از جنگ نظامی تا جنگ دریایی؛ آیا تجربه جنگ نفتکشها بار دیگر تکرار میشود؟
تحولات چند روز اخیر در صحنه بین الملل و توقیف کشتیها و نفتکشها، یادآور جنگ نفتکشها در دهه هشتاد میلادی است.
به تازگی انتشار اخباری در خصوص توقیف چند کشتی و نفتکش از سوی آمریکا که با هدف ضربه اقتصادی به ایران و ونزوئلا انجام شده، بار دیگر، یادآور جنگ نفتکشها در دهه هشتاد میلادی شده است؛ اقدامی که به مانند جنگ نفتکشها در آن سالها، با هدف ضربه زدن به صادرات نفتی و فشار بر ایران انجام میشود.
توقیف محموله کشتی عازم ایران از سوی آمریکا
در همین ارتباط، نشریه آمریکایی وال استریت ژورنال در خبری اختصاصی اعلام کرد نیروهای آمریکایی ماه گذشته میلادی به یک کشتی باری که از چین عازم ایران بود، یورش برده و آن را توقیف کردند. وال استریت ژورنال اعلام کرد کماندوهای آمریکایی ماه گذشته میلادی (ماه نوامبر) به یک کشتی باری که از چین عازم ایران بود، یورش برده و محموله آن را توقیف کردند. طبق ادعای وال استریت ژورنال محمولهای که از این کشتی توقیف شده، دارای موادی بوده که علاوه بر موارد غیر نظامی، کاربرد نظامی هم داشته است.
فرماندهی اقیانوس هند-آرام ایالات متحده آمریکا در گفتوگو با این نشریه، گزارش توقیف محموله کشتی عازم ایران را تأیید نکرد؛ اما یک مقام رسمی آمریکا در گفتوگو با این روزنامه مدعی شد که آنها موادی را توقیف کردهاند که برای تسلیحات ایران متعارف است. این مقام گفت مواردی که توقیف شده اند، دارای کاربرد دوگانه بوده و میتوانند دارای استفاده نظامی و غیرنظامی باشند.
اما این تنها موردی نبوده است که آمریکا در چند وقت اخیر به انجام آن دست زده است.
توقیف نفتکش ونزوئلایی
هفته گذشته نیز رسانههای خبری از توقیف یک نفتکش ونزوئلایی خبر داده بودند. در همین ارتباط خبرگزاری رویترز گزارش داده بود که دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا روز چهارشنبه اعلام کرد یک نفتکش تحریمی را در نزدیکی ساحل ونزوئلا توقیف کرده است؛ اقدامی که به نوشته این خبرگزاری سبب بالاتر رفتن قیمت نفت شده و تنشها را میان واشینگتن و کاراکاس افزایش داده است.
طبق اعلام رویترز، ونزوئلا در واکنش در بیانیهای دولت آمریکا را به «دزدی آشکار» متهم کرد و این توقیف را «دزدی دریایی بینالمللی» خواند و از شکایت در این زمینه نزد مجامع بینالمللی سخن گفت.
واکنش ایران
اما در این سوی ماجرا ایران نیز بیکار ننشسته و از توقیف یک نفتکش خارجی به اتهام حمل ۶ میلیون لیتر سوخت قاچاق خبر داد.
در همین ارتباط نیز خبرگزاری رویترز با بازتاب خبر توقیف این نفتکش خارجی، به نقل از دادگستری استان هرمزگان اعلام کرد ۱۸ نفر از خدمه این کشتی توقیف شده در خلیج عمان در روز جمعه بازداشت شدند. رویترز سپس به نقل از خبرگزاری فارس نوشت افراد بازداشت شده از جمله کاپیتان این نفتکش تحت بازجویی قرار دارد و خدمه آن از ملیتهای هندی، سریلانکایی و بنگلادشی هستند.
اما پرسش اینجاست که آیا این اقدامات متقابل، یادآور جنگ نفتکشها در دهه هشتاد میلادی و در دوران جنگ ایران و عراق است که با هدف ضربه زدن به صادرات نفتی ایران انجام میشد؟
جنگ نفتکشها
جنگ نفتکشها در حقیقت مجموعه عملیاتهای نظامی هوایی- دریایی بود که حدودا در سالهای ۱۹۸۵ تا ۱۹۸۸ (۱۳۶۳ خورشیدی تا ۱۳۶۶ خورشیدی) در خلیج فارس و در طول جنگ ایران و عراق به وقوع پیوست و طی آن طرفین درگیر در جنگ و نیروی دریایی آمریکا علیه کشتیهای تجاری یکدیگر حملاتی را به انجام میرساندند.
طبق آنچه که در منابع تاریخی در این خصوص آمده، هدف عراق از به راه انداختن این جنگ جلوگیری از صادرات نفتی ایران بود که البته با حمایت آمریکا انجام میشد.
طبق گزارشها، حضور آمریکا در منطقه طی جنگ نفتکشها سبب به وقوع پیوستن درگیریهایی شد و در این مرحله از جنگ، درگیریهایی میان دو کشور رخ داد؛ از مینگذاری و آسیب دیدن ناو USS Samuel B. Roberts بر اثر مینهای دریای ایران گرفته تا غرق شدن ناوچههای ایرانی توسط آمریکا و حادثهی تلخ سرنگونی هواپیمای مسافربری ایران از سوی نیروی دریایی آمریکا.
ماهنامه بریتانیایی «هیستوری تودی» در اوت ۲۰۱۹ در گزارشی با عنوان «نخستین جنگ نفتکشها با ایران»، با اشاره به رویارویی میان ایران و آمریکا نوشت: «در صورتی که تنشها میان آمریکا و ایران در خلیج فارس به یک جنگ ختم شود، این نخستین باری نخواهد بود که چنین چیزی رخ میدهد.» به نوشته این نشریه، جنگ میان ایران و عراق، که در بیشتر سالهای دهه ۸۰ به وقوع پیوست، یکی از خونینترین درگیریهای قرن بیستم به شمار میرود؛ تا جایی که قربانیان ارتشهای هردوطرف صدها هزار نفر برآورد شده است.
طبق گزارش این نشریه بریتانیایی، از آغاز درگیریها در سال ۱۹۸۱ تا ۱۹۸۳ حملات عراق به کشتیها به شکلی متناوب انجام میشد و کشتیهای ایرانی در شمال خلیج فارس هدف قرار داده میشد. در آن عملیاتها نیروهای عراقی با بکارگیری میگ-۲۳ و جنگندههای میراژ اف-۱ فرانسه و بالگردهای سوپرفرلون که با موشکهای کروز مسلح شده بودند، به کشتیهای ایرانی حمله میکردند.
همچنین تصمیم فرانسه در سال ۱۹۸۴ برای تجهیز بغداد به جنگندههای داسو سوپر اتاندار، بغداد را قادر ساخت تا برد موشکهای ضد کشتی خود را افزایش دهد؛ اما این حملات عراق بیپاسخ نماند و ایران نیز در سال ۱۹۸۴ شروع به پاسخ به این تنش آفرینی عراق کرد
حال پس از این همه سال اگرچه این بار حمله به نفتکشها و کشتیهای باری به مانند جنگ نفتکشها با موشکها و جنگندهها آغاز نشده، اما به نظر میرسد در چارچوب فشار آمریکا بر ایران و ونزوئلا قرار است در روزها و ماههای آتی شاهد حمله و توقیف به کشتیها و نفتکشهای بیشتری باشیم. مسألهای که میتواند سبب تنشهای فزاینده و حتی بالارفتن قیمت نفت در ماههای آتی شود.
