چالش پنهان آغاز مدرسه
یک مشاور خانواده گفت: حداقل یکی دو ماه زمان می‌برد تا بچه‌ها خود را با شرایط تازه هماهنگ کنند. به همین دلیل، توصیه ما به ناظم‌ها و معلم‌ها این است که در ماه نخست بازگشایی مدارس، سختگیری زیادی نداشته باشند، چرا که فشار بیش از اندازه می‌تواند باعث بروز استرس در دانش‌آموزان شود.
با آغاز مهر، زندگی خانواده‌ها دستخوش دگرگونی بزرگی می‌شود. روزهای تابستان که بچه‌ها تا نیمه‌های شب بیدار می‌ماندند، صبح‌ها دیر از خواب برمی‌خاستند، بی‌وقفه به سراغ بازی‌های موبایلی و پلی‌استیشن می‌رفتند یا راهی سفر می‌شدند، یکباره جای خود را به نظمی تازه می‌دهد؛ نظمی که از دانش‌آموز انتظار دارد زودتر بیدار شود، آماده رفتن به مدرسه باشد و ساعات بیشتری را صرف درس و تکالیف کند.
بهار محمودی‌نصر، مشاور خانواده، معتقد است این تغییر ناگهانی سبک زندگی چیزی نیست که در عرض چند روز جا بیفتد. او می‌گوید: حداقل یکی دو ماه زمان می‌برد تا بچه‌ها خود را با شرایط تازه هماهنگ کنند. به همین دلیل، توصیه ما به ناظم‌ها و معلم‌ها این است که در ماه نخست بازگشایی مدارس، سختگیری زیادی نداشته باشند، چرا که فشار بیش از اندازه می‌تواند باعث بروز استرس در دانش‌آموزان شود.
این استرس به گفته او حتی در میان دبیرستانی‌ها به چشم می‌خورد. با این حال، آسیب‌پذیرترین گروه، همان کلاس‌اولی‌ها هستند که تازه پا به دنیای مدرسه می‌گذارند.
محمودی‌نصر هشدار می‌دهد: در برخی موارد، این فشار روانی به مشکلات جسمی هم منجر می‌شود و مثلا احتمال بروز سندروم روده تحریک‌پذیر را در کودکان افزایش می‌دهد. در چنین شرایطی، نقش والدین پررنگ‌تر از هر زمان دیگری است. آن‌ها در همگام شدن با فرزندانشان مسئولیت دارند، باید برنامه خواب و بیداری خود را با فرزندانشان تنظیم کنند، کمتر به سراغ گوشی‌هایشان بروند و تا حد امکان، برنامه‌های تفریحی و مهمانی‌های شبانه را کاهش دهند.
محمودی‌نصر به خانواده‌ها یادآوری می‌کند که در دو ماه ابتدایی سال تحصیلی، باید انتظار بروز پرخاشگری در کودکان را داشته باشند؛ واکنشی طبیعی در برابر فشار تغییر عادت‌ها و این که همراهی والدین و درک شرایط فرزند، بهترین راه برای عبور آرام‌تر از این دوران پرتنش است.
وی در توصیه به والدین می‌گوید: خانواده‌ها بهتر است پیش از خواب، فضایی آرام فراهم کنند. خاموش کردن تلویزیون و کنار گذاشتن گوشی و جایگزین کردن آن با قصه‌گویی یا گفتگوی خانوادگی به کودک آرامش می‌دهد. مدیریت بازی‌های دیجیتال هم اهمیت دارد، اگر والدین، زمان بازی‌های موبایلی و کنسولی را به تدریج کاهش دهند، فرزندشان راحت‌تر می‌تواند از فضای تابستان جدا شود و به فضای مدرسه عادت کند.
شنیدن دغدغه‌ها و ترس‌های بچه‌ها درباره مدرسه، احساس امنیت بیشتری در آنان ایجاد می‌کند. وقتی کودک بداند والدینش شنونده‌اند، فشار روانی کمتری تحمل خواهد کرد و فراموش نکنیم تشویق‌های کوچک اما مداوم حتی برای تلاش‌های نیمه‌کاره، بیشترین اثر را دارد. بچه‌ها در آغاز سال تحصیلی، بیش از هر چیز به امید و دلگرمی والدین نیاز دارند.
چالش پنهانِ آغاز مدرسه
با پایان تعطیلات تابستانی و شروع سال تحصیلی، بسیاری از نوجوانان با افت تمرکز، بی‌حوصلگی و کاهش انرژی روبه‌رو می‌شوند؛ تغییری که گاه والدین آن را به پای تنبلی می‌گذارند، اما کارشناسان معتقدند ریشه این مسأله پیچیده‌تر است.
مریم دشتدار، مشاور کودکان و نوجوانان در گفتگو با ما تأکید می‌کند که تغذیه، ستون اصلی سلامت جسم و روان نوجوان است و می‌تواند مستقیما روی عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان تأثیرگذار باشد.
وی می‌گوید: مصرف پروتئین مثل تخم‌مرغ در کنار نان‌های سبوس‌دار، انرژی پایدار ایجاد می‌کند و باعث تمرکز بهتر در کلاس درس می‌شود، برعکس مصرف خوراکی‌های فرآوری‌شده، بیسکویت‌های صنعتی، نوشیدنی‌های انرژی‌زا و حتی مصرف بیش از حد لبنیات می‌تواند نوجوان را در طول روز، خواب‌آلود و بی‌انرژی کند.
قطعا بی‌توجهی به وعده‌های غذایی، پیامدهای فراتر از ضعف جسمی دارد و سلامت روان و یادگیری را هم تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. اگر صبحانه یا شام شب قبل، مناسب نباشد، بی‌حوصلگی، افت تمرکز، اختلال در تصمیم‌گیری و حتی تغییرات خلقی در نوجوان بروز پیدا خواهد کرد.
کلیدِ طلاییِ یادگیری
دشتدار، مشاور نوجوانان، در کنار تغذیه، ورزش را به‌عنوان ستون دوم تعادل دانش‌آموز معرفی می‌کند و می‌گوید: ورزش برای نوجوانان همان‌قدر حیاتی است که نفس کشیدن. در این دوران حساس، بدن با ترشح هورمون‌های رشد درگیر است و نیاز به تخلیه انرژی و گردش خون بیشتر دارد. نباید به بهانه شروع سال تحصیلی، دانش‌آموزان را از فعالیت بدنی دور کرد.
نوجوانی که روزانه بین ۲۰ تا ۴۵ دقیقه فعالیت بدنی داشته باشد، ذهنی شاداب‌تر و آرام‌تر خواهد داشت و همین موضوع، کیفیت خواب او را بالا می‌برد، اضطراب را کاهش می‌دهد و تمرکز و توان یادگیری را چند برابر می‌کند. ورزش مثل کلید طلایی است که درهای آرامش ذهنی و آمادگی تحصیلی را باز می‌کند.
دشتدار بر پیامدهای روانی ورزش هم دست می‌گذارد: نوجوانی که فعالیت بدنی دارد، اعتماد به نفس بیشتری پیدا می‌کند، خلاقیتش افزایش می‌یابد و با ذهنی آرام‌تر وارد کلاس درس می‌شود. این نوجوان، مشارکت بیشتری در دروس خواهد داشت و مسیر رشد شخصی‌اش را نیز با انگیزه بیشتری ادامه خواهد داد.
همراهی به‌جای تحکم
یکی از نگرانی‌های جدی والدین در سال تحصیلی، استفاده نوجوانان از موبایل و شبکه‌های اجتماعی است.
دشتدار نگاه واقع‌بینانه‌ای دارد: جدایی کامل نوجوانان از فضای دیجیتال، نه ممکن است و نه منطقی. این فضا بخشی از زیست روزمره‌شان شده است و باید توجه داشته باشیم که مهم، نحوه استفاده است، نه حذف کامل.
او تأکید می‌کند که والدین باید به جای تحکم، نقش همراه و راهنما را ایفا کنند: تحمیل ممنوعیت، نتیجه معکوس دارد. محدودیت‌های شدید، باعث فاصله گرفتن نوجوان از والدین و کاهش اعتماد آن‌ها می‌شود. بهترین راه، رسیدن به توافق مشترک است. مثلا می‌توان زمان انجام تکالیف یا یک ساعت پیش از خواب را به عنوان زمان بدون موبایل تعیین کرد.
به گفته دشتدار، مشارکت نوجوان در تعیین این قوانین، حس مسئولیت‌پذیری را در او تقویت می‌کند و باید توجه داشته باشیم که تلفن همراه می‌تواند بستری برای یادگیری، تقویت مهارت‌های ارتباطی و حتی رشد شخصی باشد.
انگیزه یادگیری
اما شاید مهم‌ترین پرسش والدین این باشد: چگونه می‌توان انگیزه یادگیری را در نوجوانان زنده نگه داشت؟ دشتدار پاسخ می‌دهد: انگیزه، زمانی شکوفا می‌شود که کودک یا نوجوان، نتیجه تلاش‌هایش را ببیند و احساس کند یادگیری، معنا دارد. اگر آموزش فقط برای امتحان باشد، شور و شوق یادگیری خاموش می‌شود.
وقتی نوجوان احساس کند درس هیچ ارتباطی با آینده شغلی، روابط اجتماعی یا رشد شخصی‌اش ندارد، علاقه‌اش کاهش می‌یابد، اما اگر بفهمد دانسته‌هایش در زندگی واقعی، کاربرد دارند با اشتیاق به استقبال یادگیری می‌رود، از این رو والدین باید نوجوان را به تجربه‌های عملی تشویق کنند و ارزش تلاش را بالاتر از نتیجه بدانند. وقتی نوجوان بفهمد اشتباه، بخشی از مسیر یادگیری است، نه تهدیدی برای ارزشمندی او، اعتماد بیشتری به مسیر آموزشی‌اش پیدا می‌کند.
گفتگوی دوستانه، جشن گرفتن موفقیت‌های کوچک و تقویت حس ارزشمندی، از دیگر راهکارهاست. وقتی کودک و نوجوان حس کند دیده می‌شود و تلاش‌هایش ارزشمند است، یادگیری از یک
وظیفه خشک به تجربه‌ای لذت‌بخش تبدیل می‌شود. چنین نوجوانی انگیزه‌ای پایدار برای رشد خواهد داشت.
مریم دشتدار در پایان تأکید می‌کند: اگر والدین، نقش حمایتگر و همراه را داشته باشند، می‌توانند نوجوان را از روزهای پرتنش آغاز سال تحصیلی عبور دهند. تغذیه درست، ورزش منظم، مدیریت هوشمندانه فناوری و ایجاد انگیزه یادگیری، چهار ستون اصلی برای ساختن سالی آرام و پربار برای فرزندانمان است.
تمرین هم‌قدمی
مهر، سرفصلی است که در آن همه اعضای خانواده دوباره تمرین می‌کنند چگونه هم‌قدم شوند؛ گامی کوچک اما مؤثر به سوی آینده‌ای که قرار است با امید، انگیزه و تجربه‌های تازه ساخته شود. در این هم‌قدمی، خانه به مدرسه‌ای پنهان بدل خواهد شد که در آن صبر، همدلی و نظم روزانه آموزش داده می‌شود. ساعت بیدار شدن همه به یک ریتم می‌رسد، سفره‌های صبحانه رنگی‌تر می‌شوند و گفتگوهای ساده خانوادگی، جای خالی بسیاری از مشغله‌ها را پر می‌کند.
در این تغییرات آرام، حتی لحظه‌های کوچک معنا پیدا می‌کنند: لحظه‌ای که والدین گوشی خود را کنار می‌گذارند تا کودکشان با خیال آسوده از روزش بگوید یا شبی که مهمانی‌های طولانی، جای خود را به خواب زودتر و سکوت خانه می‌دهند. همین جزئیات ظاهرا ساده، ستون‌های اصلی شروعی آرام و بی‌تنش برای سال تحصیلی‌اند. پاییز هر بار به ما یادآوری می‌کند که تغییر اگرچه ناگهانی و گاهی سخت است، اما در دل خود فرصتی برای بازسازی دارد؛ فرصتی که خانواده‌ها می‌توانند با کمی صبوری و همراه، آن را به بهترین تجربه مشترک خود بدل کنند.
