درصد و در سال 1322 به بیش از 100 درصد می رسد. با این حال، با پایان جنگ و اصلاحات اقتصادی در ایران وضعیت به سرعت تغییر می کند تا جایی که نرخ تورم در سال 1324 به پایین ترین حد خود در تاریخ صد ساله یعنی منفی 14 درصد می رسد.

از سال 1324 تا 1332 وضعیت اقتصادی کشور نسبتا مساعد است و نرخ تورم سالیانه همیشه تک رقمی است. در سال 1333 که سال بعد از کودتای 28 مرداد و سقوط دولت مصدق است، نرخ تورم به 15.9 درصد می رسد اما با آرام شدن اوضاع، مجددا به کانال 8 یا 9 درصد افتاده و تا سال 1338 تک رقمی می ماند. در سال 1338 نرخ تورم به 13 درصد می رسد اما پس از این سال، با آغاز تحولات اقتصادی شاه و ورود به دهه 40 نرخ تورم به شدت پایین می آید و حتی به 0.3 درصد در سال 1334 هم می رسد.

نرخ تورم سالیانه تا دهه 50 شرایط خوبی را از سر می گذراند و تک رقمی باقی می ماند. با تغییر وضعیت نفتی ایران و اشتباهات اقتصادی شاه در دهه 50 و روی آوردن به واردات بیش از حد کالا شرایط تغییر می کند و نرخ تورم مجددا دو رقمی می شود تا جایی که در سال 1356 به 25.1 درصد می رسد.

با آغاز انقلاب اسلامی در سال 1357 و تحولات سیاسی، شرایط به شدت تغییر می کند. نرخ تورم در سال  1358 حدود 11.4 درصد است اما در پایان سال 1359 و با آغاز جنگ تحمیلی این عدد به 23.5 درصد می رسد.

نرخ تورم در سال 1369 که یک سال پس از پایان جنگ 8 ساله است، تک رقمی شده و به 9 درصد می رسد اما با آغاز دوره ی سازندگی هاشمی رفسنجانی مجددا افزایشی شده و از 20.7 در سال 70 به 23.2 در سال 75 می رسد.

در دهه 80 نرخ تورم مجددا پایین می آید. میانگین نرخ تورم در نیمه اول این دهه بین 12 تا 14 درصد است. با این حال، با تغییر دولت در نیمه دوم دهه 80 و به خصوص تغییر شرایط دیپلماتیک و بین المللی ایران و شدت گرفتن تحریم ها مجددا این روند افزایشی شده و نرخ تورم به 25.4 درصد در سال 1387 می رسد.