چهارشنبه ۲۰ آذر ۱۳۲۵، ارتش ایران به تصمیم دولت قوام‌السلطنه وارد آذربایجان شد و به یک سال حکومت فرقه‌ی دموکرات به رهبری پیشه‌وری – با پشتوانه‌ی اتحاد شوروی – پایان داد. با پیشروی نیروهای نظامی، مقاومت فرقه فروپاشید و آذربایجان بار دیگر تحت حاکمیت دولت مرکزی قرار گرفت.

در همان روز، ارتش با صدور اعلامیه‌ای خطاب به مردم آذربایجان، مأموریت خود را نه سرکوب مردم، بلکه حفظ استقلال ایران، آزادی انتخابات و امنیت همگانی معرفی کرد. در این اعلامیه، ارتش به‌عنوان برخاسته از ملت و فداکار در راه شرافت ملی توصیف شد و از مردم خواسته شد سربازان را «برادران خود» بدانند و با آنان همراه شوند. پیام اصلی روشن بود: امنیت و عظمت ایران در گرو همبستگی ملت و ارتش است.

رضاشاه که نظامی‌گری مقتدر اما منزوی در عرصه سیاست جهانی بود، در برابر این تهاجم ناتوان ماند و ناچار به استعفا شد. به‌دستور متفقین، او به تبعید رفت و پسر جوانش، محمدرضا پهلوی، بر تخت نشست. اما سلطنت تازه، در عمل بر سرزمینی نیمه‌اشغال‌شده حکومت می‌کرد.

ارتش شوروی شمال کشور، از جمله آذربایجان و گیلان و مازندران را در کنترل گرفت؛ نیروهای بریتانیا نیز جنوب و غرب را اشغال کردند. این حضور، نه فقط نظمی نظامی، بلکه برهم‌زننده‌ی بافت اقتصادی، روانی و فرهنگی جامعه بود. در آذربایجان، افسران ارتش سرخ آزادانه در شهرها رفت‌وآمد می‌کردند، رادیو و مطبوعات محلی را تحت نظر داشتند، و به بهانه‌ی "دوستی خلق‌ها" تبلیغات سوسیالیستی را گسترش می‌دادند.

در سال ۲۳۲ میلادی، در منطقه‌ای که امروز بخشی از ترکیه محسوب می‌شود، نبردی سرنوشت‌ساز میان دو امپراتوری بزرگ جهان باستان رخ داد: ایران ساسانی به فرماندهی اردشیر بابکان، بنیان‌گذار سلسله ساسانی، و امپراتوری روم به فرماندهی الکساندر سه‌وروس. این جنگ، که به جنگ کاپادوکیه مشهور است، نه تنها مرزهای سیاسی و نظامی دو امپراتوری را تعیین کرد، بلکه نمادی از قدرت و اراده ایران نوین در برابر رقیب دیرینه‌اش بود.

در سال ۲۳۲ میلادی، در منطقه‌ای تاریخی و استراتژیک به نام کاپادوکیه، نبردی بزرگ میان دو امپراتوری قدرتمند جهان باستان رخ داد که تا امروز در تاریخ ایران و روم به عنوان یکی از جنگ‌های تعیین‌کننده شناخته می‌شود. این جنگ، که به جنگ کاپادوکیه مشهور است، میان ارتش ایران ساسانی به فرماندهی اردشیر بابکان، بنیان‌گذار سلسله ساسانی، و ارتش روم به فرماندهی امپراتور الکساندر سه‌وروس درگرفت. این نبرد ۱۶ روز به طول انجامید و با پیروزی قاطع ایرانیان پایان یافت.

اسدالله علم در خاطرات روز یکشنبه ۱۹ آذر ۱۳۴۶ نوشت: امروز صبح با طیاره مخصوص مراجعت کردم. چون امر فرمودند این‌جا باشم. ظهر با تلفن عرض کردم: «وارد شدم.» فرمودند: «پس عصر گردش خواهیم رفت.» سه ساعت تمام گردش کردیم، بسیار خوش گذشت. از هر دری سخنی رفت، ولی شاهنشاه قدری کسل بودند که چرا سرماخوردگی و زکام‌شان رفع نمی‌شود. عرض کردم: «تقصیر با خود اعلیحضرت است. این‌قدر خودتان را ناراحت نفرمایید، این همه کار فولاد را هم ذوب می‌کند.» عرض کردم: «عصرها بعد از هفت و هشت بعدازظهر، یعنی بعد از ده دوازده ساعت کار مداوم، رنگ اعلیحضرت مثل مهتاب سفید می‌شود، آخر چرا این کار را می‌کنید؟»

فرمودند: «چه کنم؟ می‌خواهم بعد از مرگم بدهی به این کشور و مردم آن نداشته باشم.» خیلی در من تاثیر کرد. با آن‌که در حال خوشی بودیم، زیاد گریه کردم. گفتم: «با وصف این اگر هم کاری بکنید که زودتر دربگذرید، باز هم به مردم صدمه زده‌اید.» چیزی نفرمودند.

ماه‌وش‌خانم مونس‌الدوله، ندیمه انیس‌الدوله ـ سوگلیِ حرم ناصرالدین‌شاه ـ از زنان متجدد و دنیادیده روزگار خود بود و زیر و بم آداب و رسوم زمانه را به‌خوبی می‌شناخت. او به فرانسه سفر کرده و با زبان فرانسوی آشنایی داشت؛ همچنین در دوران حکومت محمدرضا پهلوی سفری نیز به سوئیس انجام داد.

این زن فرهیخته قاجاری، یادداشت‌هایی را که به گفته خودش در سراسر زندگی پیوسته می‌نوشت، در واپسین سال‌های عمر و در دهه نود زندگی‌اش (دهه ۴۰ خورشیدی) تدوین کرد. این خاطرات در دهه ۱۳۸۰ خورشیدی به همت سیروس سعدوندیان و از سوی انتشارات زرّین منتشر شد.

او نه تنها شاعری بود که قلمش را در خدمت آرمان‌های آزادی‌خواهانه و سوسیالیستی قرار داد، بلکه نظامی‌ای بود که در برابر استبداد رضاشاه ایستاد و پس از شکست قیامش، به نمادی از مقاومت فرهنگی در تاجیکستان شوروی تبدیل شد.

لاهوتی، با تخلص “لاهوتی” (به معنای متعلق به عالم غیب، الهام‌گرفته از عرفان نعمت‌اللهی)، از کودکی با سختی‌های زندگی آشنا بود و اشعارش، که اغلب به زبان پارسی نوین سروده شده، ترکیبی از حماسه کلاسیک فارسی و ایدئولوژی مارکسیستی است. زندگی او، از انقلاب مشروطه تا تبعید در اتحاد جماهیر شوروی، روایتی از مبارزه، تبعید و خلق فرهنگی است که هنوز الهام‌بخش نسل‌های جدید است. این گزارش، بر اساس اسناد تاریخی و منابع معتبر، به بررسی جنبه‌های مختلف زندگی او می‌پردازد.

سرنوشت آدولف هیتلر، دیکتاتور نازی، پس از ۳۰ آوریل ۱۹۴۵ به یک معضل حل‌نشدنی تبدیل شد. عدم شفافیت مقامات شوروی درباره بقایای جسد او، فضایی بی‌پایان برای رشد تئوری‌های توطئه ایجاد کرد. آیا او واقعا در پناهگاه خودکشی کرد یا با زیردریایی به آرژانتین گریخت؟

آدولف هیتلر، یکی از تاثیرگذارترین و منفورترین چهره‌های تاریخ مدرن، نه‌تنها یک سیاستمدار و رهبر نظامی، بلکه یک پدیده فرهنگی بود که مرگش را نیز به یک معمای پایان‌ناپذیر تبدیل کرد. از آن‌جایی که شوروی هرگز به صورت شفاف مدارک قطعی مرگ او را در سال ۱۹۴۵ منتشر نکرد، فضای مناسبی برای رشد و دوام تئوری های توطئه در سراسر جهان فراهم شد.

قصه آن‌ها، داستان مردمانی است که در برابر امپراتوری عظیم بریتانیا ایستادند، نه با توپ و تفنگ‌های پیشرفته، بلکه با ایمانی راسخ و استراتژی‌هایی که از دل خاک تنگستان زاده شده بود.

تنگستان، منطقه‌ای در جنوب بوشهر، با سواحل ناهموار و تپه‌های خاکی‌اش، در قرن نوزدهم میلادی بیش از یک سرزمین جغرافیایی بود؛ تنگستان، روح مقاومت بود. در این خطه، باقر خان تنگستانی (متولد حدود ۱۲۰۳ قمری / ۱۷۸۸ میلادی) زاده شد. او از خاندان سربلند تنگستانی بود، خاندانی که نه تنها در میان ایل‌های محلی، بلکه در قلب مردم منطقه جایگاهی ویژه داشت. باقر خان، مردی بلندقامت با چشمانی که گویی آتش غیرت در آن‌ها شعله می‌کشید، از همان جوانی نشان داد که تسلیم ظلم و ستم نیست. او خان بود، اما نه از آن‌هایی که بر مردم فرمان می‌راندند؛ رهبری بود که با قلب و روحش، مردمانش را به سوی هدفی بزرگ‌تر هدایت می‌کرد: حفظ عزت ایران.

در ساعات اولیه بامداد شنبه ۱۷ آذر ۱۳۵۸، ‌مصطفی شفیق (شهریار پهلوی‌نیا)، فرزند اشرف پهلوی، هنگام خروج از منزل مادرش در فرانسه هدف دو گلوله قرار گرفت و کشته شد. بر پایه گزارش روزنامه کیهان در همان روز، یکی از شاهدان عینی که در محل حادثه حضور داشت به پلیس فرانسه گفت:

«یک مرد موتورسوار که لباس سفید با ژاکت مخصوص موتورسواری به تن داشت، چند قدمی به دنبال شفیق حرکت کرد و سپس هفت‌تیر را به پشت گردن او نزدیک کرده و شلیک کرد. شفیق روی زمین افتاد و موتورسوار دومین گلوله را در سر او خالی کرد. سپس با متانت و آرامی برگشت، سوار موتور خود شد و از محل دور شد.»

ناصرالدین‌شاه قاجار در خاطرات روز پنجشنبه ۱۴ رمضان ۱۲۸۷ (۱۷ آذر ۱۲۴۹) نوشت: صبح اسب دیر آوردند، جِر آمدم. بعد اسب آوردند، سوار شده رفتم کنار دریا. قدری که از چادرها دور شدم، تپه کثیف خاکی کوچکی دور دریا را احاطه دارد. از آن تپه پایین آمده، مسطح می‌شود. بعضی جاها تپه مثل کالی شده، مشرف به دریا است. امین‌السلطان، پسر فراش‌باشی، نصیربیک نایب، یحیی‌خان، میرزا علی‌خان و غیره بودند.

رفتم قدری راه نزدیک لب دریا جای چادرها و اردو را مشخص کردیم. رفتند چادرها را آورده لب دریا جای خوب زدند. اسب الی دویست قدمی توی دریا می‌رود، بعد گود می‌شود، معقول دریایی است، موج هم دارد. آب صاف خیلی باصفا است، بی بو و تعفن. مرغ‌های زیاد ماهی‌خوار روی دریا می‌پریدند. طول دریا از شمال به جنوب است، عرض دریا از مشرق به مغرب. طول این دریا دو برابر مرداب انزلی است، عرضش پاره جا کمتر. آبش را می‌توان خورد تلخ نیست، قدری شور است.

مرکز اسناد انقلاب اسلامی با انتشار عکس هایی از دوران دانشجویی چند تن از شخصیت های سیاسی و نظامی جمهوری اسلامی و نیز دکتر علی شریعتی نوشت: دوران دانشجویی یکی از خاطره‌انگیزترین ایام زندگی است. تلخی‌ها و شیرینی‌های این دوره در شکل‌گیری شخصیت افراد نقش بسزایی دارد. 

به بهانه روز دانشجو تصاویری از دوران دانشجویی شخصیت‌های سیاسی نظامی که امروز برای مردم شناخته شده هستند از نظر می‌گذرد.

 ناصرالدین‌شاه قاجار در خاطرات روز چهارشنبه ۱۳ رمضان ۱۲۸۷ (۱۶ آذر ۱۲۴۹) نوشت: امروز باید به نجف اشرف رفت. صبح سوار شدیم به کالسکه راندیم رو به جنوب. پنج فرسنگ راه است. پاشای بغداد، مشیرالدوله پیش رفته بودند. کمال‌پاشا، حسام‌السلطنه، وزیر خارجه و غیره بودند، صحبت شد. قدری راه که با کالسکه رفتم، تیمورمیرزا آمد. قاز [غاز] زیادی در توی صحرا بود. سوار شدیم. معیر، امین‌الملک، امین‌خلوت، مجدالدوله، تیمو،ر سیاچی میاچی‌ها، میرشکار، علی‌بیگ و غیره و غیره همه بودند؛ راندیم.

چند قوشی تیمور به قاز انداخت، یکی را گرفت، آخر از دستش ول شد رفت. یکی دیگر را برد دور گرفت. دسته قاز، پانصد پانصد می‌پریدند، توی صحرا می‌نشستند. دست راست جعده [جاده] است این صحرا که می‌رویم و همچین مرغ سقّا، زیاد از حد. تا چشم کار می‌کرد قاز و مرغ سقا بود. دسته قاز زیادی نشسته بودند، پیاده شدم با گلوله تفنگ محمدزمان‌بیک، تیر اول در زمین انداختم نخورد، تیر دوم روی هوا زدم از بالِ یکی، افتاد، خیلی دور بود، هزار قدم می‌شد. بسیار خوب زدم. رفتند سرش را بریدند. یک گرگ بزرگی در صحرا درآمد، سیاچی اسب انداخت، متصل به گرگ می‌رسید تفنگ نمی‌انداخت. اسبش از گرگ رد می‌شد؛ باز می‌رسید، تفنگ نمی‌توانست بزند، آخر پسر ابراهیم‌خان نایب زد گرگ را.

مظفر بقائی کرمانی متولد 1291 و متوفی به سال 1366 از فعالان سیاسی مشهور معاصر و  مؤسس روزنامه شاهد، مؤسس و رهبر حزب زحمتکشان ملت ایران و از بنیان‌گذاران جبهه ملی ایران بود. او در سال 1365 در مصاحبه با تاریخ شفاهی هاروارد به موضوعات بسیار جالبی از تاریخ معاصر اشاره می کند که از آن میان مساله پول های بلوکه شده رضاخان در انگلستان و نحوه برگرداندن آن پول به محمد رضا پهلوی اطلاعات بسیار جالبی را در اختیار علاقه مندان می گذارد. دکتر بقایی این گونه روایت می کند:

«رضاخان ۵۶ میلیون پوند یا در این حدود پول در انگلستان داشته که طبعاً انگلیسی ها دست روی این پول گذاشته بودند. یک‌دفعه عبدالحسین  هژیر که وزیر دارایی بود مسافرتی کرده بود به انگلستان و مذاکره کرده بود و انگلیسی ها پنج میلیون پوند از این مبلغ را آزاد کرده بودند به محمد رضا پهلوی داده بودند.

مجله «اطلاعات بانوان» در شماره چهارم خود که در سوم اردیبهشت ۱۳۳۶ منتشر شد، به سراغ زنی به نام صفیه مدرسی تهرانی رفت که از سال ۱۳۲۶ تصمیم گرفته تا از همسرش جدا شود اما این جدایی برایش بسیار طاقت‌فرسا و طولانی‌تر از آنی شده که انتظارش را داشت.

این زن که سرپرستی کتابخانه مسجد سپهسالار را به عهده داشت، ۱۰ ماه هم در آن‌جا تحصن کرده است. این خبر آن روزها نقل محافل بوده و سایر نشریات آن نیز به آن می‌پرداختند.

انفجارآتشفشان کراکاتوا اندونزی در سال ۱۸۸۳ (۱۲۶۲) به‌عنوان بلندترین صدای تاریخ شناخته می‌شود. این انفجار تا فاصله بیش از ۳۰۰۰ کیلومتر شنیده شد و موج فشار آن در سراسر جهان ثبت گردید. شدت صدا در فاصله ۱۶۰ کیلومتری حدود ۱۷۰ دسی‌بل بود که می‌تواند آسیب دائمی به شنوایی وارد کند و در فاصله ۶۴ کیلومتری حتی پرده گوش ملوانان را پاره کرد.

ایالات متحده روز بعد علیه ژاپن اعلام جنگ کرد.

این عکس اردوی سلطنتی را در حومۀ بغداد نشان می‌دهد. طاق نصرتی که به مناسبت ورود ناصرالدین شاه به بغداد در حومۀ این شهر برپا شده بود نیز در تصویر مشخص است. در قسمت بالای طاق این عبارت نوشته شده است: «قدومت شهریارا باد مسعود».

آخرین تحولات بحران توفانی ایران و آمریکا تیتر دیگر این روزنامه است گویا انگلستان ۳ میلیارد دلار ذخیره ایران را توقیف کرد و بنی صدر هم به بانک‌های اروپایی اخطار داده است. دکتر ابراهیم یزدی هم درباره گروگانها و محاکمه آنها ملاقاتی مهم با امام داشته است.

 جدیدترین اکتشافات در شهر باستانی «پمپئی» ‌ واقع در ایتالیا نشان می‌دهد برده‌داری رومی کمی متفاوت‌تر از چیزی بوده که پیش‌تر تصور می‌شد؛ چراکه شواهد نشان می‌دهد برخی از برده‌های این شهر مدفون زیر خاکسترهای آتشفشان، غذاهای لذیذی همچون لوبیا و میوه مصرف می‌کردند.

«پارک باستان‌شناسی پمپئی» با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد: «برده‌های ویلاهای اطراف پمپئی نسبت به بسیاری از شهروندان آزاد که خانواده‌هایشان از نیازهای اساسی محروم بودند، از تغذیه بهتری برخوردار بودند.»