علت وقوع سونامی چیست؟
سونامی امواج بسیار بزرگ و قدرتمند آب است که در پی رانش صفحات پوسته‌ی زمین ایجاد می‌شود. اگر زلزله‌ای در حوالی دریا رخ دهد یا آتشفشانی نزدیک آن شروع به فوران کند، پیامدهای شدیدی خواهد داشت.
سونامی چیست؟
تقریباً ۷۰ سال پیش در روستای ساحلی لائوپاهوهو، هاوایی، هنگامی‌که دانش‌آموزان در کلاس نشسته بودند، امواج خشمگین دریا وارد شده و همه چیز را در هم کوبیدند. وقوع زلزله‌ای در آلاسکا در ۱ آوریل ۱۹۴۶، موجب شکل گیری این سونامی شد. طی این فاجعه، ۱۵۹ نفر در جزیره از جمله ۱۹ دانش‌آموز در مدرسه‌ی روستا کشته شدند. نکته‌ای که همواره در اذهان مردم لائوپاهوهو خواهد ماند این است که، یک زمین‌لرزه می‌تواند موجب بروز تلفات جانی در هزاران کیلومتر آن طرف‌تر شود.
در هیلو که نزدیک‌ترین شهر به روستای لائوپاهوهو است، موزه‌ای به نام «موزه سونامی اقیانوس آرام» وجود دارد که در آن تمامی اطلاعات مربوط به سونامی‌های به وقوع پیوسته در طول تاریخ این منطقه، به نمایش گذاشته شده است.
سونامی به امواج بزرگ آبی گفته می‌شود که در پی حرکت صفحات پوسته زمین ایجاد می‌شود. وقتی زلزله‌ای رخ می‌دهد یا آتشفشانی شروع به فوران می‌کند، ارتعاشات و لرزش‌های آن، از میان آب‌ها عبور کرده و موجب شکل‌گیری امواج بسیار بزرگ و سهمگین می‌شود. این امواج سونامی نام دارند.
به‌طور کلی، وقوع سونامی روی زمین و خشکی احساس نمی‌شود. سونامی یا به صورت امواجی بزرگ‌تر از امواج معمولی ظاهر می‌شود یا انرژی ساتع شده از آن به‌سمت مناطق دورافتاده‌ی اقیانوس‌ها هدایت و در نهایت پراکنده می‌شود.
البته گاهی نیز امواج یک سونامی قدرتمند می‌تواند تا ارتفاع ۱۰ متر بالا رفته و مستقیماً به خشکی‌های نزدیک سواحل آسیب بزند. این گونه سونامی‌ها قادرند سواحل را از سر راه خود برداشته و وارد شهرها شوند
علت وقوع سونامی چیست؟
اگر زمین‌لرزه‌ای در زیر آب رخ دهد، انرژی حاصل از آن در اقیانوس آزاد شده و موجب وقوع امواج بزرگ سونامی می‌شود. اما چه عواملی موجب شکل گیری این امواج عظیم‌الجثه می‌شود؟ همان طور که پیش‌تر اشاره کردیم، دلیلش وقوع زلزله است.
کره زمین چندین زمین‌ساخت صفحه‌ای یا تکتونیک صفحه‌ای دارد. این صفحات گاه و بی‌گاه حرکت کرده و تغییر مکان می‌دهند. لایه زیرین آن‌ها یعنی گوشته و لایه نزدیک به هسته، مانند صفحات روی زمین سفت و محکم نیستند. همچنین، جریان‌های همرفت یا انتقال گرما موجب برخورد صفحات زمین به یکدیگر، درهم شکسته شدن یا روی هم قرار گرفتنشان می‌شود که در نتیجه‌ی آن، امواجی قدرتمند به سطح زمین فرستاده می‌شود.
اکنون آب را نیز به این معادله اضافه کنید. تصور کنید در وان حمام نشسته‌اید و پاهایتان را عقب و جلو می‌کنید. درون آب امواج کوچکی شکل می‌گیرد؛ هرچه محکم‌تر پاهایتان را تکان دهید، امواج بزرگتری نیز درست خواهید کرد. این نوع انرژی به هنگام وقوع زلزله، ده‌ها میلیون برابر قدرتمندتر است و امواج شکل‌گرفته نیز بسیار بزرگ‌تر هستند. سونامی ممکن است با امواجی چند سانتی‌متری شروع شود ولی با نزدیک شدنش به ساحل، آب‌های کم‌عمق و سطحی موجب بزرگ شدن این امواج می‌شود. فوران‌های آتشفشانی نیز از دیگر عوامل وقوع سونامی است. البته چنین سونامی‌هایی بسیار نادر هستند.
سونامی‌های مهم تاریخ
زمین لرزه‌ی اقیانوس هند در سال ۲۰۰۴ به ما نشان داد که امواج سونامی تا چه حد می‌توانند وحشتناک باشند. طی این فاجعه، بیش از ۲۳۰٫۰۰۰ نفر در ۱۴ کشور دنیا جان خود را از دست دادند. ۷۰٪ از این تلفات متعلق به کشور اندونزی بود. خسارت مالی این حادثه در حدود ۱۵ میلیارد دلار بود. بزرگی این زلزله ۹ ریشتر بود و پس‌لرزه‌های آن در آفریقای جنوبی نیز احساس شدند. حتی در این مورد فیلمی هم ساخته شد.
اطلاعات بسیار زیاد و ارزشمندی در مورد سونامی وجود دارد که می‌توانید از وب‌سایت‌های National Oceanic و Atmospheric Administration به آن دسترسی داشته باشید. بسیاری از سونامی‌ها در اقیانوس آرام و در حوالی ناحیه «حلقه آتش» رخ می‌دهند. حلقه آتش منطقه‌ای بسیار مستعد برای وقوع انواع زلزله و سونامی است.
در سال ۲۰۱۱، پس از وقوع زلزله‌ای ۹ ریشتری، یک سونامی بسیار بزرگ در ژاپن اتفاق افتاد. این سونامی، با ۳۰۰ میلیارد دلار خسارت مالی، پرهزینه‌ترین فاجعه‌ی تاریخ بشریت محسوب می‌شود. تمامی شهرهای این منطقه از نقشه محو شدند. پس از برخورد امواج سونامی و زلزله با نیروگاه اتمی فوکوشیما، مواد رادیواکتیویته‌ی آن وارد اقیانوس آرام شد. اما از آنجایی مردم ژاپن نظارت بسیار خوبی بر وقوع فجایع این چنینی و نیز آمادگی کامل آن را داشتند، تلفات جانی در حدود ۱۸ هزار نفر و بسیار کمتر از سونامی اقیانوس هند بود.
درس عبرت از تاریخ
در سال ۲۰۱۱، کارشناسان هواشناسی ژاپن، وقوع یک سونامی بسیار بزرگ را هشدار داده و درخواست تخلیه‌ی جمعیت نواحی کم ارتفاع کشور را کردند.
اما با وجود این هشدار، چرا باز هم تعداد کشته شدگان بالا بود؟ ارتفاع امواج سونامی مذکور در برخی نقاط به ۸ متر نیز می‌رسید که از دیوارهای مخصوص بازدارنده‌ی سونامی نیز بلندتر بود. همچنین هزاران نفر از مردم نیز فکر نمی‌کردند که سونامی به این بزرگی باشد، به ارتفاعات خیلی بلندی نرفته بودند.
حداقل به آن‌ها هشدار وقوع چنین فاجعه‌ای داده شده بود .هنگامی‌که زلزله‌ی اقیانوس هند رخ داد، مردم از چنین هشدارهایی محروم بودند؛ مشکلی که همواره گریبان‌گیر کشورهای فقیر است. البته اکنون، دولت این ناحیه تمهیداتی در این زمینه اندیشیده است.
شاید مهم‌ترین داستان‌های مربوط به سونامی، داستان نجات یافتگان باشد. معمولا مجموع تعداد کشته شدگان در مناطقی که مردمش آگاهی کافی در مورد سونامی ندارند، بیشتر است. اما کسانی که در برابر وقوع چنین فجایعی از آمادگی بالایی برخوردار هستند، قادر خواهند بود سریعا دیگران را مطلع کرده تا به ارتفاعات پناه ببرند.
یادواره سونامی
بسیاری از مکان‌ها دارای یادبودهای مخصوص سونامی هستند. این مکان‌ها به عنوان یک یادآوری از وقوع سونامی یا محلی برای ادای احترام قربانیان آن مورد استفاده قرا می‌گیرد.
در ژاپن و کشورهای اطراف اقیانوس هند از این گونه یادبودها وجود دارد. در کائولاک تایلند، «کشتی شماره ۸۱۳ پلیس» را خواهید یافت که به عنوان یادبودی باقی‌مانده از نیروی دریایی این منطقه است. در هیکادوای سریلانکا، لاشه‌ی قطاری وجود دارد که از سونامی سال ۲۰۰۴ به یادگار مانده است. طی این حادثه ۱۷۰۰ نفری که با قطار در حال سفر بودند، جان خود را از دست دادند. سونامی این قطار را به‌کلی واژگون کرد.
در شهر باندا آسه‌ی اندونزی، موزه‌ای به نام «موزه سونامی آسه» وجود دارد که یاد و خاطره‌ی قربانیان سونامی را زنده نگه داشته است. در هیلوی هاوایی، مردم می‌توانند در پارک ساحلی لائوپاهوهو که مکانی برای بزرگداشت کشته شدگان فاجعه‌ی سونامی سال ۱۹۴۶ است، قدم بزنند. اسامی قربانیان این فاجعه، روی سنگ‌هایی در مدرسه‌ی روستا حکاکی شده است.
