ماندلای فلسطین؛ مهم‌ترین زندانی جهان | مروان برغوثی کیست؟
مروان برغوثی، سیاستمدار و فعال فلسطینی، بیش از بیست سال پیش به اتهام طراحی عملیات‌هایی که به گفته اسرائیل به کشته‌شدن پنج نظامی منجر شد، در سرزمین‌های اشغالی محکوم به چندین بار حبس ابد شد. اما محبوبیت او در میان فلسطینی‌ها از هر سیاستمدار دیگری بیشتر است. در نظرسنجی مارس ۲۰۲۴، اگر انتخابات برگزار می‌شد، رأی او بیش از مجموع تمام رقبای اصلی‌اش بود. پس از حمله ۷ اکتبر هم احتمال مبادله زندانیان و آزادی برغوثی افزایش یافت.
به گزارش خبر فوری، درست چند ماه پس از این حمله یک افسر ارشد اطلاعاتی اسرائیل به خانه برادر کوچک‌تر مروان آمد و پرسید آیا خبری از او دارند؟ روشن بود که این افسر بیشتر از خانواده از او اطلاع دارد و تنها می‌خواست واکنش احتمالی برغوثی پس از آزادی را حدس بزند: آیا او باز اعتراض می‌کند؟ وارد سیاست می‌شود؟ یا دوباره می‌جنگد؟
گذشته‌ای خونین، آینده‌ای نامعلوم
فضای فعلی مناقشه فلسطین و اسرائیل تیره است. امیدهایی که توافق اسلو در ۱۹۹۳ برانگیخت مدت‌هاست خاموش شده. جنگ کنونی مرگبارترین در تاریخ اسرائیل و فلسطین است: حدود ۶۰ هزار کشته در غزه! بیشترشان غیرنظامی. بنیامین نتانیاهو، تمایلی به توقف جنگ ندارد. اما فشار برای آزادی گروگان‌ها زیاد است و آزادی برغوثی تقریباً در صدر فهرست خواسته‌های حماس قرار دارد.
ویدئویی در این باره را از اینجا ببینید:
برخلاف محمود عباس، رئیس منفعل و کم‌جان تشکیلات خودگردان، برغوثی احترام وسیعی میان فلسطینی‌ها دارد. حتی فرماندهان حماس هم از او با تحسین یاد می‌کنند. اما او سال‌ها طرفدار راه‌حل دو کشوری بوده و عبری را هم بی‌نقص صحبت می‌کند. برخی سیاستمداران اسرائیلی هم او را دوست می‌نامند! آمی آیالون، رئیس پیشین شین‌بت، گفته بود: «تنها رهبری که به دو کشور باور دارد و می‌تواند در انتخابات پیروز شود، برغوثی است.»
اما مخالفان اسرائیلی او نیز کم نیستند. برخی می‌گویند او همانند رهبر حماس یحیی سنوار است که پس از آزادی در معامله ۲۰۱۱، حملات ۷ اکتبر را طراحی کرد. یک مقام سابق اطلاعاتی گفت: «برغوثی در زندان تغییر نکرده؛ حتی انقلابی‌تر شده است.» حقیقت این است که کمتر کسی دقیق می‌داند او اکنون به چه باور دارد؛ چرا که آخرین مصاحبه‌اش بیست سال پیش بوده است.
از کودکی فقیر تا رهبری مبارزه
برغوثی در سال ۱۹۵۹ در کرانه باختری ( که آن زمان تحت کنترل اردن بود) در خانواده‌ای پرجمعیت و فقیر به دنیا آمد. پس از جنگ شش روزه ۱۹۶۷، اسرائیل سرزمینشان را اشغال کرد. او نوجوانی خود را در فضایی پر از خشونت، بازداشت و محدودیت گذراند. به حزب کمونیست پیوست که طرفدار مقاومت مسالمت‌آمیز و دو کشوری بود. اما سرانجام به جنبش فتح و سپس سازمان آزادی‌بخش فلسطین نزدیک شد. ۱۸ ساله بود که در یورش شبانه اسرائیل دستگیر شد. به گفته خودش، مورد شکنجه شدید قرار گرفت و به چهار سال و نیم زندان محکوم شد. همان‌جا با کتاب و اندیشه‌های سیاسی آشنا شد. پس از آزادی، با «فدوی» ازدواج کرد و در دانشگاه بیرزیت تاریخ و علوم سیاسی خواند، اما همچنان فعال باقی ماند و بارها بازداشت شد.
با آغاز انتفاضه اول در ۱۹۸۷، او در صفوف رهبری فتح قرار گرفت و پس از توافق اسلو در ۱۹۹۳ توانست به کرانه باختری بازگردد. برخلاف بسیاری از رهبران دور از وطن، او هنوز میان مردم محبوب بود و نقش واسطه میان جامعه و رهبران خارج‌نشین را ایفا کرد. در ۱۹۹۶ نماینده پارلمان فلسطین شد و در محافل صلح‌طلب حضور فعالی داشت.
از سیاست به مقاومت مسلحانه
اما روند صلح شکست خورد. گسترش شهرک‌های یهودی امیدها را از میان برد. برغوثی هشدار داد اگر صلح شکست بخورد، میانه‌روها منزوی می‌شوند. با آغاز انتفاضه دوم در ۲۰۰۰، او رهبری تظاهرات را بر عهده گرفت و سپس در شکل‌گیری شاخه نظامی فتح یعنی «گردان‌های شهدای الاقصی» نقش داشت. ابتدا حملات این گروه به سربازان و شهرک‌نشینان محدود بود، اما خیلی زود به عملیات داخل اسرائیل و بمب‌گذاری‌ها کشیده شد. اسرائیل در آوریل ۲۰۰۲ او را دستگیر کرد. در دادگاهی محاکمه شد. در ۲۰۰۴ به پنج بار حبس ابد و ۴۰ سال زندان اضافه محکوم شد.
زندان؛ دانشگاه و نماد
برغوثی سال‌ها در انفرادی بود، اما سپس اجازه یافت با زندانیان دیگر ارتباط داشته باشد. او برنامه‌ای آموزشی راه انداخت و بیش از ۱۲۰۰ زندانی از آن فارغ‌التحصیل شدند. خودش نیز دکترای دموکراسی فلسطین گرفت. در زندان به «استاد» معروف شد و کتابخانه‌ای با دو هزار جلد جمع‌آوری کرد.
او از درون زندان در سیاست فلسطین اثرگذار باقی ماند. در ۲۰۰۶ هنگام پیروزی حماس در انتخابات، او با رهبران زندانی این گروه «سند زندانیان» را تدوین کرد که پذیرش ضمنی راه‌حل دو کشوری در مرزهای ۱۹۶۷ را نشان می‌داد. اما اختلافات داخلی و دخالت آمریکا موجب فروپاشی دولت وحدت ملی شد.
در مقابل، محمود عباس قدرت را قبضه کرد و تشکیلات خودگردان بیشتر به یک دولت امنیتی فاسد شبیه شد. برغوثی بارها از زندان به فساد فتح تاخت، اما همچنان عضو آن باقی ماند. محبوبیت او به‌قدری است که هیچ مقام فلسطینی جرأت حمله مستقیم به او ندارد.
جنگ غزه و آینده‌ای مبهم
پس از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ و جنگ خونین غزه، شرایط زندانیان فلسطینی سخت‌تر شد. گزارش‌ها از شکنجه و رفتار تحقیرآمیز حکایت دارد. برغوثی نیز به سلول انفرادی افتاد، وزن کم کرد و کتاب‌هایش مصادره شد. همسرش فدوی نگران جان اوست و سکوت پیشه کرده است.
در همین حال، خانواده‌های گروگان‌های اسرائیلی فشار می‌آورند تا معامله‌ای انجام شود. بسیاری بر این باورند آزادی برغوثی می‌تواند موازنه را تغییر دهد. برخی سیاستمداران اسرائیلی، حتی راست‌گرایان سابق، می‌گویند بهتر است او آزاد شود تا بتواند به صلح کمک کند. اما دیگران می‌پرسند چگونه می‌توان یک انقلابی را به ریاست فلسطینیان رساند. برای فلسطینی‌ها، او شاید تنها رهبر کاریزماتیک و قابل‌اعتماد باشد. با این حال سازمان و پایگاه قدرت مستقیمی ندارد.
آیا او «ماندلا»ی فلسطین است؟
بسیاری او را با نلسون ماندلا مقایسه می‌کنند. اما حقیقت این است که کسی دقیق نمی‌داند او پس از بیش از دو دهه زندان چه تغییراتی کرده است. حتی خانواده‌اش او را به ندرت می‌بینند. برخی می‌گویند در زندان بیشتر به یک نماد بدل شده است. با وجود همه ابهام‌ها، برای صلح‌طلبان، برغوثی تنها امید باقی‌مانده است. همان‌طور که هایم اورون، وزیر پیشین اسرائیل، گفت: «نمی‌دانم او ماندلاست یا نه، اما او برغوثی است.» دوستانش می‌گویند او هرگز با کینه و نفرت زندگی نکرده و همیشه هدفمند بوده است.
