شیفت های طولانی و زندگی زیر خط فقر/ پرستاران از مراسم تشریفاتی خسته شدند

به مناسبتِ روز پرستار، با محمد شریفی مقدم، دبیر کل خانه پرستار، به گفتگو نشستیم تا در رابطه با وعده‌هایِ مکررِ محقق نشده بپرسیم. او معتقد است، در هر دولتی که روی کار آمده، از چپ تا راست و میانه، یک سیاستِ مشخص در مورد پرستاران اجرا شده است: بی‌توجهی به مطالباتِ حداقلیِ آن‌ها وعدم اجرای قوانین. 

در چنین شرایطی شغل پرستاری جذابیتی ندارد و پرستاران بعد از بهره‌مندی از آموزش‌های کافی، شغل خود را رها می‌کنند. دبیر کل خانه پرستار می‌گوید: در حال حاضر بسیاری از خدمات پرستاری در مراکز درمانی توسط پرستاران طرحی ارائه می‌شود و این موضوع کیفیت خدمات درمانی را کاهش داده است. 

شغل سخت و درآمد کم

شریفی مقدم در ابتدای گفتگو گفت: شغل پرستاری یکی از سخت‌ترین و در عین حال حساس‌ترین مشاغل در دنیا است. پرستاران علاوه بر تحمل سختی‌های جسمی و روانی ناشی از تماس مداوم با بیماران، مسئولیت سنگینی در حفظ جان و سلامت مردم بر عهده دارند. کوچک‌ترین خطا در این حرفه ممکن است منجر به خسارت جبران‌ناپذیر یا حتی مرگ بیمار شود. 

وی افزود: در بسیاری از کشورها به دلیل اهمیت این شغل، دولت‌ها تلاش می‌کنند تا دغدغه‌های معیشتی پرستاران را کاهش دهند تا آنان با تمرکز کامل به بیماران خدمت کنند. در حالی‌که در ایران، پرستاران با مشکلات معیشتی جدی روبه‌رو هستند و متأسفانه جایگاه اقتصادی آنان با حساسیت و اهمیت شغل‌شان تناسب ندارد. 

شریفی‌مقدم ادامه داد: این مسئله محدود به دولت خاصی نیست. وزارت بهداشت در دولت‌های مختلف با گرایش‌های سیاسی گوناگون همواره در حوزه پرستاری عملکرد مشابهی داشته است. به عبارت دیگر، ساختار وزارت بهداشت به‌گونه‌ای است که گروه‌های ذی‌نفوذ در آن، فارغ از جناح سیاسی، منافع مشترکی دارند و از یکدیگر حمایت می‌کنند. 

کاش تعرفه‌گذاری اجرا نمی‌شد! 

وی با اشاره به سابقه قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری گفت: قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری از سال ۱۳۸۴ در زمان وزارت آقای پزشکیان مطرح و در سال ۱۳۸۶ تصویب شد. با گذشت ۱۸ سال از تصویب این قانون، هنوز به‌طور کامل اجرا نشده است. در طول این سال‌ها دولت‌های مختلف، از جمله دولت‌های آقایان احمدی‌نژاد، روحانی و رئیسی، دستور اجرای این قانون را صادر کردند اما اجرای آن یا ناقص بوده یا به‌درستی انجام نشده است. 

شریفی مقدم تصریح کرد: متأسفانه آنچه اکنون تحت عنوان تعرفه‌گذاری پرستاری اجرا می‌شود، با روح قانون و خواسته جامعه پرستاری فاصله زیادی دارد. آنچه پرستاران مطالبه می‌کنند ساده و مشخص است؛ خدمات پرستاری باید همانند سایر گروه‌های پزشکی ارزش‌گذاری شود. پرستاران خواستار تعیین ارزش واقعی خدمات خود، بر اساس شاخص‌هایی مانند خطر انجام کار، زمان صرف‌شده، سطح تخصص و تأثیر بر سلامت بیمار هستند. 

شریفی‌مقدم تأکید کرد: اگر تعرفه‌گذاری به‌درستی انجام شود، هم شأن حرفه پرستاری حفظ می‌شود و هم انگیزه خدمت در میان پرستاران افزایش می‌یابد اما متأسفانه به دلیل مقاومت‌های درون‌ساختاری، اجرای کامل این قانون سال‌هاست به تعویق افتاده و آنچه اجرا شده، با نص قانون زمین تا آسمان متفاوت است. 

دبیر خانه پرستار در ادامه با اشاره به ناعادلانه بودن نظام پرداخت در نظام سلامت اظهار داشت: درآمد حاصل از ارائه خدمات درمانی، باید بر اساس وزن و سهم هر گروه در فرآیند درمان به شکل عادلانه توزیع شود. متأسفانه ساختار پزشک‌سالار وزارت بهداشت در هیچ‌یک از دولت‌های گذشته زیر بار اجرای این ساختار مبتنی بر عدالت نرفته است. این موضوع فارغ از گرایش‌های سیاسی دولت‌ها، وجه مشترک همه مدیران بوده است. 

نبود شفافیت مالی در نظام سلامت 

وی افزود: یکی از نمودهای این بی‌عدالتی، در پرداخت کارانه‌هاست. برای نمونه، در یک اتاق عمل ممکن است شش تا هفت نفر از جمله جراح، متخصص بیهوشی، پرستار بیهوشی و کارشناس اتاق عمل حضور داشته باشند؛ اما در پایان ماه، مشاهده می‌شود که جراح چند صد میلیون تومان دریافتی دارد، در حالی که پرستار تنها چند میلیون تومانِ ناچیز دریافت می‌کند. این تفاوت فاحش هیچ توجیه قانونی یا اخلاقی ندارد و ناشی ازعدم اجرای تعرفه‌گذاری واقعی خدمات پرستاری است. در هیچ جای دنیا چنین اختلاف شدیدی میان دریافتیِ پزشکان و پرستاران وجود ندارد. 

شریفی‌مقدم با انتقاد از نبود شفافیت در نظام مالی سلامت گفت: در حالی که شعار عدالت و شفافیت از اصول اساسی هر دولت به شمار می‌رود، متأسفانه این مفاهیم در وزارت بهداشت جایگاهی ندارند. بر اساس برآوردها، در سال ۱۴۰۲ حدود ۶۰۰ هزار میلیارد تومان وارد نظام سلامت کشور شده است. این رقم که در سالهای بعد بسیار بیشتر از این‌ها بوده است -چه از طریق بودجه دولتی و چه از طریق پرداخت مستقیم مردم- به چرخه درمان تزریق شده، اما مردم هنوز از کیفیت خدمات درمانی و پرستاری رضایت ندارند. در واقع، بخش زیادی از این منابع به جای بهبود کیفیت خدمات و تأمین نیروی انسانی پرستاری، صرف هزینه‌های اداری و پرداخت‌های غیرعادلانه شده است. 

ادعای جذب پرستار 

وی در ادامه به کمبود نیروی پرستار اشاره کرد و گفت: در حالی که پرستاران باید محور ارائه خدمات باشند، کمبود نیرو موجب افت کیفیت مراقبت از بیماران شده است. 

شریفی مقدم با اشاره به ادعای وزارت بهداشت درباره جذب نیروی جدید بیان کرد: وزارت بهداشت اعلام کرده که مجوز استخدام ۱۵ هزار پرستار را گرفته است و این را یکی از دستاوردهای خود می‌داند، اما ثبت نام به حد نصاب نرسیده. یعنی پرستار حاضر نمی‌شود در آزمون استخدام رسمی شرکت کند. این در حالی است که بیش از ۶۰ هزار پرستار در کشور بیکار هستند. 

وی بیان کرد: حتی اگر آزمون به حد نصاب برسد و پرستار در مراکز درمانی استخدام شود، بسیار محتمل است که بعد از مدتی برود. نگهداشت نیرو با مشکل مواجه است؛ بسیاری از پرستاران پس از مدت کوتاهی به دلیل فشار کاری یا پایین بودن حقوق، از سیستم خارج می‌شوند یا به خارج از کشور مهاجرت می‌کنند. هر سال حدود ۱۵ تا ۲۰ هزار نفر از پرستاران از چرخه خدمت جدا می‌شوند که این موضوع خسارت بزرگی برای نظام سلامت کشور است. 

وی تصریح کرد: در شرایط کنونی، بسیاری از خدمات پرستاری در بیمارستان‌ها توسط پرستاران طرحی انجام می‌شود که برای گذراندن دوره خدمت دوساله وارد سیستم شده‌اند. 

شریفی‌مقدم افزود: افزایش ظرفیت پذیرش دانشجوی پرستاری نیز بدون فراهم بودن زیرساخت‌های لازم انجام شده است و صدای خیلی‌ها را درآورده است. برخی از دانشگاه‌های آزاد و مراکز آموزش پرستاری حتی بیمارستان آموزشی یا استادان متخصص کافی ندارند، اما ظرفیت پذیرش خود را تا چند صد درصد افزایش داده‌اند. در نتیجه، کیفیت آموزش کاهش یافته و بسیاری از فارغ‌التحصیلان بدون مهارت عملی وارد بیمارستان‌ها می‌شوند. در واقع این پرستاران در دوران طرح، بخش عمده‌ای از کمبود نیروی پرستار را جبران می‌کنند. 

وی خاطرنشان کرد: در برخی بیمارستان‌های بزرگ کشور شاهد هستیم که پرستاران طرحی بدون تجربه کافی مسئول مراقبت از بیماران هستند، در حالی که باید زیر نظر نیروهای باتجربه آموزش ببینند. این وضعیت نه تنها به ضرر پرستاران تازه‌کار است بلکه بیماران نیز از این نارسایی‌ها آسیب می‌بینند. 

شریفی مقدم تأکید کرد: اگر نظام سلامت بخواهد به عدالت، کیفیت و کارآمدی برسد، باید تعرفه‌گذاری واقعی خدمات پرستاری، استخدام پایدار، و آموزش استاندارد در اولویت قرار گیرد. بدون این اصلاحات، هم پرستاران متضرر می‌شوند و هم بیماران. 

ادعای افزایش نرخ اضافه کار/ مشکل معیشت حل نشده است

دبیر کل خانه پرستار در بخش دیگری از صحبت‌هایش گفت: از جمله اقداماتی که وزارت بهداشت به‌عنوان دستاورد مطرح کرده، افزایش نرخ اضافه‌کار پرستاران از حدود ۲۰ تا ۲۵ هزار تومان به ۴۰ تا ۵۰ هزار تومان در ساعت است؛ اما این موضوع از دید پرستاران دستاورد محسوب نمی‌شود، زیرا دغدغه اصلی پرستاران، اضافه‌کاری نیست. پرستاران خواهان بهبود ساختاریِ شرایط معیشتی و اجرای قوانین مصوب هستند، نه افزایش مبلغ اضافه‌کار. 

وی گفت: مطالبه واقعی جامعه پرستاری در بخش معیشت دو محور اصلی دارد: نخست اجرای کامل قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری به عنوان بخش متغیر درآمد، و دوم اجرای قانون فوق‌العاده خاص برای بهبود حقوق ثابت. 

شریفی مقدم ادامه داد: در شرایط فعلی، پرستاران به‌دلیل مشکلات اقتصادی از جمله اجاره مسکن، هزینه‌های زندگی و مخارج خانواده، تمرکز لازم برای ارائه خدمات ایمن و باکیفیت را ندارند. از سوی دیگر، کمبود نیروی پرستار باعث شده است هر پرستار در برخی بخش‌ها به جای پنج یا شش بیمار، مسئولیت مراقبت از ده تا پانزده بیمار را بر عهده بگیرد؛ در شیفت شب این رقم حتی به بیست بیمار هم می‌رسد. طبیعی است که در چنین شرایطی، احتمال بروز خطا بالا می‌رود و کیفیت خدمات کاهش می‌یابد. 

وی با بیان اینکه بسیاری از پرستاران ناچارند دو یا سه شیفت متوالی کار کنند، گفت: پرستاری که برای تأمین معاش خود چند شیفت پشت سر هم کار می‌کند، دچار خستگی مفرط می‌شود و نمی‌تواند خدمات ایمن ارائه دهد. نتیجه این وضعیت، آسیب دیدن بیماران و فرسودگی شدید نیروی انسانی در نظام سلامت است. بنابراین دستاوردهایی که وزارت بهداشت اعلام کرده، در واقع برای پرستاران معنای واقعی ندارد. 

شریفی مقدم اظهار داشت: عدم اجرای قوانین موجب شده پرستاران کمترین میزان دریافتی را در میان کارکنان دولت داشته باشند. در حالی که کارکنان سایر دستگاه‌ها از مزایای مالی بالا و امکانات رفاهی مناسب برخوردارند، پرستاران در سخت‌ترین شرایط ممکن کار می‌کنند و از کمترین مزایا بهره‌مندند. 

پرستاران از مراسم تشریفاتی خسته شدند 

وی در ادامه گفت: پرستاران از وعده‌ها و مراسم‌های تشریفاتی خسته شده‌اند. هر سال در مناسبت‌های مختلف از پرستاران تجلیل می‌شود اما در عمل هیچ تغییری در شرایط‌شان ایجاد نمی‌شود. متأسفانه وزارت بهداشت با برگزاری مراسم نمادین و انتخاب پرستاران نمونه تلاش می‌کند فضا را مثبت نشان دهد، در حالی که بدنه پرستاری کشور هیچ علاقه‌ای به این نمایش‌ها ندارد. پرستاران به‌درستی احساس می‌کنند که این اقدامات نمایشی هیچ مشکلی از آنان حل نمی‌کند. 

شریفی مقدم با اشاره به بی‌اعتمادی پرستاران نسبت به مسئولان گفت: در حال حاضر، دیوار بی‌اعتمادی بین پرستاران و مسئولان وزارت بهداشت بسیار بلند شده است. بسیاری از پرستاران به این نتیجه رسیده‌اند که اعتراض و پیگیری هم فایده‌ای ندارد و صدای آنان شنیده نمی‌شود. به همین دلیل، بخش قابل توجهی از پرستاران راه‌های دیگری را انتخاب کرده‌اند؛ برخی مهاجرت می‌کنند، برخی تغییر شغل می‌دهند و عده‌ای نیز از کار کناره‌گیری کرده و خانه‌نشین می‌شوند. 

دبیر کل خانه پرستار در پایان تأکید کرد: ادامه این روند نه‌تنها موجب فرسودگی و نارضایتی جامعه پرستاری می‌شود، بلکه سلامت مردم را نیز به خطر می‌اندازد. تا زمانی که دولت و وزارت بهداشت اجرای کامل قوانین مصوب و تأمین معیشت پرستاران را در اولویت قرار ندهند، نمی‌توان انتظار داشت کیفیت خدمات درمانی در کشور بهبود یابد.