خدمت سربازی در زمان امیرکبیر چه شکلی بود؟

امیرکبیر تلاش زیادی داشت تا از طریق ایجاد یک ارتش دائمی زمینه‌ساز قدرت نظامی ایران شود‌. 

او در نخستین گام، روش‌های‌ کهنه‌ سربازگیری را منسوخ‌ گردانید و قانون سربازگیری بنیچه‌ را تدوین‌ کرد.

براساس‌ این قانون، ارتش ایران باید مجهز به ۳۰ هزار تن‌ سرباز آماده‌ و ۶۰ هزار تن‌ ذخیره‌ می‌شد. این‌ سربازان نه از طوایف و قبایل و بر اساس مذاکره دولت با روسای طوایف، بلکه مستقیما از میان‌ شهروندان و بر اساس سرشماری‌ گرفته‌ می‌شدند.

طبق قانون امیرکبیر از هر ۱۰ نفر واجد شرایط در یک منطقه یا روستا، یک‌ نفر باید به‌ خدمت‌ سربازی‌ می‌رفت‌. 

طبق این قانون، میزان‌ مالیات‌ هر ۱۰ نفر نیز متناسب‌ با عده سربازان‌ آن‌ها تعیین‌ می‌شد. هر منطقه یا شهری که سرباز نمی‌داد، مالیات‌ نقدی‌ بیشتری‌ می‌پرداخت.

 طبق قانون‌ امیرکبیر، ۹ تن‌ دیگر که‌ به‌ سربازی‌ نمی‌رفتند، موظف‌ بودند یک‌ خروار گندم‌ به‌ عیال‌ و اولاد یا پدر و مادر کسی‌ که‌ به‌ سربازی‌ می‌رفت‌، بدهند.

سرباز در مدت خدمت از پرداخت مالیات سرانه معاف بود و نیز یک نفر از اهالی روستا یا طایفه سرباز به عنوان «هم پا» معین می‌شد که در نبود سرباز از خانوادۀ او مراقبت می‌کرد تا او نگران اهل و عیالش نباشد. این فرد نیز از مالیات معاف بود. 

همچنین، به سربازان خرج راه داده می‌شد. طبق اسناد، به هر سرباز به ازای هر فرسنگ (حدود ۶ کیلومتر) یک ریال و اگر سواره بود یک ریال و نیم داده می‌شد تا سربازان از مردم محلی طلب مال نکنند و به زور از آنها غذا و لباس نگیرند. 

خدمت سربازی را نمی‌شد با پول معاوضه کرد و اگر سربازی حاضر به خدمت نبود، می‌توانست به شخص دیگری پولی دهد و او را به جای خود به سربازی بفرستد. 

دورۀ خدمت نیز متفاوت بود و در اسناد مختلف اعداد متفاوتی آمده است. در برخی اسناد مدت خدمت ۲ سال ذکر شده، در برخی ۴ سال و در برخی ۱۲ سال آمده است.

در برخی اسناد آمده است که هر سرباز ۶ ماه خدمت می‌کرده و ۶ ماه به مرخصی می‌رفته است. در برخی مناطق این مدت به یک سال افزایش یافته بود.