مجلس علیه بیت‌کوین و تتر؛ معامله ارز دیجیتال ممنوع می‌شود؟

بازار ارز دیجیتال ایران در آستانه یک تحول بزرگ قرار دارد چون ۵۵ نماینده مجلس با ارائه طرحی تازه دنبال اجباری کردن استفاده از «کارت ارزی» در فرآیند خرید و فروش رمزارز هستند.

 اسم طرح را «مقاوم‌سازی نظام ارزی» گذاشته‌اند و امیدوارند بانک مرکزی به کمک آن بتواند کنترل جریان‌های ارزی کشور، از جمله رمزارز را در اختیار بگیرد. ماده یک این طرح، کارت ارزی را ابزاری شبیه به کارت‌های بانکی رایج معرفی می‌کند که موجودی و تراکنش‌های آن به‌جای ریال، بر اساس دلار یا یورو محاسبه خواهد شد و تراکنش‌های خرید و فروش ارز دیجیتال به طور الزامی تنها باید از این راه انجام بگیرد. برای اینکه بفهمید قضیه از چه قرار است، توصیه می‌کنیم این نوشته را بخوانید.

کارت ارزی چیست؛ الزام معاملات رمزارز و خطر قاچاق ارز

کاربران در حال حاضر می‌توانند رمزارز را به روش‌های مختلفی از صرافی‌های داخلی یا افراد دیگر با پرداخت ریالی خریداری کنند اما اگر این طرح تصویب شود خرید رمزارز تنها از طریق صرافی‌های منتخب بانک مرکزی و منحصراً با استفاده از کارت ارزی مجاز خواهد بود.

این یعنی خرید مستقیم با اسکناس (دلار، یورو و...) ممنوع اعلام می‌شود. فروش رمزارز نیز باید در صرافی‌های منتخب صورت گیرد و ارز حاصل از آن مستقیم به کارت ارزی فروشنده واریز شود.

گزارش‌های اولیه نشان می‌دهند خریداران رمزارز موظف خواهند بود معادل ارز پرداختی برای خرید رمزارز را حداکثر ظرف مدت یک سال به کارت ارزی خود بازگردانند. این بند به شدت بحث‌برانگیز است و نیاز به شفاف‌سازی بیشتر در مراحل تصویب دارد. تا اینجا متوجه می‌شویم تمام معاملات رمزارز باید از یک چرخه کاملاً رسمی و تحت نظارت بانک مرکزی (شامل حساب و کارت ارزی) عبور کنند و مبادله خارج از این چارچوب به‌عنوان «قاچاق ارز» در نظر گرفته می‌شود.

مزایای طرح کارت ارزی برای دولت و مبارزه با پولشویی

طرح مقاوم‌سازی نظام ارزی مانند هر قانون جدیدی، جنبه‌های مثبت و منفی متعددی دارد و باید به دور از هیجانات معمول و مرسوم قضاوت شود. اول به مزایای احتمالی می‌پردازیم.

1. شفافیت و رسمیت بخشیدن: بازار رمزارز از حالت «خاکستری» خارج شده و به رسمیت شناخته می‌شود. این موضوع امنیت قانونی بیشتری برای فعالان در چارچوب قانون فراهم خواهد کرد.
2. مبارزه با پولشویی و کلاهبرداری: با ثبت تمام تراکنش‌ها در سیستم بانکی، ردیابی فعالیت‌های مجرمانه و پولشویی برای نهادهای نظارتی امکان‌پذیر شده و کلاهبرداری‌ کاهش پیدا می‌کند.
3. کنترل خروج سرمایه: دولت با تمرکز مبادلات رمزارزی می‌تواند بر حجم و میزان خروج ارز از کشور از طریق رمزارزها نظارت کرده و در صورت لزوم آن را مدیریت کند.
4. حل مشکل قیمت‌گذاری: با کنترل رسمی جریان ارز، هدف طرح این است که قیمت‌گذاری‌های غیرکارشناسی و سفته‌بازی‌های خارج از کنترل در بازار ارز و کالا مهار شود.

چالش‌های حریم خصوصی و ماهیت غیرمتمرکز رمزارز؛ منتقدان چه می‌گویند؟

کاربران و کارشناسان بازار ارز دیجیتال به طور طبیعی در صف مخالفان طرح قرار می‌گیرند و اعتقاد دارند چالش‌های پیش رو برایشان دردسرساز خواهد شد. احتمالا به یکی از این پنج دلیل:

1. از دست رفتن ماهیت غیرمتمرکز: فلسفه وجودی رمزارزها تمرکززدایی است. این طرح با ایجاد یک سیستم کاملاً متمرکز و تحت نظارت دولتی، این ماهیت را از بین می‌برد.
2. محدودیت و بوروکراسی: الزام به استفاده از کارت ارزی، فرآیند خرید را طولانی‌ و بوروکراتیک می‌کند. همچنین محدودیت‌ها و سقف‌هایی که احتمالاً برای کارت‌ها تعیین می‌شود، برای معامله‌گران بزرگ چالش‌برانگیز خواهد بود.
3. نگرانی‌های مربوط به حریم خصوصی: با ردیابی تمام تراکنش‌ها، حریم خصوصی مالی کاربران به طور کامل از بین می‌رود و دارایی‌های ارزی نیز تحت رصد دولتی قرار می‌گیرد.
4. تعهد بازگشت ارز: جنجالی‌ترین بخش طرح، تعهد خریدار به بازگرداندن ارز معادل، یک محدودیت عملی جدی است. این مسئله می‌تواند عملاً بازار رمزارز را از یک بازار سرمایه‌گذاری بزرگ، به یک ابزار محدود مبادلاتی تبدیل کند.
5. فشار بر صرافی‌های غیر منتخب: صرافی‌هایی که نتوانند یا نخواهند مجوزهای لازم را کسب کنند، عملاً از بازار حذف شده و حجم بازار به شدت کاهش پیدا می‌کند.

پیش‌بینی تغییرات احتمالی؛ تشکیل بازار زیرزمینی و کاهش نقدشوندگی

اجرای این طرح و جزئیات نهایی آن، تأثیرات متفاوتی بر بازار می‌گذارد. مثلا در صورت تصویب نهایی طرح با جزئیات فعلی، باید منتظر کاهش نقدشوندگی بازار باشیم که به خاطر محدود شدن معاملات به صرافی‌های منتخب و کارت ارزی رخ می‌دهد.

بسیاری از کاربران نیز برای دور زدن محدودیت‌ها و حفظ حریم خصوصی، به معاملات غیررسمی و همتا به همتا (P2P) روی می‌آورند که به تشکیل بازار زیرزمینی منجر می‌شود و ریسک کلاهبرداری را افزایش خواهد داد. در عین حال باید نگران پرونده‌هایی باشیم که به خاطر فعالیت‌های خارج از چارچوب تعیین‌شده و خرید و فروش غیر از کارت ارزی با عنوان قاچاق ارز تشکیل می‌شود و دنبال راهی باشیم تا سرمایه‌گذاران بزرگ‌ به صرافی‌های خارجی مهاجرت نکنند یا به روش‌های پیچیده برای خرید و فروش تن ندهند.

موارد بالا خیلی واضح دردسرساز هستند برای همین ممکن است پیشنهاددهندگان ناچار شوند بخش‌هایی از آن را مثل حذف تعهد بازگشت ارز یا تعیین سقف منطقی معاملات تعدیل کنند. شاید باورتان نشود اما این کار هم مشکل‌ساز است و می‌تواند کلیت طرح نمایندگان را زیر سوال ببرد.

به‌عنوان مثال اگر بند جنجالی تعهد بازگشت ارز حذف شود، بخش بزرگی از مقاومت بازار از بین رفته و طرح تنها به یک سامانه نظارتی متمرکز تبدیل خواهد شد و اگر سقف معاملات با کارت ارزی برای کاربران خرد در نظر گرفته شود، فشار منطقی مورد نظر برای تاثیرگذاری بر بازار در عمل از بین می‌رود.

کنترل رسمی بازار رمزارز ایران امکان‌پذیر است؟

اختصاص کارت ارزی برای معاملات رمزارز را می‌توان تلاشی آشکار از سوی نهادهای قانون‌گذار برای کنترل، رسمیت بخشیدن و مدیریت جریان‌های ارزی از طریق ارزهای دیجیتال دانست. این طرح هنوز تبدیل به قانون نشده و هنوز در مراحل اولیه بررسی قرار دارد اما چون ماهیت بازار رمزارز را از حالت «آزاد و غیرمتمرکز» به یک «بازار کاملاً کنترل‌شده» تغییر می‌دهد، قطعا با مقاومت فعالان بازار و کارشناسان روبرو می‌شود.

مطرح شدن نام‌ چند نماینده مجلس مانند رضا تقی‌پور و نصرالله پژمان که پیش از این در زمره مدافعان سرسخت طرح‌های جنجالی مثل صیانت بوده‌‌اند و ظاهرا اینجا هم جزو پیشنهاددهندگان هستند، بیش از پیش به جنجال‌ها دامن خواهد زد و در نتیجه مشکل بتوان افکارعمومی را قانع کرد هدف طرح «شفافیت جریان ارز» است و قرار نیست تنها دنبال محدودکردن بازار باشند.