نگاهی تحلیلی بر شعارهای انقلاب اسلامی
یک استاد علوم سیاسی شعارهای انقلابی را از این جهت که تعیین کننده جهتگیری انقلابها هستند بسیار مهم ارزیابی کرد و گفت: شعارهای انقلابی منبع بسیار خوبی برای شناخت انقلاب ها هستند؛ چراکه آمال اصلی انقلاب و گروههای دخیل در آن را مشخص میکند.
دکتر مهدی نجفزاده در گفت وگو با خبرنگار ایسنا، با بیان اینکه تا پیش از پیروزی انقلابها همه گروههای درگیر در انقلاب فقط یک هدف یعنی از بین بردن نظم مستقر را مد نظر دارند، گفت: مسائل و روایتهای انقلاب پس از آنکه انقلابها به پیروزی میرسند معنا پیدا میکند؛ چراکه درگیری و منازعه گفتمانی برای جایگزینی نظم پیشین از این زمان آغاز میشود و این نقطه شروع اختلافهاست.
وی ادامه داد: یکی از راههایی که برای بازگشت به روایتهای متعدد از انقلاب وجود دارد تا ببینیم کدام یک از این روایتها محقتر است، بررسی شعارهای اصلی انقلابهاست، به این سبب که شعارها در دوره انقلابی طرح شده و در یک عرصه اجتماعی بازتاب یافتهاند.
این استاد دانشگاه افزود: علیرغم اهمیت شعارهای انقلابی، متأسفانه در ایران کار بزرگی در زمینه شعارهای انقلاب اسلامی صورت نگرفته است و تنها میتوان به کتاب دکتر محمدحسین پناهی اشاره کرد که شعارهای انقلاب اسلامی را گردآوری کرده و تحلیل محتوای سادهای در خصوص شعارهای انقلاب و چگونگی بازتاب آن انجام داده است.
عضو هیأت علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به اینکه میتوان دو دسته از شعارها را در انقلابها به ویژه در انقلاب اسلامی ایران از یکدیگر تفکیک کرد، افزود: برخی از شعارها کاربرد تهییجکنندگی دارند و دامنه آنها فراتر از زمان انقلاب نمیرود، قدرت آنها در تهییج مردم است و نباید از این دست شعارها انتظاری جز راغب کردن مردم برای پیوستن به انقلاب داشت. اما برخی شعارها، شعارهای محوری هستند. در واقع در مرحله پیشانقلابی گروههای هویتی متفاوتی در انقلاب حضور دارند و در این میان شعارهایی که بیشترین همسانی را با گروههای متفاوت داشته باشند، شعار اصلی میشوند.
وی تاکید کرد: بدین ترتیب شعاری که بتواند آمال گروههای مختلفی را تحت پوشش خود قرار دهد، تبدیل به شعار محوری میشود، در انقلاب ایران شعار «استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی» به سبب آنکه همه گروههای اجتماعی با آن ارتباط برقرار میکردند تبدیل به شعار محوری انقلاب یا nodal point (نقطه گرهای) انقلاب شد.
وی با اشاره به اینکه شعارها دالهای میانتهی هستند، تصریح کرد: شعارها به چیزی ارجاع نمیدهند، بلکه آنها را به صدا در میآورند و پس از آن است که معنا پیدا میکنند. دقیقا به همین خاطر است که در خصوص شعارها و تعابیری که از آنها برداشت میشود، اختلاف سیاسی پیش میآید، در خصوص شعار محوری انقلاب ایران نیز واژگان آزادی و استقلال بسیار مناقشهآمیز است؛ چراکه این مفاهیم دالهای میان تهی هستند و تعریف مشخصی ندارند.
این استاد علوم سیاسی با اشاره به اینکه این مفاهیم و شعارها پس از پیروزی انقلاب توسط پژواکهای سیاسی به ویژه از طریق رسانههایی که در اختیار انقلابیون قرار گرفت شنیده شدند، بیان کرد: شعارهای دیگری نظیر «مرگ بر آمریکا» نیز توسط همین پژواکهای متعدد سیاسی بعدها ساخته و پرداخته میشد، در واقع زمانی که گفتمان انقلاب شکل میگیرد، در پیکره آن تنیده میشود. در این راستاست که با تثبیت انقلاب، شعارها شفافتر و به همان میزان ایدئولوژیکتر میشوند.
نجفزاده با بیان اینکه شعارهای انقلابی نقطه عزیمت خوبی هستند برای آنکه دریابیم انقلابها چه گفتهاند و تقریرکنندگان انقلاب چه میخواستند، عنوان کرد: بررسی این شعارها جهتگیری انقلابها و آمال گروههای درگیر در انقلاب را مشخص میکند و میتوان برای شناخت انقلاب ایران نیز به جای تحلیلهای طبقاتی به شعارهای انقلاب رجوع کرد.
وی با اشاره به اینکه با بررسی شعارهای انقلاب اسلامی ایران سه نکته مهم حاصل میشود، گفت: نکته اول اینکه جهتگیری انقلاب ایران داخلی بود نه بینالمللی، این نکته به این معناست که بسیاری از افراد و گروههای حاضر در انقلاب، چشم به تحولات داخلی جامعه ایران داشتند و نه آن که بخواهند تحول عظیمی در عرصه بینالمللی ایجاد کنند. در نتیجه پس از تثبیت انقلاب و به خصوص در سالیان بعد است که انقلاب ایران جهتگیری بینالمللی میگیرد.
این استاد دانشگاه در تشریح نکته دوم با بیان اینکه به طرز اعجابآوری شعارهای اقتصادی در انقلاب ایران ضعیف و کمرنگ است، افزود: در واقع ما در انقلاب ایران با شعارهایی برخورد نمیکنیم که در آنها سخنی از خواست رفاه و آسایش باشد. شاید یک دلیل عمده این باشد که انقلابیون درگیر یوتوپیایی شده بودند که دیگر جنبههای اقتصادی در آن اهمیت و اولویت نداشت و انقلابیون چنین تصور میکردند که با بروز انقلاب، اقتصاد خود سروسامان پیدا میکند.
نجفزاده با اشاره به نکته سومی که از بررسی شعارهای انقلاب اسلامی حاصل میشود، بیان کرد: جالب توجه است که شعارهای انقلاب ایران، شخص شاه را مورد خطاب قرار دادهاند و این به منزله آن است که شاه نتوانسته بود رابطه خود با جامعه را تعریف کند و در نتیجه از تهاجم کلامی جامعه مصون باشد. علت این امر را باید در استبداد شاه و شخصی شدن قدرت در دوره پهلوی جستوجو کرد، همه نهادهای حکومتی در شخص شاه خلاصه میشد و در نتیجه همه خواست مردم در کنار رفتن شاه تجلی پیدا کرده بود.
وی بیان کرد: در واقع با مطلقگرایی شاه، دیوار حائل میان او و مردم از بین رفت و در نتیجه شاه مورد هدف قرار گرفت.
عضو هیأت علمی دانشکده علوم سیاسی دانشگاه فردوسی با تاکید بر اینکه در انقلاب ایران شعارها و نگاه برای تغییر، درونی بود و نه بیرونی، افزود: برخی از شعارهای انقلابی در ایران نظیر مبارزه با امپریالیسم یا شاه آمریکایی و شعارهایی از این قبیل که تا حدی جهتگیری بینالمللی دارند، شعارهایی هستند که تحت تأثیر دامنه چپ(گروههای چپگرا) در ایران، وارد انقلاب شدند. در حقیقت انقلاب ایران در پی از بین بردن و تغییر نظم بینالمللی نبود و اگر مخالفتی با آمریکا انجام میشد به سبب این باور بود که آمریکا را حامی و حافظ شاه میدانستند نه از بابت اینکه آمریکا قدرت برتر و مسلط بر نظم جهانی است.
نجفزاده خاطرنشان کرد: در واقع تلاش انقلابیون برای تغییر جهتگیریهای کشور به سمت دیگری خلاف زمانه شاه بود. از جمله دال اصلی شعارهای انقلاب که بازگشت به اسلام بود و گروههای انقلابی به آن تمکین کردند.
این استاد علوم سیاسی دانشگاه فردوسی ادامه داد: شعارهای مردم در دوران انقلاب در اینکه چه چیزی را نمیخواستند کاملا قابل تشخیص است، اما کمتر با شعاری مواجه میشویم که ببینیم مردم چه چیزی را میخواستند. در واقع تنها چیزی که در شعارهای مردمی در بحبوحه انقلاب قابل ردیابی است همان گفتمان کلیتگرای اسلامی است با یک تلقی بسیط از آزادی و عدالت اجتماعی.
نجفزاده خاطرنشان کرد: شعارهای انقلاب ایران جای بحث بسیاری دارد و با واکاوی آنها میتوان به نتایج مشخصتری از انقلاب رسید. همچنین شعارهای انقلاب را میتوان از جنبههای مختلف محتوایی مورد تحلیل قرار داد و حتی میتوان این شعارها را از جنبه زیباییشناختی بررسی و این پرسش را مطرح کرد که چرا شعارهای مردمی در بیان شعرگونه و آهنگین تجلی پیدا کرده است.
منبع: ایسنا
10
