بحران اوکراین، فرصتی برای احیای برجام یا مانع به نتیجه رسیدن مذاکرات وین؟

کیومرث یزدان‌پناه در تشریح ارزیابی خود از واکنش کشورها به جنگ روسیه و اوکراین اظهار کرد: غرب می‌توانست با جلوگیری از تحریک روسیه جلوی حمله را بگیرد اما اکنون هر گونه مداخله غرب می‌تواند به سرنوشتی وحشتناک منجر شود. کافی است ناتو با روسیه درگیر شود تا تمام شهرهای مهم و استراتژیک اروپا و آمریکا در تیررس موشک‌های روسیه قرار گیرد. در این صورت احتمال شکل‌گیری یک جنگ اتمی افزایش می‌یابد.

وی افزود: از طرفی جنگ با دومین قدرت نظامی دنیا، یعنی روسیه، در شرایطی که اقتصاد جهان وضعیت غم‌بار و زیانباری را تجربه می‌کند، نه منطقی است و نه توجیه دارد زیرا باعث می‌شود بخش زیادی از توجه و پتانسیل غرب به روسیه معطوف شود و با کوچکترین اتفاقی یک بحران جهانی دیگر مانند همه‌گیری کرونا رخ دهد.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران با بیان اینکه در حال حاضر موضوع پیوستن یا نپیوستن اوکراین به ناتو مطرح نیست، عنوان کرد: در حال حاضر موضوع اصلی واکنش غرب به این تنش است. به نظرم حمله نظامی روسیه به اوکراین می‌تواند کبریتی در انبار باروت برای برافروختن آتش جنگ جهانی باشد. رفتارهای پوتین واقعا نگران‌کننده است و سکوت غرب از سال ۲۰۰۸ تا به حال در قبال خشونت‌های نظامی روسیه تمام غرب را در موضع ضعف قرار داده است. به نظرم جهان غرب احساس کرده که وقتش رسیده با روسیه شاخ به شاخ نظامی شود ولو به قیمت جنگ جهانی سوم و پیامدهای ویرانگر آن؛ لذا روسیه خیلی نمی‌تواند این جنگ را تداوم ببخشد.

فعلا تصمیم غرب برای عدم مداخله مستقیم نظامی در بحران اوکراین منطقی است

یزدان‌پناه بیان کرد: اقدام ناتو و غرب در عدم دخالت مستقیم در جنگ روسیه و اوکراین فعلا منطقی است و اول از همه به نفع غرب است و سپس باعث جلوگیری از جنگی اتمی خواهد شد؛ جنگی که در صورت وقوع سرنوشتی نامشخص دارد. از طرف دیگر جنگ اوکراین ممکن است برای روسیه به بزرگترین شکست حیثیتی تبدیل شود. حمله روسیه به اوکراین نوعی برادرکشی است؛ حمله روس است علیه روس. این حماقت مسکو است که بخواهد میدان جنگ را فرسایشی کند. به همین دلیل هم نگاه فعلی غرب به جنگ روسیه و اوکراین نگاهی شعاری نیست و واکنش‌های غرب به این رخداد سخت نظامی توام با استفاده از تمام ابزارهای غیرنظامی و پرهیز از برافروختن آتش یک جنگ خطرناک و بزرگ است. جنگی که معلوم نیست تا کجاها می تواند گسترش یابد و چگونه پایان پذیرد.

وی اضافه کرد: این یک تئوری قابل فهم است که در دنیای واقعی امروز ما قواعدی وجود دارد که نمی‌شود آن را حذف کرد و یا حذف‌شان به راحتی و بدون هزینه نخواهد بود. روسیه در جهان مملو از خشونت، ابهام و رقابت تابع همین تئوری است که توسط رقیب قابل حذف نیست. البته با همه این تفاسیر دور از ذهن نیست که این جاه‌طلبی روسیه با پاسخ سخت‌تر جهانی و تحریم‌های اقتصادی و تنبیه‌های امنیتی به ویژه از سوی غرب و آمریکا و دیگر هم‌پیمانان‌شان در آسیا و آفریقا روبه‌رو شود.

عضو انجمن ژئوپلیتیک ایران با بیان اینکه در شرایط کنونی اقتصاد روسیه بسیار شکننده و آسیب‌پذیر است و اوکراین را بیشتر به خاطر منابع قابل توجهش می‌خواهد، ادامه داد: اما نباید از این نکته هم غافل شد که ممکن است روسیه عصبانی با دست‌اندازی و تجاوز به اوکراین خود را قربانی این خطای راهبردی کند. من تردیدی ندارم که این جنگ تاوان سنگینی خواهد داشت که جنایتکار جنگی لقب گرفتن رهبران کرملین یکی از آن خواهد بود.

با در نظر داشتن این حقیقت سیاسی و با توجه به شرایط حساس و شکننده‌ای که در محیط بین‌الملل حاکم شده، مطلوب ایران این است که با مردود دانستن اصل جنگ و خشونت‌ مسیر بی‌طرفانه و ضدتنش پیش گیرد تا بعدها مجبور به تاوان پس دادن نباشد

یزدان‌پناه در پاسخ به اینکه بهتر است ایران چه موضعی را در قبال جنگ بین روسیه و اوکراین اتخاذ کند، اظهار کرد: کمیت و کیفیت واکنش کشورها نسبت به تحولات مختلف جهانی مخصوصا جنگ‌ها و منازعات سخت و ویرانگر تابع یکسری ملاحظات است و هر کشور یا حکومتی با در نظر گرفتن آن ملاحظات و مراجعه به خرد جمعی و در نظر داشتن برخی احتیاط‌ها به یک موضوع خاص واکنش نشان می‌دهد.

وی افزود: با در نظر داشتن این حقیقت سیاسی و با توجه به شرایط حساس و شکننده‌ای که در محیط بین‌الملل حاکم شده، مطلوب ایران این است که با مردود دانستن اصل جنگ و خشونت‌ مسیر بی‌طرفانه و ضدتنش پیش گیرد تا بعدها مجبور به تاوان پس دادن نباشد. به ویژه در موقعیت زمانی فعلی که در شرایط بسیار سرنوشت‌ساز توافق هسته‌ای قرار داریم، هر نوع واکنش جانبدارانه نسبت به روسیه و طعنه‌آمیز صحبت کردن علیه غرب ممکن است همه تلاش‌های صورت گرفته برای احیای برجام را بر باد دهد.

مذاکرات وین از جمله مسائلی است که ممکن است تحت تاثیر جنگ روسیه و اوکراین قرار گیرد

استاد ژئوپلیتیک دانشگاه تهران با بیان اینکه اتفاق تلخ حمله روسیه به اوکراین روی بسیاری از مسائل مهم و جاری بین‌المللی اثرگذار خواهد بود، گفت: یکی از موضوعات مهم بین‌المللی که ممکن است تحت تاثیر حمله روسیه به اوکراین قرار گیرد، مذاکرات وین و احیای برجام است که البته نوع اثرگذاری آن تا حدود زیادی به رفتار ایران در داخل و فضای بین‌الملل بستگی دارد.

یزدان‌پناه با بیان اینکه در حال حاضر در داخل کشور اتفاق نظر جامعی در خصوص احیای برجام وجود ندارد، عنوان کرد: اما اراده حاکمیت استوار بر احیای برجام ولو در شکل اولیه و توافقی برای خروج از وضع موجود است. از سوی دیگر برخی از طرفین مذاکره‌کننده از جمله چین و روسیه علاقمند به توافق هستند و غربی‌ها نیز تمایلی به استمرار تنش با ایران ندارند. به همین دلیل به نظر من درگیری نظامی روسیه در اوکراین برای ایران فرصتی است تا از این دل‌مشغولی عمیق غربی‌ها و نگرانی‌های بزرگ آن‌ها نسبت به رفتارهای پرخطر روسیه بهترین و سریع‌ترین استفاده را ببرد و توافق را به مرحله امضا برساند.

وی با بیان اینکه به نظر می‌آید جنگ اوکراین تا همین جا هم خیلی به ضرر گفت‌وگوهای وین بوده، اضافه کرد: نزاع و جنگ لفظی غرب با روسیه بر سر اوکراین عملا مذاکرات وین را به حاشیه برده و حتی ممکن است روسیه برای عقب‌نشینی غرب در خصوص برجام گروکشی کند. ایران و مذاکرات میان ۲ توده پرفشار و سهمگین غرب و روسیه گیر افتاده‌اند و این مسائل آینده مذاکرات را نامعلوم ساخته است‌. البته ایران فعلا بازنده تحولات ناشی از جنگ اوکراین نیست. چه بسا ممکن است غرب تاکتیک فشار بر ایران را کم کند و با تن دادن به توافق ایران را از روسیه دور و به خود نزدیک کند. اتفاقا اگر این چنین شود، هر ۲ طرف سود خواهند برد.

اهمیت رفتار ایران در وین در شرایط کنونی

یزدان‌پناه با تاکید بر اینکه همه چیز به رفتار ضربتی ما در وین بستگی دارد که با اتخاذ تاکتیک‌های متفاوت و منعطف، ورق را برگردانیم و هوشمندانه عمل کنیم، گفت: اصلا نیازی به دفاع از عملکرد نادرست روسیه و سرزنش غرب در بحران اوکراین نیست. بهتر است قبل از هر چیز وضعیت کشور خود و منافع ملی خودمان را در نظر بگیریم.

وی با بیان اینکه جهان امروز به ۲ بخش جهان اکونومی و جهان ایدئولوژیک تقسیم شده، خاطرنشان کرد: جهان توسعه‌یافته سعی دارد روسیه را دوباره به سمت اندیشه‌های ایدئولوژیک مخرب و بازدارنده سوق دهد. اگر این روند به خوبی درک شود، خیلی از مشکلات حل خواهد شد. ایران فرصت پیش رو را باید به درستی مدیریت کند و از آن بهره لازم را ببرد وگرنه آینده پیش رو مبهم‌تر از حال و گذشته خواهد بود.