هم اروپا و هم آمریکا می‌خواهند پرونده ایران را یک‌بار برای همیشه، خواه مسالمت‌آمیز یا به طریقی دیگر، ببندند/ برجام به خودی خود یک هدف نبود؛ بلکه قرار بود گام اولیه به سوی تغییری بنیادین در ماهیت رفتار بین‌المللی و منطقه‌ای ایران باشد

«شیرین طهماسب هانتر» معتقد است به نظر می‌رسد هم اروپا و هم آمریکا می‌خواهند پرونده ایران را یک‌بار برای همیشه، خواه مسالمت‌آمیز یا به طریقی دیگر، ببندند.          

عضو شورای روابط خارجی آمریکا می‌گوید حتی اگر ایران برآوردی از اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصد ارائه دهد، اروپاییان ممکن است از پذیرش آن خودداری کنند. 

فرانسه، آلمان و انگلیس روز پنجشنبه نامه‌ای به اعضای شورای امنیت سازمان ملل ارسال و اعلام کردند که مکانیسم «اسنپ‌بک» را فعال می‌کنند تا تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران دوباره اعمال شود.

بر اساس نامه ارسال شده به شورای امنیت سازمان ملل متحد، فرانسه، آلمان و بریتانیا از ایران خواسته‌اند تا برای حل نگرانی‌ها درباره برنامه هسته‌ای‌اش در دیپلماسی سازنده مشارکت کند.

در این نامه آمده است: «سه کشور اروپایی متعهد است از تمام ابزار‌های دیپلماتیک موجود برای تضمین اینکه ایران هرگز به سلاح هسته‌ای دست نیابد، استفاده کند.»

این کشور‌ها اضافه کردند که این امر شامل تصمیم این سه کشور برای فعال‌سازی مکانیسم بازگشت خودکار تحریم‌های سازمان ملل متحد علیه ایران است که امروز از طریق این نامه اطلاع‌رسانی می‌شود.

در ادامه نامه آمده است: «با این حال، تعهد سه کشور اروپایی به راه‌حل دیپلماتیک همچنان استوار است. سه کشور از دوره ۳۰ روزه پس از این اطلاع‌رسانی به‌طور کامل استفاده خواهد کرد تا مسئله‌ای را که منجر به این اقدام شده، حل‌وفصل کند.»

این سازوکار به کشور‌های امضاکننده برجام امکان می‌دهد در صورت نقض تعهدات از سوی ایران، پس از طی مراحل پیش‌بینی شده، تحریم‌های پیشین سازمان ملل علیه جمهوری اسلامی ایران را بازگردانند.

وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، اعلان غیرقانونی فرانسه، آلمان و انگلیس به شورای امنیت در ارتباط با قطعنامه ۲۲۳۱ (۲۰۱۵) را قاطعانه رد و به شدیدترین شکل ممکن محکوم کرد. 

بر اساس بیانیه وزارت خارجه ایران، این اقدام غیرموجه که برخلاف سازوکار حل و فصل اختلافات (DRM) در برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) می‌باشد، تلاشی غیرقانونی و ناموجه برای بازگرداندن قطعنامه‌های لغوشده است و آشکارا در مغایرت با قطعنامه ۲۲۳۱ (۲۰۱۵) قرار دارد: «همان‌طور که در مکاتبات متعدد قبلی با شورای امنیت سازمان ملل متحد تأکید شده است، سه کشور اروپایی هیچ صلاحیت حقوقی یا اخلاقی برای توسل به سازوکار موسوم به «اسنپ بک» ندارند؛ بنابراین اعلان آنان بی‌اعتبار، باطل و فاقد هرگونه اثر حقوقی است.»

بر اساس اعلام وزارت خارجه ایران، این تصمیم سه کشور اروپایی به‌شدت روند جاری تعاملات و همکاری‌های ایران و آژانس را تضعیف خواهد کرد. این تشدید تحریک‌آمیز و غیرضروری با پاسخ‌های مقتضی همراه خواهد بود. مسیری که سه کشور اروپایی برگزیده‌اند، در صورت مهار نشدن، پیامد‌های شدیدی برای اعتبار و ساختار شورای امنیت خواهد داشت. توسل به ساز و کار موسوم به اسنپ بک بدون طی روند مقتضی و ارائه مبانی حقوقی معتبر نه تنها اعتماد به تصمیم‌های شورا را تضعیف می‌کند، بلکه صلح و امنیت بین‌المللی را نیز در معرض خطر می‌کند.

در خصوص این موضوع خبرنگار ما گفتگویی با پروفسور شیرین هانتر عضو شورای روابط خارجی آمریکا انجام داده که در ادامه آمده است.

پروفسور «شیرین طهماسب هانتر» بیش از پنجاه سال تجربه در امور بین‌المللی دارد که شامل فعالیت‌های او به عنوان دیپلمات (خدمات خارجی ایران، ۱۳۴۴-۱۳۵۷)، تحلیلگر اندیشکده، و مدیر برنامه در مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی و مرکز مطالعات سیاست اروپا (۱۳۶۲-۱۳۸۴) می‌شود. او در سال ۱۳۸۴ به مرکز الولید در دانشگاه جورج‌تاون پیوست و به عنوان پژوهشگر ارشد مهمان، استاد مهمان و استاد پژوهشی فعالیت کرد. او اکنون به عنوان عضو افتخاری مرکز الولید شناخته می‌شود. هانتر به زبان‌های فارسی، انگلیسی، فرانسه و ترکی مسلط است. وی همچنین عضو شورای روابط خارجی امریکاست. 

اخیراً کتاب «قدرت‌های بزرگ و تحولات اجتماعی و سیاسی ایران» (The Great Powers, and Iran's Social and Political Evolution) نوشته وی از سوی انتشارات «پالگریو مک میلان» به زبان انگلیسی منتشر شده است. کتاب «قدرت‌های بزرگ و تحولات اجتماعی و سیاسی ایران» روایتی شخصی از زندگی و تجربیات شیرین هانتر، به عنوان یک زن ایرانی است که در دوران تحول‌آفرین تاریخ ایران بزرگ شد. این کتاب با بررسی پیامد‌های پس از جنگ جهانی دوم تا انقلاب سرنوشت‌ساز سال ۱۳۵۷ (۱۹۷۹) آغاز می‌شود و روایتی تأثیرگذار از تأثیر عمیق این رویداد‌های تاریخی بر زندگی نویسنده ارائه می‌دهد. کتاب به بررسی پیامد‌های چندوجهی دوره اصلاحات که از دهه ۱۳۴۰ (۱۹۶۰) آغاز شد، می‌پردازد. این اصلاحات به هانتر امکان ورود به خدمات دیپلماتیک را داد، اما در عین حال سایه‌ای از مصائب را بر خانواده او افکند.

آمریکا می‌خواهد ایران شرایطش را در مورد برنامه هسته‌ای و سایر مسائل بپذیرد. این کشور استراتژی فشار بیشتر را به جای مشوق‌ها برگزیده است

*سه کشور اروپایی انگلیس، فرانسه و آلمان روند فعال سازی مکانیسم ماشه را در نامه‌ای به شورای امنیت سازمان ملل آغاز کردند. حال که تاسیسات هسته‌ای ایران در حمله اسرائیل و آمریکا نابود شده است و خطر در «آستانه هسته‌ای» بودن ایران نیز مطرح نیست چرا دست به چنین اقدامی زدند؟

برنامه هسته‌ای ایران تنها یکی از زمینه‌های اختلاف بین ایران و اروپا است. در این رابطه، اروپا مشکوک است که تمامی تأسیسات ایران از بین نرفته‌اند. همچنین نگران است که اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصدی ایران به مکانی امن انتقال یافته باشد. با این حال، تردید‌های هسته‌ای عمدتاً بهانه‌ای بیش نیست. اروپا از این که ایران در جنگ اوکراین از روسیه حمایت کرده، عصبانی است. 

علاوه بر این، با نیاز به پشتیبانی آمریکا در زمینه دفاع و تجارت، اروپا برای وادار کردن ایران به پذیرش شرایط آمریکا، بر آن فشار می‌آورد. همان‌طور که طی سال‌ها گفته‌ام، ایده ایران برای ایجاد اختلاف بین اروپا و آمریکا در مورد خود، یک توهم خطرناک بوده است. اما ایران بر این موضوع پافشاری کرده است. اگر ایران مدت‌ها پیش با آمریکا گفت‌و‌گو می‌کرد، هیچ‌یک از این اتفاقات رخ نمی‌داد.

*در نامه سه کشور اروپایی به شورای امنیت عنوان شده اگر در مدت ۳۰ روز تا اجرایی شدن اسنپ بک، ایران وارد مذاکرات شود از آن صرف نظر خواهند کرد. به نظر شما روند تحولات به گونه‌ای خواهد بود که آنها از اجرایی شدن آن صرف نظر کنند؟

اگر ایران موافقت کند که با آمریکا گفت‌و‌گو کند، این احتمال وجود دارد که فعال سازی «مکانیسم ماشه» به تأخیر افتد. اما انتظار ندارم مقامات ایرانی این گزینه را انتخاب کنند. تصمیم اروپاییان برای آغاز فرآیند مکانیسم ماشه بخشی از استراتژی افزایش فشار بر ایران است.

*اروپا برای عدم فعال سازی اسنپ بک سه شرط شامل ۱. گفتگوی مستقیم ایران و آمریکا، ۲. ارائه برآوردی از میزان اورانیوم غنی شده ۶۰ درصد و ۳. همکاری ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی، اعلام کرده بود. آیا ممکن است بخشی از این شروط به مذاکره ایران و آمریکا موکول شود؟

به نظر من، اروپا سیاست اعمال فشار مضاعف بر ایران را برگزیده است. وقتی یک طرف نمی‌خواهد مشکلی حل شود، شرایطی را تحمیل می‌کند که به احتمال زیاد برآورده نخواهند شد. 

حتی اگر ایران برآوردی از اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصد ارائه دهد، اروپاییان ممکن است از پذیرش آن خودداری کنند. به نظر می‌رسد هم اروپا و هم آمریکا می‌خواهند پرونده ایران را یک‌بار برای همیشه، خواه مسالمت‌آمیز یا به طریقی دیگر، ببندند. 

به نظر می‌رسد آنها از چرخه بی‌پایان گفت‌و‌گو‌های بی‌نتیجه خسته شده‌اند. فراموش نکنیم که برجام به خودی خود یک هدف نبود؛ بلکه قرار بود گام اولیه به سوی تغییری بنیادین در ماهیت رفتار بین‌المللی و منطقه‌ای ایران باشد.

*با فعال کردن مکانیسم ماشه، اروپای به صورت موثر وارد مذاکرات احتمالی میان ایران و آمریکا می‌شود و اهرم خود برای امتیازات لازم را دارد. ارزیابی شما چیست؟

از نظر نمادین، اروپا ممکن است بخواهد در گفت‌و‌گو‌های آتی مشارکت داشته باشد تا نشان دهد که هنوز یک بازیگر مهم بین‌المللی است. با این حال، اگر آمریکا و ایران مستقیماً گفت‌و‌گو کنند و در مورد مسائل کلیدی به توافق برسند، اروپا با آن همراهی خواهد کرد. دیدگاه‌های اروپا و آمریکا در مورد ایران و انتظاراتشان از آنچه تهران باید انجام دهد، مشابه است.

*آمریکا چه استفاده‌ای از این فعال سازی «اسنپ بک» در مذاکرات احتمالی با ایران خواهد کرد؟

آمریکا می‌خواهد ایران شرایطش را در مورد برنامه هسته‌ای و سایر مسائل بپذیرد. این کشور استراتژی فشار بیشتر را به جای مشوق‌ها برگزیده است. فعالسازی مکانیسم ماشه (snap back) با افزایش فشار بر ایران، موضع واشنگتن را تقویت می‌کند.

این سیاست آمریکا و فعالسازی مکانیسم ماشه خطر حمله دیگری به ایران را افزایش می‌دهد. ایران باید از ماه آینده برای انجام دیپلماسی جدی و مستقیم با آمریکا استفاده کند تا از وقوع فاجعه‌بار دیگری جلوگیری کند.