خط قرمز ایران در قفقاز جنوبی کجاست؟

اما طی چند سال گذشته و به‌ویژه بعد از جنگ قره‌‌‌باغ ۲۰۲۰ تاحدودی ایران به شرایط بحرانی این منطقه و نیاتی که ممکن است از سوی بازیگران مختلف از جمله جمهوری آذربایجان، ترکیه یا اسرائیل پیگیری شود پی برده است. ولی گل‌‌‌محمدی، استاد دانشگاه تربیت مدرس در این رابطه گفت: «قفقاز جنوبی مانند برخی دیگر از مناطق پیرامونی ایران در دهه‌‌‌های گذشته در محوریت سیاست خارجی کشور نبوده و اگر امروز از ظرفیت و منابع اثرگذاری در تحولات در حال تغییر قفقاز جنوبی برخوردار نیستیم به این دلیل است که از چند دهه گذشته در این منطقه سرمایه‌گذاری نکردیم.»

وی افزود: «منظور از سرمایه‌گذاری صرفا سرمایه‌گذاری اقتصادی نیست بلکه منظور این است که ایران فاقد هرگونه اتصالات راهبردی با این منطقه است. به لحاظ اقتصادی ترکیه بالغ بر ۱۴ میلیارد دلار در این منطقه روابط تجاری دارد اما حجم مبادلات ایران حتی به یک میلیارد هم نمی‌‌‌رسد.» گل‌‌‌محمدی با تاکید بر این موضوع که دهه‌‌‌های گذشته ناظر بر کنشگری فعال ایران در غرب آسیا بود، گفت: «دلیل امنیتی آن این است که غرب آسیا، کانون ثابت تهدید ما در این منطقه بود. ما در قفقاز جنوبی تهدیدها و دغدغه‌‌‌هایمان را احاله کردیم به روسیه. یعنی ایران به دنبال حفظ وضع موجود بود و اینگونه تصور می‌‌‌کرد که یک قدرت بزرگ این جا حضور دارد که اجازه نخواهد داد فضا برهم بخورد.» استاد دانشگاه تربیت مدرس تاکید کرد: «ایران اکنون دریافته که وسط معرکه است و محاسبه روسیه، ترکیه و آذربایجان هم این است که ایران در آن منطقه توان بازی ندارد. درواقع ایران فاقد چشم‌‌‌انداز استراتژیک در منطقه‌‌‌گرایی در قفقاز جنوبی است. اماترکیه می‌‌‌داند که در این منطقه چه می‌‌‌خواهد.»

گل‌‌‌محمدی درباره چشم‌انداز درگیری احتمالی در این منطقه نیز گفت: «آذربایجان در برابر ایران عمق استراتژیک ندارد و برای ایران مقابله کردن با این کشور اصلا کار سختی نیست. انشاالله ایران وارد هیچ‌گونه درگیری در اینجا نشود؛ زیرا هر درگیری که پای ایران هم به آن باز شود برنده‌‌‌ای در منطقه نخواهد داشت و برنده اصلی آن اسرائیل خواهد بود.» این کارشناس درباره راه‌حل پیش روی ایران برای حل این بحران توضیح داد: «ایران دو راه‌حل پیش روی خود دارد؛ نخست اینکه به لحاظ دیپلماتیک و سیاسی وارد گفت‌وگو با طرف آذری شود یا باکو و آنکارا از ایران بخواهند تا وارد رایزنی شود. هرچند آنها چنین کاری نخواهند کرد.»

وی تشریح کرد که ایران چند بار از کانال‌‌‌های مختلف به آذربایجان و ترکیه این پیام را مخابره کرده که هیچ مشکلی با اتصال نخجوان به آذربایجان ندارد و مانند قبل می‌توانند از سرزمین ما برای عبور و مرور به نخجوان استفاده کنند. به گفته گل‌‌‌محمدی، خط قرمز ایران این است که در مرز با ارمنستان هیچ تغییری رخ ندهد. ایران با قفقاز جنوبی ۸۰۰ کیلومتر مرز مشترک دارد و با توجه به بافت قومی-سیاسی آن منطقه، ایران نمی‌تواند روابطش با قفقاز را به حسن نیت باکو و آنکارا گره بزند.

استاد دانشگاه تربیت مدرس در ادامه گفت: «ایران کمیسیون‌‌‌های مشترک نظامی دارد همچنانکه اخیرا یک هیات نظامی از ایران به باکو رفت و رایزنی‌‌‌هایی صورت گرفت. واقعیت مساله این است که میدان و دیپلماسی باید در کنار هم در قفقاز فعال باشد و آنها باید بدانند که ایران در رابطه با خط قرمزهایی که دارد سکوت نمی‌‌‌کند.» وی تاکید کرد: «ایران باید این پیام را به آنها برساند که مانند جنگ دوم قره باغ در سال ۲۰۲۰ غیرفعال نخواهد بود؛ البته ایران باید در وهله اول با گفت‌وگو پیش برود و اجازه ندهد که وضعیت به یک نقطه بی‌بازگشت برسد.»