معنی اسم «کوروش»؛ از چوپان تا نوه خورشید

به گزارش خبر فوری، امروز روز بزرگداشت کوروش کبیر است. درباره بنیانگذار امپراتوری هخامنشیان مطالب زیادی نوشته شده است (اینجا بخوانید). با این حال، کمتر کسی در این باره نوشته است که ریشه لغوی اسم «کوروش» چیست. نمی توان به طور قطع گفت که اتیمولوژی (ریشه‌شناسی) نام «کوروش» چیست اما چندین نظریه در این باره وجود دارد. مهم ‌ترین نظریه‌ ها در این باره به شرح زیر است:

الف. منابع یونانی:

نامی که ما امروزه به صورت «کوروش» (Cyrus) می نویسیم و آن را می ‌شناسیم، عمدتاً از طریق تاریخنگاران یونانی مانند هرودوت به ما رسیده است. در زبان یونانی، این نام Κῦρος (Kȳros) تلفظ می ‌شد. برخی می گویند این واژه هم ریشه (κῡ́ρῐος (kū́rĭos به معنی «قدرت داشتن» است.

ب. ایران باستان:          

نام اصلی کوروش در کتیبه‌های باستانی فارسی باستان (مانند کتیبه بیستون داریوش بزرگ) به خط میخی ثبت شده است. این نام به صورت Kūruš (کورُش) خوانده می ‌شود.

در مورد معنای این نام، نظریات متعددی مطرح است:

-   نظریه اول: ارتباط با مفهوم "خورشید" یا "نوه خورشید"

برخی آن را مرتبط با نام کورَـو (Kaurav) در متون کهن هندو مانند «ریگودا» می ‌دانند. در این متون، «کورَو» به معنای «نوه» یا «فرزند» است. بر این اساس،  «Kuruš» می ‌تواند ترکیبی از «Kauru» (کورو) و پسوند «-ša» (اش) باشد و به صورت "Kauru-ša" به معنای « نوه او» تفسیر شود. این «او» می‌تواند به خدای خورشید (مانند «میترا») اشاره داشته باشد و در نتیجه معنی «نوهٔ خورشید» را بدهد.

-   نظریه دوم: ارتباط با "چوپان" یا پروراننده

   برخی زبان‌شناسان کوروش را هم ریشه با واژه «کور» (Kur) در زبان ایلامی می ‌دانند که به معنای «پسر» یا «چوپان» است.

همچنین ممکن است کوروش با فعل فارسی باستان «کُرتَـن» (kartan) به معنای «پروراندن» ارتباط داشته باشد. بنابراین «کوروش» می‌ تواند به معنای «پروراننده» یا «چوپان» باشد.

ج. زبان‌های محلی ایران

برخی معتقدند لغت «کوروش» به زبان های محلی فارس قدیم بازمی گردد. از آنجا که خاندان کوروش از منطقه «انشان» در جنوب ایران (استان فارس امروزی) برخاسته‌ اند، ممکن است نام او ریشه در یکی از زبان ‌های محلی آن منطقه (مانند ایلامی یا حتی زبانی گمشده) داشته باشد که معنای دقیق آن برای ما روشن نیست.