توله‌ شیری که 28 هزار سال به انتظار مادرش در غار نشست/ عکس

محققان سوئدی می‌گویند که این توله‌شیر به نامِ اسپارتا، در زمره حیواناتِ عصر یخ‌بندان است که در بهترین حالتِ ممکن کشف شده است. دندان‌ها، پوست، بافت نرم و بقیه اعضای بدنِ او به خوبی به کمکِ یخ مومیایی شده است. حتی اندام‌های داخلی او نیز دست‌نخورده مانده‌اند.  

اسپارتا یکی از چندین توله‌شیری است که در اعماقِ خاک‌های یخ‌زدۀ یاکوتیا (یاقوتستان)، در شمال‌شرقی روسیه، دفن شده بودند. این توله‌شیر در سال 2018 و توسطِ یکی از ساکنین محلی که درحقیقت به دنبال عاج ماموت‌های باستانی در جنگل‌های توندرا بود، کشف شد.

ازآنجایی که شکار و دادوستدِ آن بیش‌تر از گذشته محدود شده است، «شکارچیانِ عاج» به دنبال کشفِ عاج‌های کهن در شمالِ یخ‌بندان هستند. با تغییراتِ اقلیمی که سبب شده خاک‌های یخ‌زده بیش‌تر از گذشته ضعیف شوند و طولانی‌تری شدنِ فصلِ شکارِ عاج، تعداد بیش‌تری از بقایایِ کهنِ در حالِ پیدا شدن هستند و این بقایا فقط به ماموت‌های پشمین ختم نمی‌شود.

در سال‌های اخیر، ساکنانِ منطقه سیبری کرگدن‌های پشمالو، گرگ، خرس‌های قهوه‌ای، اسب، گوزن و گاومیش‌های عظیم‌الجثه را از دلِ خاک‌های یخ‌زده قطبی بیرون کشیده‌اند که قدمتِ برخی از این اجساد به بیش‌از 40000سال می‌رسد.

واضح است که این استپ‌های یخ‌زده زمانی خانه بی‌شمار پستاندارانِ بزرگ بوده است. درحقیقت، کسی که اسپارتا را در نزدیکی رودخانه Semyuelyakh پیدا کرده است، یک‌سال پیش‌تر جسدِ یک شیر غارنشین دیگر را 15متر آن‌طرف‌تر از اسپارتا پیدا کرده بود.

این یکی نامش بوریس است اما آثار تخریب روی آن بیش‌تر نمایان است که احتمالاً دلیلش آن است که از درونِ خاکِ یخ‌زده غار بیرون افتاده؛ بااین‌حال هنوز هم می‌توان آن را در زمره اجسادِ به‌خوبی حفظ‌شده قرار داد.

محققانی که در سوئد به تجزیه و تحلیل این اجساد کمک کرده‌اند می‌گویند هم بوریس و هم اسپارتا توله‌شیرهای دوماهه هستند. اما علی‌رغمِ نزدیکیِ فیزیکی و ظاهر یکسان، گمان می‌رود که بوریس تقریباً 15000سال، حالا چند قرن این‌طرف‌تر یا آن‌طرف‌تر، از اسپارتا بزرگ‌تر است.

دانشِ اندکِ امروزی ما درباره شیرهای غارنشین از فسیل‌ها، ردپاها و هنرهای باستانی غارها به دست آمده است. بدن‌های مومیایی‌شده در خاک‌های یخ‌زده برخی از بهترین شواهدی هستند که به ما از هستیِ این نوع جانوران خبر می‌دهند. اجساد یخ‌زده این شیرها تا حدِ زیادی شبیه به شیرهای امروزی است، فقط بزرگ‌تر هستند و کتِ گرم‌تری دارند. اما یکی از نمادین‌ترین ویژگی‌های شیرهای آفریقایی، که یال‌های پرپشت‌ آن‌هاست، در شیرهای غارنشین دیده نمی‌شود.

درحقیقت، آثار هنریِ انسان‌ها که از شکلِ شیرهای غارنشین ثبت شده است نشان می‌دهد که شیرهای غارنشین به‌ندرت صاحبِ یال بودند یا اگر بودند یال‌های به‌شدت کم‌پشت و ناپیوسته‌ای داشتند. برای مثال، برخی از نقاشی‌های به‌دست آمده از دیواره غارها، نقش‌های به رنگِ تیره‌ای را روی صورتِ شیرهای غارنشین نشان می‌دهد اما هنوز مشخص نیست که این‌ علائم واقعاً چه چیزی را نمایندگی می‌کنند.

بوریس و اسپارتا هر دو شیرهای جوانِ غارنشین هستند، بنابراین نمی‌دانیم اگر به بلوغ می‌رسیدند خزهای روی تن‌شان به چه شکلی درمی‌آمد. به‌غیراز پشتِ گوش‌های‌شان که به رنگِ تیره است، محققان می‌گویند که بدنِ هر دو خزهای قهوه‌ایِ مایل به زرد داشته است.

محققان می‌گویند اگر این توله‌شیرها فرصت رسیدن به بلوغ را داشتند، احتمالاً خزهای‌شان به رنگِ خاکستری تغییر می‌یافت تا امکان استتار در قطبِ سرد سیبری را برای‌شان فراهم کند. حضور یال مهم است زیرا می‌تواند درباره ساختارهای اجتماعیِ شیرهای غارنشین به ما اطلاعات بدهد. برای مثال، می‌تواند بگوید که آیا آن‌ها تنهایی و در انزوا زندگی می‌کردند یا در گروه‌هایی با سلسله‌مراتب واضح حضور داشتند.

درحالِ حاضر دانشمندان هنوز نمی‌دانند که آیا شیرهای غارنشینِ سیبری مانند شیرهای آفریقاییِ مدرن گله‌ای در استپ‌های سیبری گشت‌وگذار می‌کردند یا درانزوا و تنهایی روزگارشان را می‌گذراندند.

یک نقاشیِ خاص در غارِ فرانسویِ Chauvet به‌جا مانده از عصر یخ‌بندان دیده می‌شود که تقریباً یک‌جین شیر غارنشین، هم ماده و هم نر، را در حالِ شکارِ گاومیش نشان می‌دهد.  محققان در سال 2021 درباره این نقاشی نوشتند که «وقتی قربانی بزرگ باشد، شکار به صورتِ گروهی کارامدتر از شکار به صورتِ انفرادی است و شیرهای غارنشین هم تعداد زیادی از این نوع قربانی‌ها در اکوسیستمِ خود داشتند؛ حیواناتی مثل ماموت و کرگدن. به‌علاوه، شکارِ گله‌ای کمک می‌کرد تا از توله‌ها و جوان‌ترها محافظت کنند.»

اما هرآنچه تاکنون می‌دانیم در حدِ حدس‌وگمان است. با‌اینکه در سال‌های اخیر تعداد زیادی جسدِ شیر غارنشین یه صورتِ دست‌نخورده پیدا شده، اما اطلاعات ما درباره ساختار اجتماعی آن‌ها و اینکه چطور منقرض شدند، محدود است.

با‌این‌حال، دیرینه‌شاسان معتقدند که احیای شیرِ غارنشین امکان‌پذیر است. آلبرت پروتوپوپو، دیرینه‌شناس،  در سال 2021 در نشریه سایبریا تایمز نوشت: «احیای شیرِ غارنشین خیلی واقع‌بینانه است و احیای آن از احیای ماموت‌های پشمالو راحت‌تر است.» برای این کار باید ژنومِ اسپارتا و بوریس توالی‌یابی شود تا بعد مشخص شود که با استفاده از این داده‌ها چه کاری می‌توان انجام داد.